Η επέτειος σταθερά επανέρχεται. Τι είναι μια επέτειος; Μια πρόσκληση συμμόρφωσης στα καθιερωμένα πρότυπα. Είναι φυσικά μια ανάμνηση. Μια ανάμνηση ηρωικών εποχών. Μια αναδρομή και αναφορά στο παρελθόν και στις εμπνευστικές στιγμές του. Η επέτειος είναι η ανάγνωση και η πρόσληψη ενός γεγονότος ως ιδρυτικής πράξης. Δύσκολα να ξεφύγεις από αυτό που κάποτε θεμελιώθηκε και έγινε σημείο εκκίνησης και νέας αρχής. Και αυτό που ιδρύθηκε έγινε τόπος ασφαλούς καταφυγής και μόνιμης συναισθηματικής και πολιτικής κατοικίας.
Αν έψαχνε κάποιος ένα παράδειγμα για τους παραπάνω ισχυρισμούς, ιδανικά θα μπορούσε η «3η του Σεπτέμβρη» να χρησιμεύσει για την εμπέδωση. Οχι μόνο τώρα, με την ευκαιρία των πενήντα χρόνων από τότε, αλλά πάντα, σχεδόν πάντα, από το ΠΑΣΟΚ, κατά καιρούς ηγεσίες, νέα και παλαιά στελέχη, επικαλούνται εκείνη τη στιγμή, σε βαθμό που το εξαιρετικό περιεχόμενο εκείνης της διακήρυξης να διαγράφεται ως ουσία και να ανυψώνεται το γεγονός σε σταθμό της σύγχρονης Ελλάδας, τόσο που ακόμη και ο χρόνος θα μπορούσε να μετρηθεί με την 3η του Σεπτέμβρη ως αφετηρία.
Και έτσι συνέβη. Οχι άδικα. Το ΠΑΣΟΚ υπήρξε ένα φαινόμενο. Κερδίζει την Κυβέρνηση μέσα σε επτά χρόνια, από τον εκλογικό θρίαμβο του Κωνσταντίνου Καραμανλή και τους σχετικούς εντυπωσιασμούς της συντηρητικής παράταξης, στο 48% του 1981. Η μορφή του Ανδρέα Παπανδρέου, οι τομές που επιχειρεί και φέρνουν στη χώρα μια ουσιώδη αλλαγή, η φαντασία συμμετοχής του λαού στην εξουσία κατατάσσουν τη δεκαετία του ’80 σε μια δική της ξεχωριστή θέση στην πρόσφατη διαδρομή μας. Αλλά και η χρήση της εξουσίας, η κατάχρηση του κράτους, η εξομοίωση μιας διακυβέρνησης με πρακτικές κυριαρχίας και επιβολής, ο ακραίος λόγος, η αναίτια επιθετικότητα, η συναισθηματική εκμετάλλευση των αναγκών ενός λαού, που αναμετρήθηκε με τα θεσμικά εμπόδια που έθετε η συντηρητική παράταξη μαζί με τα ταξικά που επιμελώς η ίδια στήριζε εναντίον της αυτοπραγμάτωσης και της ελευθερίας των ανθρώπων. Και το ένα και το άλλο μαζί.
Πέρασαν τα χρόνια. Η ορθολογική διαχείριση μετά τη νίκη του ΠΑΣΟΚ το 1993 και η πολιτική της διακυβέρνησης του ξεχωριστού Κώστα Σημίτη – ο εκσυγχρονισμός είναι ανεπαρκής ως όρος για αυτό που επιχειρήθηκε – το ΠΑΣΟΚ πορεύθηκε ως ένα κόμμα που τα ιδρυτικά του στοιχεία, Ανδρέας Παπανδρέου και κάθε ανάμνηση της φαντασιακής του εικόνας, σφραγίζουν την πτωτική πορεία, την πορεία προς ένα τέλος, που οικοδομήθηκε μέσα τη δεκαετία του ’80, στην οποία η σπορά της χρεοκοπίας έπεσε πάνω σε ένα επιμελώς καλλιεργημένο έδαφος.
Η «εκλογή» του Γιώργου Παπανδρέου, η διαδοχή και κυρίως η παιδαγωγική της διαδοχής – μια τελετουργία θρησκευτικού τύπου – θα μιλάει πάντα για την πολιτική φύση, την ψυχή, ενός κόμματος που έχει την κατοικία του στο παρελθόν.
Ηρθε η χρεοκοπία. Ως σπορέας της, δίκαια εισπράττει τη λαϊκή κύρωση, παρά το γεγονός ότι με γενναιότητα συμμετέχει στη θεραπεία της. Και ο χρόνος περνάει χωρίς να υπολογίζει επετείους και ιδρυτικές πράξεις. Ετσι το ΠΑΣΟΚ έχει σήμερα συναντηθεί με τα εκλογικά όριά του. Δεν αρκούν οι επικλήσεις – ακόμη και νέων σε ηλικία στελεχών του – στον Ανδρέα Παπανδρέου, ποτέ δεν τρέφεται το παρόν από το παρελθόν, το παρόν τρέφει τον εαυτό του, η πολιτική μόνο ως υπόθεση του παρόντος μπορεί να νοηθεί.
Σήμερα το ΠΑΣΟΚ προκαλεί «φόβο». Τα κόμματα είναι παράσταση στη συνείδηση. Και η παράσταση είναι αρνητική. Το ΠΑΣΟΚ έχει προκαλέσει βαθύ τραύμα. Θα ήταν τόσο παρήγορο μια επέτειος, μια ανάμνηση, μια κάποια 3η του Σεπτέμβρη να μπορούσε να είναι πηγή νέας αρχής. Θα ήταν λιγότερο τραγική η περίπτωση.
Ο Λευτέρης Κουσούλης είναι πολιτικός επιστήμονας
