«Πού είναι στηριγμένο αυτό το τεράστιο πανό;». Αυτή ήταν η συναισθηματικά φορτισμένη και αμήχανη σκέψη μου όταν προσπαθούσα να βρω την καρέκλα μου στον αύλειο χώρο του Σωφρονιστικού Καταστήματος Κορυδαλλού προχθές το απόγευμα. Ημουν ανάμεσα στους θεατές της παράστασης στην πρώτη μέρα του τριήμερου φεστιβάλ χορού.
Οσο το μυαλό μου προσπαθούσε να εξοβελίσει τις αντιθέσεις που ορθώνονταν μπροστά μου – φυλακές, φεστιβάλ, χορός, κρατούμενοι (σίγουρα λιγότερες από τις εσωτερικές μου) –, η Μαίρη Γιαννούλα ερμήνευε με θαυμαστές κινήσεις το πρώτο μέρος του χορευτικού τρίπτυχου «Fight or Flight» (σε δική της χορογραφία, μουσική του Τίτου Γρηγορόπουλου και σκηνικά των Ευδοκίας Μακρή και Φωφώς Μάστορη). Ηταν το κλείσιμο της πρώτης μέρας της ευγενούς διοργάνωσης με τον τίτλο DANCELLS/DANCE/FESTIVAL, σε καλλιτεχνική επιμέλεια του χορευτή και χορογράφου Ηλία Χατζηγεωργίου, στο πλαίσιο των Εκπαιδευτικών και Κοινωνικών Δράσεων της Εθνικής Λυρικής Σκηνής σε συνεργασία με το Flux Laboratory Athens. Το τέλος της παράστασής της γράφτηκε με τους στίχους του Αρη Μπινιάρη «Προσευχή» (από το άλμπουμ των Orgazma) «Με σηκωμένες λεπίδες / Ακονισμένες και νέτες / Από τη γλώσσα μου στάζουν / Οι προσευχές σαν φαλτσέτες / Με σηκωμένους τους λύκους / Σε λερωμένα ταμπούρια / Από τη γλώσσα μου σκάνε / Οι προσευχές σαν κουμπούρια» και τα θερμά χειροκροτήματα των 250 κρατουμένων θεατών.
Ενα φεστιβάλ χορού τι θα μπορούσε να προσθέσει στην αδυσώπητη πραγματικότητά τους; Φτάνει άραγε για να δημιουργηθεί μια πνοή ελπίδας και δημιουργικότητας; Αλλά και πάλι αυτά είναι ικανά για να αντιστρέψουν, έστω και για λίγο, τη σκληρή καθημερινότητά τους; Σχεδόν εξεζητημένα τα ερωτήματα όταν έστρεφα το πρόσωπό μου τριγύρω και έβλεπα βλέμματα καρφωμένα σε αυτό που εκτυλισσόταν μπροστά τους. Λίγοι αντιστάθηκαν στην ομορφιά που έχει η δύναμη της κίνησης – δεν θα ήταν περισσότεροι από πέντε αυτοί που έφυγαν –, η έκφραση συναισθημάτων χωρίς λόγια από μια τέχνη που δύσκολα μπορεί να φτάσει σε ένα τόσο απρόσιτο μέρος.
Οταν πέφτει το τείχος
Αυτή η κλίμακα προόδου – ζύμωσης, επαφής, συνομιλίας – είναι περίπου ίδια με εκείνη που μου διηγήθηκε ο Ηλίας Χατζηγεωργίου στο τέλος της παράστασης. Αυτό το τριήμερο φεστιβάλ (11, 12 και 13 Σεπτεμβρίου) στο Σωφρονιστικό Κατάστημα Κορυδαλλού – υλοποίηση διαδραστικών εργαστηρίων σύγχρονου χορού, breakdance και hip-hop, popping και breaking – ήταν μια αναγνωριστική, τουλάχιστον στην αρχή, άσκηση για όλους: «Οι πρώτες στιγμές είναι αμήχανες. Κάποιοι σε κοιτάζουν με απορία, μερικοί με καχυποψία, άλλοι σε αμφισβητούν. Ερχεται όμως εκεί η στιγμή που αίρεται το τείχος και ξεκινάει η επικοινωνία, ο διάλογος». Πολύτιμα συστατικά αυτής της προσπάθειας που μπορεί να μη μαθαίνει χορό στους κρατούμενους σε τρεις μέρες, αλλά τους προσφέρει μια ευκαιρία να συνδεθούν με την εσωτερική τους δύναμη, να αντιληφθούν ότι ακόμη και πίσω από κλειστές πόρτες η τέχνη μπορεί ν’ ανθήσει και να δώσει φως. Με την καθοδήγηση του Ηλία Χατζηγεωργίου, όσοι συμμετείχαν στα εργαστήρια έγιναν θεατές της παράστασης, συνδημιουργοί και βίωσαν το πώς η τέχνη μπορεί να γίνει μέσο εξιλέωσης, αυτογνωσίας και ελευθερίας.
Την ίδια στιγμή που σκεφτόμουν αυτή τη μία εξιδανικευμένη εικόνα που αποκομίζουμε με την ασφάλεια της δημοσιογραφικής ιδιότητας, στη σκηνή είχαν πάρει θέση σε στάση διαλογισμού για τη δική τους παράσταση που είχε τον τίτλο «Where the Boys Are» οι Yotam Peled & the Free Radicals, οι οποίοι βρίσκονται στη λίστα των επιλεγμένων καλλιτεχνών του Δικτύου Aerowaves για το 2024. Η περφόρμανς τους ήταν πραγματικά μια παιχνιδιάρικη εξερεύνηση του crossover μεταξύ χορού και πολεμικών τεχνών. Εικόνες οικείες, ρεαλιστικές για όλους μας, όχι μόνο για τους κρατούμενους που η ανασύστασή τους από το εντυπωσιακό χορευτικό δίδυμο έφερε κύματα έντονης επιβράβευσης του κοινού με παρατεταμένα χειροκροτήματα και σφυρίγματα μελωδικά. Αλλά δεν ήταν αυτό το πικ του ενθουσιασμού τους. Ο επίλογος γράφτηκε μ’ ένα μικρό πάρτι πάνω στη σκηνή, όπου οι ερμηνευτές έγιναν μια ομάδα – μετά τις παροτρύνεις του Ηλία Χατζηγεωργίου – με τους κρατούμενους, από τους οποίους κάποιοι τόλμησαν να δείξουν τη χορευτική τους δεινότητα. Η αναγνώριση, η αποδοχή και η επιβράβευση ήταν κάτι παραπάνω από ενθουσιώδεις. Το «ζέσταμα» αποδείχθηκε ιδανικό με τη χορογραφία «The Cypher» του Ηλία Χατζηγεωργίου που έφερε στο stage έξι χορευτές της hip-hop και street dance σκηνής και έναν μουσικό ζωντανά από τα decks σε κοινή συνάντηση σε έναν χορευτικό κύκλο.
Θάρρος και αντοχή
Η τέχνη του χορού απαιτεί ερέθισμα για ν’ ανθήσει. Για τους ανθρώπους που το σώμα τους βρίσκεται εγκλωβισμένο σε συγκεκριμένο χώρο απαιτείται περισσότερη προσπάθεια και μεγαλύτερη εσωτερική δύναμη για να μπουν σε αυτήν τη διαδικασία. Απαιτείται θάρρος και αντοχή. Οταν όμως τολμήσουν να μπουν, το αποτέλεσμα υπενθυμίζει με τον πιο εκκωφαντικό τρόπο ότι ακόμα και σε χώρους όπου η ελευθερία είναι περιορισμένη, η σωματική έκφραση μπορεί να λειτουργήσει ως γέφυρα σύνδεσης με τον εαυτό και τους άλλους, ανοίγοντας νέες προοπτικές και δίνοντας φωνή σε αυτούς που συχνά παραμένουν αθέατοι. Εν τω μεταξύ, το πανό είχε κατέβει και η απορία μου είχε λυθεί γιατί διαπίστωσα ότι ήταν κρεμασμένο πάνω στο τέρμα του μικρού γηπέδου που λειτουργεί και ως αύλειος χώρος. Ακόμη όμως σκέφτομαι εκείνη την αιχμηρή ειρωνεία του συνθήματός του «Τόσο ωραία, αποκλείεται να είναι στον Παράδεισο».
