Καταρχήν, η βία στο σχολικό περιβάλλον δεν είναι κάτι καινούργιο. Ούτε το μπούλινγκ είναι έκφραση των ημερών μας, ούτε η δράση συμμοριών, ούτε η βαναυσότητα κατά καθηγητών. Ανέκαθεν εκδηλώνονταν παραβατικές συμπεριφορές στο σχολικό περιβάλλον, τα παιδιά και οι έφηβοι κρύβουν πολλή σκληρότητα και, λόγω της ηλικίας τους, ορμάνε προτού σκεφτούν.

Τι έχει αλλάξει; Τρία πράγματα.

Το πρώτο: η δημοσιότητα. Η δυνατότητα καταγραφής και αναπαραγωγής βίαιων συμπεριφορών στο Διαδίκτυο, αλλά και η εκ νέου αναπαραγωγή αυτών των εικόνων από τα mainstream ΜΜΕ, μετατρέπει ένα υπαρκτό πρόβλημα σε αναφορά κινδύνου για την κοινωνία, ξυπνώντας ανακλαστικά φόβου. Ομως δεν κινδυνεύει η κοινωνία από τα κρούσματα νεανικής βίας, η κοινωνία τα παράγει και η κοινωνία τα προβάλλει.

Του Κώστα Σκλαβενίτη

Το δεύτερο: η οικογένεια. Σε μεγάλο βαθμό έχει παραιτηθεί από ιδεολογικός μηχανισμός αναπαραγωγής αξιών και ιδεών που θεωρήθηκαν παρωχημένες και συντηρητικές. Αλλά ό,τι κατεδαφίστηκε δεν αντικαταστάθηκε από νέους αξιακούς κώδικες. Εμειναν συχνά ο ωφελιμισμός και ο κυνισμός, αποτέλεσμα μιας λούμπεν θεώρησης της ζωής. Μαζί ήρθε και η κατάρρευση κάθε είδους ιεραρχίας, μέσα στην οικογένεια, απότοκο της κατάρρευσης κάθε είδους ιεραρχίας στην κοινωνία. Πολλοί νέοι (προφανώς όχι όλα, ούτε όλα όσα ελέγχονται για παραβατική συμπεριφορά) θεωρούν ότι μπορούν να κάνουν τα πάντα – κι αν έχουν συναίσθηση των κανόνων, ότι μπορούν να κάνουν τα πάντα, αρκεί να μην τους πιάσουν.

Το τρίτο και σημαντικότερο: καταλύθηκε η αυθεντία του δασκάλου. Οι εκπαιδευτικοί, στο πέρασμα του χρόνου, δεν έχουν πια το κοινωνικό κύρος που διέθεταν στο παρελθόν, κύρος που καθρεφτιζόταν στο σχολικό περιβάλλον και στη σχέση του σχολείου με την οικογένεια και με την κοινωνία. Αυτό δεν έχει να κάνει με την επαγγελματική τους επάρκεια, είναι όμως αποτέλεσμα της κυριαρχίας του προοδευτισμού, που συνέβαλε στην κατάλυση των ιεραρχιών. Οι δάσκαλοι και οι καθηγητές ήταν, λόγω θέσεως, ψηλά. Σήμερα είναι σαν όλους τους υπολοίπους, εμάς.

Η εξίσωση προς τα κάτω των εκπαιδευτικών οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στη συνδικαλιστοποίηση του επαγγέλματος. Οι εκπαιδευτικοί δεν ήταν πλουσιότεροι στο απώτερο και στο απώτατο παρελθόν, όμως η οικονομική τους κατάσταση αφορούσε τους ίδιους και τους οικείους τους. Ο συνδικαλισμός, αντίθετα, τους εξέθεσε σαν κακά αμειβόμενους επαγγελματίες (που συγκριτικά δεν είναι). Η έκθεσή τους αυτή επέφερε πλήγμα στο κύρος τους: οι αξιοσέβαστες πνευματικές προσωπικότητες που αποζητούν σεβασμό δεν απασχολούν την κοινωνία με αιτήματα – και στο κάτω κάτω πάντα υπάρχουν εναλλακτικοί τρόποι διεκδίκησης, αν δεν σκοπεύεις να καταγραφείς στην ουρά κάποιας κομματικής ιεραρχίας.

Πλήγμα στην αυθεντία του εκπαιδευτικού έφερε και η εισαγωγή αντιαυταρχικών μοντέλων στην εκπαίδευση. Η σχολική εξουσία δεν είχε εργαλεία για να επιβληθεί – με αποτέλεσμα στο σχολείο να μπορείς να κάνεις, χωρίς συνέπειες, τα πάντα. Αποκορύφωμα αυτής της πρακτικής είναι οι εθιμοτυπικές και χωρίς λόγο παράνομες αλλά ανεκτές για δεκαετίες καταλήψεις: ο ριζοσπαστισμός και η βία του συναντήθηκαν με το λούμπεν. Ο σκοπός αγιάζει τα μέσα, αυτή είναι πια η κυρίαρχη ιδεολογία στο σχολείο – που ορθώς γίνεται προσπάθεια να αντικατασταθεί από νέες ιεραρχικές σχέσεις.

Το πρόβλημα του σχολείου δεν είναι η βία (κι ας είναι πολλή και βάρβαρη), η βία είναι παρεπόμενό του. Το πρόβλημα είναι η απώλεια του πνευματικού ρόλου του σχολείου, της κυψέλης γνώσης δηλαδή που θα έπρεπε να είναι και της ανάγκης εμπέδωσης αξιών και μιας ουσιώδους κοινωνικής ιεραρχίας. Κι αυτό για να αλλάξει θέλει δουλειά πολλή.