Σύγκρουση για την ψυχιατρική μεταρρύθμιση

Στις 30 Ιουλίου ψηφίστηκε τελικά ο νόμος για την «Ολοκλήρωση της Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης», εν μέσω μεγάλων κινητοποιήσεων των συνδικαλιστικών οργανώσεων που εκπροσωπούν τους εργαζόμενους στις διάφορες δομές αλλά και τους απεξαρτημένους. Κατά την κυβέρνηση, είναι μια κίνηση αναγκαίου οργανωτικού εκσυγχρονισμού που επιχειρεί να βάλει «διοικητική τάξη» σε ένα αποδιοργανωμένο σύστημα υγείας με σοβαρές ελλείψεις σε επίπεδο υποδομών και έμψυχου δυναμικού.

Κατά τους επικριτές του νόμου, οδηγούμαστε στη δημιουργία ενός υδροκέφαλου διοικητικού μηχανισμού με αυταρχικά χαρακτηριστικά που θα σημάνει το τέλος της δημόσιας ψυχικής υγείας και απεξάρτησης.

Δημιουργία ενιαίων φορέων

Οι κύριοι άξονες της μεταρρύθμισης αφορούν την ενοποίηση των επιμέρους συστημάτων ψυχικής υγείας σε έναν ενιαίο φορέα, το Εθνικό Δίκτυο Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας (ΕΔΥΨΥ), τη συγκρότηση του Εθνικού Οργανισμού Πρόληψης και Αντιμετώπισης Εξαρτήσεων στο οποίο πρόκειται να υπαχθούν όλοι οι φορείς της απεξάρτησης σε ενιαίο καθεστώς ΝΠΙΔ και τέλος τη μετάβαση στην ψηφιακή εποχή μέσω της δημιουργίας του Ολοκληρωμένου Πληροφοριακού Συστήματος Επιδημιολογικής Παρακολούθησης και Θεραπευτικής Διαχείρισης αλλά και του Εθνικού Δικτύου Τηλεπληροφορικής.

«Το μεγάλο στοίχημα είναι η δημιουργία ενός αυτόνομου φορέα (σ.σ.: Εθνικό Δίκτυο Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας) που θα υπάγεται στο υπουργείο Υγείας και θα περιλαμβάνει τα πρώην ψυχιατρικά νοσοκομεία μαζί με τα κοινοτικά δίκτυα σε μία οργανωσιακή διαδικασία που είχε μείνει χρόνια εκκρεμής», επεσήμαναν πηγές του υπουργείου Υγείας με τις οποίες επικοινώνησαν «ΤΑ ΝΕΑ». Οι επτά υποδιοικητές των ΥΠΕ που θα είναι πλέον αρμόδιοι για τα θέματα ψυχικής υγείας στις κατά τόπους Υγειονομικές Περιφέρειες σε συνεργασία με την ενιαία Ιατρική και Νοσηλευτική Διεύθυνση θα έχουν «ενισχυτικό» ρόλο «πάντα σε συνεργασία με τις υπάρχουσες οργανωτικές δομές», όπως υπογραμμίζεται.

Ως προς τον Εθνικό Οργανισμό Πρόληψης και Αντιμετώπισης Εξαρτήσεων, η λογική είναι η ίδια με το Εθνικό Δίκτυο Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας (ΕΔΥΨΥ), καθώς ο νέος φορέας «θα περιλαμβάνει όλες τις μονάδες σε ένα κοινό οργανωσιακό σύστημα». Ο εκάστοτε πρόεδρος του ΕΟΠΑΕ πάντως δεν θα έχει τη δυνατότητα να ιδρύει ή και να καταργεί μονάδες, προγράμματα, δομές απεξάρτησης «καθώς θα συνεργάζεται με το διορισμένο διοικητικό συμβούλιο αλλά και το γνωμοδοτικό όργανο που είναι το επιστημονικό του συμβούλιο».

Ως προς την ανησυχία για τις επερχόμενες αλλαγές και το ενδεχόμενο να πληγεί τόσο το προφίλ των δομών απεξάρτησης όσο και το υφιστάμενο εργασιακό καθεστώς, το υπουργείο Υγείας εμφανίζεται καθησυχαστικό: «Δεν θα αλλάξει τίποτα στο καθεστώς παροχής υπηρεσίας από τον αντίστοιχο φορέα και στις εργασιακές σχέσεις των εργαζομένων, αλλά ούτε και στην κουλτούρα του κάθε φορέα απεξάρτησης».

Στην «ψηφιακή εποχή»

Παράλληλα, η μετάβαση των φορέων ψυχικής υγείας και απεξάρτησης στην «ψηφιακή εποχή» πρόκειται να επιτευχθεί με τη σύσταση του Ολοκληρωμένου Πληροφοριακού Συστήματος Επιδημιολογικής Παρακολούθησης και Θεραπευτικής Διαχείρισης (που αφορά το Εθνικό Δίκτυο Ψυχικής Υγείας) αλλά και ενός αντίστοιχου συστήματος για τον Εθνικό Οργανισμό Πρόληψης και Αντιμετώπισης Εξαρτήσεων. «Υπάρχει ένα τεράστιο κενό καταγραφής και παρακολούθησης σε πραγματικό χρόνο. Μέχρι τώρα δουλεύαμε έχοντας στη διάθεσή μας αποσπασματικά στοιχεία», υποστηρίζουν πηγές του υπουργείου, με αποτέλεσμα μέχρι σήμερα το σύνολο των ελλείψεων σε δομές, προσωπικό, υπηρεσίες αλλά και οι προκύπτουσες ανάγκες να μην μπορούν να καταγραφούν και να μην υπάρχει μια σαφής και συγκεντρωτική εικόνα των όποιων προβλημάτων. Ακόμη και οι επιδημιολογικές μελέτες δεν μπορούσαν να έχουν στη διάθεσή τους άμεσα επικαιροποιημένα ιατρικά δεδομένα, κάτι που καθιστούσε μη δυνατή την αποτελεσματική πραγματοποίησή τους. Ωστόσο, οι επικριτές της μεταρρύθμισης επιμένουν στην τοποθέτησή τους, συνδέοντάς την και με τα συνολικότερα προβλήματα του ΕΣΥ, την υποστελέχωση και τις ελλείψεις στις υποδομές.

«ΤΑ ΝΕΑ» απευθύνθηκαν σε δύο ανθρώπους, με σημαντική διαδρομή σε αυτόν τον χώρο αλλά αντίθετες απόψεις για την ψυχιατρική μεταρρύθμιση, και τους ζήτησαν τη γνώμη τους, τον Χρήστο Λιάπη και την Κατερίνα Μάτσα.

Χρήστος Λιάπης

Σε καμία περίπτωση δεν θα δούμε κάποια δημόσια δομή να κλείνει

Εχω πάντοτε στο μυαλό μου τα λόγια του Ιωάννη Καποδίστρια, του πρώτου Κυβερνήτη της Ελλάδος που είχε προσπαθήσει να φέρει μεταρρυθμιστικές τομές: «εργάζομαι [έλεγε] για να φτιάξω από ένα άθροισμα ανθρώπων, έναν λαό». Τόσο από θεσμικής, όσο και από επιστημονικής σκοπιάς θεωρώ ότι ο αρμόδιος υφυπουργός Δημήτρης Βαρτζόπουλος, με τον υπουργό Αδωνη Γεωργιάδη, να διαφυλάττει τη μεταρρυθμιστική δυναμική αυτού του νόμου, εργάζεται ώστε, με αυτό το νομοσχέδιο, να φτιάξει από ένα άθροισμα ανθρώπων και Οργανισμών, έναν ακόμα πιο ανθρώπινο Οργανισμό. Αυτό είναι το νόημα της διοικητικής συνένωσης του ΟΚΑΝΑ, του ΚΕΘΕΑ, του 18 ΑΝΩ και των υπολοίπων φορέων απεξάρτησης στο θεσμικό πρόσωπο του Ενιαίου Οργανισμού Πρόληψης και Καταπολέμησης των Εξαρτήσεων.

Οσο και αν είναι, λοιπόν, δικαιολογημένες οι αντιδράσεις και η όποια αντίσταση στη θεσμοθετούμενη αλλαγή, θα πρέπει να είμαστε περισσότερο ψύχραιμοι, ώστε να δούμε με νηφαλιότητα, στις πραγματικές τους διαστάσεις, τις μεταρρυθμίσεις που έρχονται ως νομοθετικές πρωτοβουλίες, προς τη σωστή κατεύθυνση, καθώς καλούνται να λύσουν παθογένειες που ταλάνιζαν τον χώρο της ψυχικής υγείας και της απεξάρτησης για χρόνια.

Το γεγονός ότι, πλέον, προβλέπεται να υπαχθούν όλες οι ψυχιατρικές υπηρεσίες, κεντροποιημένα, στον αναπληρωτή διοικητή της κάθε ΥΠΕ δεν σημαίνει σε καμία περίπτωση ότι ανοίγει η κερκόπορτα για να μπει στον χώρο της ψυχικής υγείας η ιδιωτικοποίηση. Τουναντίον, ενδυναμώνεται το κοινοτικό δίκτυο παροχής υπηρεσιών ψυχιατρικής φροντίδας, ακριβώς επειδή θα είναι – πλέον – στο χέρι της κάθε κεντρικής υγειονομικής διοίκησης να μπορεί να καλύπτει κενά σε προσωπικό ή σε υλικούς πόρους, πάντοτε με έναν προσανατολισμό που θα στοχεύει στην αποϊδρυματοποίηση.

Αλλωστε, οι Υγειονομικές Περιφέρειες είναι οργανικά κομμάτια του Εθνικού Συστήματος Υγείας, αποτελώντας – μάλιστα – τις βασικές διοικητικές του κεφαλές σε ένα αποκεντρωμένο επίπεδο. Εχει φανεί, στη διαδρομή του χρόνου, ότι η αποασυλοποίηση εξάντλησε, ουσιαστικά, τις τρέχουσες δυνατότητές της. Με την κοινωνία να δέχεται πολλαπλάσιες πιέσεις από βιο-οικονομικά γεγονότα τα οποία σημάδεψαν την τελευταία δεκαπενταετία τη χώρα μας, από την οικονομική κρίση μέχρι την COVID-19 και την ακρίβεια, είναι πασιφανής η αποτύπωση της επιδείνωσης των δεικτών ψυχικής υγείας του πληθυσμού. Ηταν λοιπόν απαραίτητο να σχεδιασθεί μία βαθιά τομή, ώστε να μπορούμε άμεσα να καλύπτουμε τις ανάγκες των συνανθρώπων μας που αντιμετωπίζουν προβλήματα ψυχικής υγείας και χρήσης ουσιών, προωθώντας την αποϊδρυματοποίηση και την κοινωνική επανένταξή τους και αναπτύσσοντας το σύστημα προσφοράς υπηρεσιών ψυχικής υγείας στην κοινότητα. Για να μπορέσει, όμως, να γίνει αυτό θα πρέπει να υπάρχει θεσμική ευελιξία, η οποία επιτυγχάνεται μέσα από τη συγκέντρωση των διοικητικών αρμοδιοτήτων σε συγκεκριμένο πρόσωπο και σε συγκεκριμένη ιεραρχία στις κατά τόπους Υγειονομικές Περιφέρεις, ακριβώς για να πολλαπλασιαστούν οι ποιοτικοί δείκτες παροχής υπηρεσιών ψυχικής υγείας στον πολίτη. Σε καμία περίπτωση δεν θα δούμε κάποια δημόσια δομή να κλείνει. Σε καμία περίπτωση δεν θα δούμε προσωπικό να μειώνεται, ούτε προβλέπεται πουθενά μείωση του προϋπολογισμού. Τουναντίον,προβλέπεται ενίσχυση των δημόσιων δομών παροχής υπηρεσιών ψυχικής υγείας και απεξάρτησης.

Ο Χρήστος Λιάπης είναι ψυχίατρος – διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αθηνών, πρόεδρος ΔΣ ΚΕΘΕΑ, μέλος Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων Δημόσιας Υγείας, μέλος Εθνικής Επιτροπής Σχεδιασμού και Συντονισμού για την Αντιμετώπιση των Ναρκωτικών

ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΜΑΤΣΑ

Νόμος – ταφόπλακα για τη δημόσια ψυχική υγεία και την απεξάρτηση

Ψηφίστηκε τελικά στις 30 Ιουλίου ο απαράδεκτος νόμος που ιδιωτικοποιεί την ψυχική υγεία και την απεξάρτηση και καταδικάζει όσους πάσχουν ψυχικά και όσους έχουν εξαρτηθεί από νόμιμες και παράνομες ουσίες, θύματα της ίδιας της κοινωνικής κρίσης, να γίνουν βορά των ιδιωτών ή να πεθάνουν στον δρόμο.

Ολοι οι φορείς της απεξάρτησης και της ψυχικής υγείας, οι ίδιοι οι απεξαρτημένοι από τα θεραπευτικά προγράμματα, 18 ΑΝΩ, ΚΕΘΕΑ, οι οικογένειες, οι νοσοκομειακοί γιατροί, νοσηλευτές και άλλοι εργαζόμενοι, το Σωματείο Υποστήριξης του 18 ΑΝΩ, το Σωματείο των Κέντρων Πρόληψης, το ΕΣΥΝ, ο Ενιαίος Σύλλογος Εργαζομένων ΨΝΑ και άλλοι φορείς βρίσκονταν σε διαρκείς κινητοποιήσεις από τον Νοέμβρη του 2023, απαιτώντας από την κυβέρνηση Μητσοτάκη να αποσύρει το νομοσχέδιο – ταφόπλακα. Είναι ένα νομοσχέδιο επιστημονικά, θεραπευτικά, κοινωνικά και ηθικά συνολικά απαράδεκτο που δεν επιδέχεται τροπολογίες.

Πρόκειται για ένα «κέλυφος», όπως το χαρακτήρισε ο ίδιος ο συντάκτης του, που περιέχει όλες τις βασικές αρχές του θατσερισμού: ιδιωτικοποιήσεις, ελαστική εργασία, απολύσεις, ακραία ευνοϊκές ρυθμίσεις κερδοφορίας του ιδιωτικού τομέα, καταστολή όσων αντιστέκονται.

Ενα «κέλυφος» – τερατούργημα που κλείνει ρητά τα μεγάλα δημόσια ψυχιατρεία σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη, καταδικάζοντας τους ανθρώπους που πάσχουν ψυχικά να γίνουν βορά των ιδιωτικών κλινικών ή να στοιβαχτούν σε «αποθήκες ασθενών» ή στα «διαθέσιμα» ράντζα των διαδρόμων νοσοκομείων ενός ΕΣΥ χωρίς προσωπικό και σε διάλυση.  Στέλνει τα εξαρτημένα άτομα να συντηρούν την εξάρτησή τους με ή χωρίς υποκατάστατα, για να πεθάνουν τελικά στις «πιάτσες».

Διαλύει τα δημόσια και δωρεάν προγράμματα απεξάρτησης, που λειτουργούν επί 4 δεκαετίες με εξαιρετικά, αναγνωρισμένα διεθνώς αποτελέσματα. Τα εντάσσει μαζί με τα ιδιωτικά σε έναν υπερσυγκεντρωτικό γραφειοκρατικό οργανισμό Νομικό Πρόσωπο Ιδιωτικού Δικαίου υπό τη διεύθυνση των «εκλεκτών» διορισμένων της εκάστοτε κυβέρνησης .  Τα «στεγνά» προγράμματα «ομογενοποιούνται», καταργούνται, δηλαδή, η φιλοσοφία, ο ιδιαίτερος χαρακτήρας, η ιστορία καθενός από αυτά. Καταργείται, επίσης, το δικαίωμα των εξαρτημένων ατόμων να επιλέγουν το πρόγραμμα που τους ταιριάζει, αφού το σύστημα θα τους «πλοηγεί» όπου βρίσκει «κενή θέση».  Επιβάλλεται η συντήρηση της εξάρτησης με τα υποκατάστατα, η βιοπολιτική του ελέγχου και της καταστολής. Χάνουν τα εξαρτημένα άτομα τη δυνατότητα να ζήσουν μέσα στην κοινωνία χωρίς ουσίες, με αξιοπρέπεια, αξίες και στόχους, μαχητές της ζωής. Πλήττονται και οι εργαζόμενοι – θεραπευτές τους, καθώς προβλέπονται συγχωνεύσεις και καταργήσεις δομών και άρα απολύσεις

Ο νόμος μπορεί να ψηφίστηκε. Μας βρίσκει, όμως, πάντα απέναντί του σε ένα Μέτωπο Αντίστασης, που διαρκώς διευρύνεται και δυναμώνει. Δεν θα γίνουμε συνένοχοι στο έγκλημα. Ο αυταρχισμός της κυβέρνησης δεν εκφράζει παρά τα αδιέξοδά της, την κρίση ενός πολιτικού συστήματος αποξενωμένου από τις επείγουσες, δραματικές ανάγκες της κοινωνίας.

Εμείς εξακολουθούμε να αγωνιζόμαστε μαζί με όλους τους καταφρονεμένους από το σύστημα, μαζί με τους ανήμπορους και τους ταπεινωμένους, με αγωνιστικό φρόνημα και όραμα για έναν κόσμο χωρίς καταπίεση, εκμετάλλευση και ταπείνωση ανθρώπου από άνθρωπο.

Η Κατερίνα Μάτσα είναι ψυχίατρος, πρώην διευθύντρια της Μονάδας Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ, πρόεδρος του Σωματείου Υποστήριξης του 18 ΑΝΩ