Ανθρώπινα δικαιώματα σε πιθήκους στην Ισπανία – Τέρμα τα πειράματα

Σίγουρα ακούγονται θετικά τα νέα από την Ισπανία, της οποίας η κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι σχεδιάζει να απαγορεύσει πειράματα -δηλαδή βασανιστήρια- σε μεγάλους πιθήκους. Η απόφαση της Μαδρίτης όμως να επεκτείνει τα ανθρώπινα δικαιώματα στους πιθήκους, ίσως έχει και μια πιο θολή πλευρά για τη συμπεριφορά των ανθρώπων στα ζώα.

Οι μεγάλοι πίθηκοι είναι το υποσύνολο των μη ανθρώπινων πρωτευόντων που περιλαμβάνουν ουρακοτάγκους, γορίλες, μπονόμπο και χιμπατζήδες.

Μέχρι σήμερα, τα «περιττά» αυτά πειράματα σε μεγάλους πιθήκους απαγορεύονται σε 29 χώρες, συμπεριλαμβανομένου του Ην. Βασιλείου, της ΕΕ και της Νέας Ζηλανδίας. Μιλάμε για χειρουργικές επεμβάσεις ενώ το ζώο είναι ζωντανό! Σύμφωνα με έρευνα του 2005, κάθε χρόνο θανατώνονται 115 εκ. ζώα σε πειράματα.

Αυτό μπορεί να ακούγεται προοδευτικό, αλλά για την Πατρίσια ΜακΚόρμακ, καθηγήτρια Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Άνγκλια Ράσκιν, το πρόβλημα είναι στο πως ορίζεται το «απαραίτητο». «Η απονομή ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε μεγάλους πιθήκους λόγω της ομοιότητάς τους με εμάς δημιουργεί ένα νέο κριτήριο, [ότι δηλαδή] άλλα ζώα μπορούν να είναι απαλλαγμένα από πόνο και ταλαιπωρία μόνο εάν οι ερευνητές μπορέσουν να αποδείξουν ότι μοιάζουν με τον άνθρωπο» λέει σε άρθρο της στο The Conversation.

Ο όρος απαραίτητο πείραμα, συνήθως εστιάζει σε καταστάσεις κρίσης, όπως πανδημίες και επιδημίες, και σε έρευνες που σχετίζονται με τον εγκέφαλο (κυρίως έρευνα για το Αλτσχάιμερ και το τραύμα του εγκεφάλου), όπου πολλοί επιστήμονες υποστηρίζουν ότι η ομοιότητα του εγκεφάλου του μεγάλου πιθήκου με τον άνθρωπο τον καθιστά το μοναδικό ισοδύναμο μοντέλο.

Η Αυστρία είναι η μόνη χώρα στον κόσμο που έχει απαγορεύσει όλες τις χειρουργικές επεμβάσεις σε πρωτεύοντα πλην του ανθρώπου ενώ είναι ζωντανά, μεγάλα και μικρότερα (γνωστά και ως γίβωνες, που περιλαμβάνουν μαρμόζους και μπαμπουίνους).

Επιστήμονες, όπως ο φιλόσοφος Πήτερ Σίνγκερ και η Πάολα Καβαλιέρι, κάνουν εκστρατεία να μπει τέλος στα πειράματα σε μεγάλους πιθήκους, όπως οι χιμπατζήδες που μένουν έγκλειστοι για μια ζωή σε εργαστήρια, ενώ κάποιοι δίχως να χρησιμοποιούνται σε έρευνα για πάνω από δύο δεκαετίες.

«Το ζήτημα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων για τους μεγάλους πιθήκους εγείρει μια σειρά ζητημάτων, ειδικά τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι κατανοούν τον φυσικό κόσμο σε μια ιεραρχική δομή» λέει η Πατρίσια ΜακΚόρμακ. «Οι άνθρωποι βρίσκονται στην κορυφή αυτής της δομής και ελέγχουν τα άλλα επίπεδα της ιεραρχίας. Αυτό είναι γνωστό ως σπισισμός (ή ρατσισμός). Ποιος αποφασίζει τι είναι ηθικό για άλλα είδη; Οι άνθρωποι είναι ένα είδος, ωστόσο η αντίληψή μας είναι αυτή που νομοθετεί τη μοίρα όλων των μη ανθρώπινων ζώων» λέει η καθηγήτρια.

Όπως έλεγε και ο Άγγλος φιλόσοφος τον 18^ο αιώνα, Τζέρεμι Μπένθαμ, «το ερώτημα δεν είναι, αν «μπορούν να λογικευτούν;» ούτε, αν μπορούν να μιλήσουν; Αλλά, μπορούν να υποφέρουν;».

Αυτό που προβληματίζει παραπέρα την ειδικό από το Άνγκλια Ράσκιν, είναι η πεποίθηση ότι όσο πιο όμοιο με τον άνθρωπο είναι ένα μη ανθρώπινο ζώο, τόσο πιο χρήσιμο είναι στην έρευνα που επηρεάζει τους ανθρώπους. Αυτό θα σήμαινε επίσης ότι ο πόνος και η ταλαιπωρία τους είναι πιο παρόμοια.

Οι μεγάλοι πίθηκοι είναι αρκετά καλοί για να λειτουργήσουν ως πρότυπα για την ανθρώπινη φυσιολογία, αλλά δεν φαίνεται να είναι αρκετά «καλοί» για να είναι όντα που πονάνε. Αυτό ισχύει εξίσου και για ζώα που μοιάζουν λιγότερο με ανθρώπους, λέει η ίδια. Για παράδειγμα, τα εργαστήρια κατοχυρώνουν με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας στελέχη ποντικών με DNA που αντανακλά τον ανθρώπινο καρκίνο. Αυτό τα κάνει επίσης πιο πιθανό να υποφέρουν σαν να ήταν άνθρωποι. «Αποδεχόμαστε λοιπόν ότι τα ποντίκια είναι τόσο παρόμοια που μπορούν να τα μοντελοποιήσουν σε πειράματα αλλά όχι τόσο όμοια ώστε ο πόνος τους να έχει σημασία;»

Το δεύτερο ζήτημα που την προβληματίζει είναι ότι οι μεγάλοι πίθηκοι αντικατοπτρίζουν στα πρόσωπά τους και τις πράξεις τους μια πρόκληση ενσυναίσθησης, αλλά όχι πάντα για τους μικρότερους πιθήκους.

Το 2022 το Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ πραγματοποίησε 68 πειράματα σε μικρότερους πιθήκους, όπως διάνοιξη οπών στα κρανία και έγχυση ουσίας στον εγκέφαλό τους.

Το Ην. Βασίλειο φιλοξενεί επίσης μια μεγάλη εγκατάσταση αναπαραγωγής λαγωνικών, στο Cambridgeshire, όπου τα σκυλιά ενδέχεται να αναγκαστούν να τραφούν με τοξικές χημικές ουσίες για να μελετηθούν οι επιπτώσεις. Τα λαγωνικά χρησιμοποιούνται συχνά για πειραματισμούς σε ζώα λόγω της ήρεμης φύσης τους.

Ο μικρότερος πίθηκος δεν είναι ο μεγάλος πίθηκος με ανθρωποπρόσωπο, αλλά πολλές από τις ενέργειες και τις απαντήσεις τους είναι ανθρώπινες. Για παράδειγμα, οι θηλυκοί γίββωνες χορεύουν για να προσελκύσουν έναν σύντροφο.

Η ιδέα ενός λαγωνικού, ενός δυνητικού οικογενειακού κατοικίδιου, που εκτρέφεται για πειραματισμούς υπογραμμίζει τον σπεσιμισμό που είναι εγγενής στον τρόπο με τον οποίο αποφασίζουμε για το ποιά ζώα θα στεναχωρηθούμε εάν υποφέρουν.

Για παράδειγμα τα ποντίκια που χρησιμοποιούνται εκτενώς σε πειράματα υποφέρουν το ίδιο. «Το τρίξιμο του ποντικιού ή η κραυγή του πιθήκου δεν είναι η δική τους μορφή έκφρασης;» αναρωτιέται η φιλόσοφος σημειώνοντας πως «μερικά πειράματα σε τρωκτικά έχουν σχεδιαστεί για να «ανακεφαλαιώσουν την κατάσταση του ανθρώπινου πόνου». Γι αυτό και η ΜακΚόρμακ, εντοπίζει το πρόβλημα από την ανθρώπινη αντίληψη του φυσικού κόσμου και των διαφορετικών ειδών ως υπαρχόντων μόνο σε σχέση με τους ανθρώπους.

Με αρκετούς επιστήμονες, πάντως, να θεωρούν πως τα πειράματα σε ζώα δίνουν αναξιόπιστα αποτελέσματα, η ΜακΚόρμακ αναρωτιέται «εάν οι άνθρωποι είναι τόσο τεχνολογικά ικανοί και εξελιγμένοι, γιατί οι επιστημονικές μας μέθοδοι είναι τόσο αρχαϊκές, αναξιόπιστες και ανήθικες;