Μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, τον Φεβρουάριο του 2022, εκατομμύρια άνθρωποι εγκατέλειψαν τις εμπόλεμες περιοχές. Η ΕΕ ανταποκρίθηκε άμεσα και στάθηκε αλληλέγγυα. Μαθαίνοντας από το πρόσφατο παρελθόν της, και προκειμένου να μειώσει την πίεση στα εθνικά συστήματα χορήγησης ασύλου, ενεργοποίησε για πρώτη φορά τον μηχανισμό προσωρινής προστασίας, αναγνωρίζοντας έτσι αυτόματα στους πρόσφυγες από την Ουκρανία δικαιώματα διαμονής και πρόσβασης σε στέγαση και αγορά εργασίας, κοινωνικής πρόνοιας και ιατρικής αρωγής. Παράλληλα, ενέκρινε κανονισμούς για την αποδέσμευση κεφαλαίων, και επέτρεψε μεγαλύτερη ευελιξία στη χρήση των κονδυλίων πολιτικής συνοχής. Σε όλη την ΕΕ, συνολικά 4,2 εκατομμύρια πρόσφυγες από την Ουκρανία έχουν καταγραφεί ως αιτούντες προσωρινή προστασία. Κάπου 26.000, σύμφωνα με τη Eurostat, απολαύουν το καθεστώς αυτό στην Ελλάδα, περίπου 1,2 εκατομμύρια κάνουν το ίδιο στη Γερμανία. Η προσωρινή προστασία χορηγήθηκε αρχικά για ένα έτος, και έχει ήδη παραταθεί έως τις 4 Μαρτίου του 2026. Ξαφνικά, όμως, άρχισαν να ακούγονται κακοφωνίες.
Το σήμα το έδωσε – ποιος άλλος; – η Ουγγαρία. Tέλη Αυγούστου στο Κοτς, 80 χιλιόμετρα από τη Βουδαπέστη, εκατό ουκρανοί πρόσφυγες, στην πλειονότητά τους γυναίκες και παιδιά, εκδιώχθηκαν ξαφνικά από τον ξενώνα όπου ζούσαν από την αρχή του πολέμου. Μπροστά στις αντιδράσεις, η κυβέρνηση Ορμπαν βρήκε τελικά μια έκτακτη λύση. Υπερασπίστηκε όμως το διάταγμα που εξέδωσε τέλη Ιουνίου αυστηροποιώντας σημαντικά τους όρους υποδοχής των ουκρανών προσφύγων. Δικαίωμα φιλοξενίας έχουν εφεξής μόνο όσοι προέρχονται από περιοχές που «πλήττονται άμεσα» από τον πόλεμο, εξαιρούνται λοιπόν οι περιφέρειες της δυτικής Ουκρανίας, από όπου προέρχονται πολλοί πρόσφυγες στην Ουγγαρία, συχνά από τη μειονότητα των Μαγυάρων. Η κυβέρνηση υποστήριξε πως «η παράταση του πολέμου δικαιολογεί την αναθεώρηση του συστήματος βοήθειας» για τους περίπου 33.000 ουκρανούς πρόσφυγες στην Ουγγαρία. Μεταξύ αυτών, κατήγγειλε ο κυβερνητικός εκπρόσωπος, «4.000 άνθρωποι ζούσαν με χρήματα από το ουγγρικό κράτος χωρίς να εργάζονται». Οργανώσεις αρωγής, βέβαια, λένε πως οι περισσότεροι ουκρανοί πρόσφυγες στην Ουγγαρία εργάζονται και πληρώνουν το ενοίκιό τους, αλλά υπάρχουν και μόνες γυναίκες με πολλά παιδιά που δυσκολεύονται να μπουν στην αγορά εργασίας – και έχασαν ξαφνικά τα σπίτια τους.
Δεν έχει σημασία. Σειρά πήρε η Τσεχία, μία χώρα που έχει δεχθεί περισσότερους από 350.000 ουκρανούς πρόσφυγες. Από την 1η Σεπτεμβρίου, οι τελευταίοι δικαιούνται δωρεάν διαμονή μόνο για τις πρώτες 90 ημέρες από την άφιξή τους. Οργανώσεις αρωγής, βέβαια, λένε πως αυτό είναι υπερβολικά σύντομο χρονικό διάστημα. Καμία σημασία. Το κλίμα στην κοινωνία έχει αλλάξει, όλο και περισσότεροι άνθρωποι πιστεύουν ότι οι ουκρανοί πρόσφυγες λαμβάνουν περισσότερα χρήματα από τους Τσέχους. Στην πραγματικότητα, οι στατιστικές δείχνουν ότι η συντριπτική πλειοψηφία των Ουκρανών στην Τσεχία εργάζεται και συνεισφέρει περισσότερα από όσα λαμβάνει σε βοήθεια. Και μόνο τα άτομα που θεωρούνται ευάλωτα λαμβάνουν μακροχρόνια οικονομική βοήθεια: 180 ευρώ μηνιαίως για έναν ενήλικο. Είναι, όμως, τόσο πολλά τα fake news που ο (συντηρητικός) υπουργός Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων αναγκάστηκε να καταγγείλει, αρχές Σεπτεμβρίου, «ένα αηδιαστικό κύμα μίσους κατά των προσφύγων του πολέμου στα σόσιαλ μίντια». Οσο για το αντιπολιτευόμενο ακροδεξιό ANO του πρώην πρωθυπουργού Αντρέι Μπάμπις, το οποίο προηγείται στις δημοσκοπήσεις, αυτό καταγγέλλει την αυξανόμενη άφιξη ουκρανών «ανδρών σε ηλικία εργασίας», αναρωτώμενο μήπως πρόκειται τελικά για «οικονομικούς μετανάστες».
Ολο και πιο περίπλοκη γίνεται και η κατάσταση για τους (135.000) ουκρανούς πρόσφυγες στην Ολλανδία. Συνολικά 130 Ουκρανοί, τέσσερις φορές περισσότεροι από ό,τι τους προηγούμενους μήνες, επικοινώνησαν τον Αύγουστο με τον Ερυθρό Σταυρό έχοντας μείνει άστεγοι. Στην Ουτρέχτη, οι Αρχές ανακοίνωσαν ότι κλείνουν ένα κέντρο υποδοχής στην πόλη, από τα μεγαλύτερα της χώρας, μεταξύ άλλων και για τους πιο ευάλωτους: μητέρες με παιδιά, εγκύους και ασυνόδευτους ανηλίκους: κάπου 300 Ουκρανοί προσέρχονταν στο κέντρο κάθε μήνα. Οι νεοαφιχθέντες είναι πλέον υποχρεωμένοι να βρουν μόνοι τους στέγη, είτε σε συγγενείς είτε προσφεύγοντας στις τοπικές Αρχές, συχνά μάταια. Το καλοκαίρι, ξέσπασε διαμάχη όταν αποκαλύφθηκε πως Ουκρανοί που έφταναν αεροπορικώς κρατούνταν για λίγες ημέρες, ενώ οι φάκελοί τους εξετάζονταν από τις υπηρεσίες μετανάστευσης. Η νέα (ακρο)δεξιά κυβέρνηση θέλει να περιορίσει δραστικά τα επιδόματα ενώ διαβεβαιώνει πως οι ουκρανοί άνδρες που παριστάνουν τους πρόσφυγες είναι στην πραγματικότητα μετανάστες εργάτες που ζούσαν ήδη σε άλλες χώρες.
Στην Πολωνία, τη χώρα που υποδέχθηκε τους περισσότερους ουκρανούς πρόσφυγες, φωνές που καταγγέλλουν την «ουκρανοποίηση» της χώρας και το κόστος της φροντίδας των ανθρώπων αυτών ακούγονται μόνο από την Ακροδεξιά – η οποία κερδίζει όμως διαρκώς έδαφος στις δημοσκοπήσεις. Στη Γερμανία, πάλι, φωνές που καταγγέλλουν το σύστημα υποδοχής των ουκρανών προσφύγων ως «υπερβολικά γενναιόδωρο» ακούγονται και από Ακροδεξιά, και από Ακροαριστερά, και από τους Φιλελεύθερους και από τους Σοσιαλδημοκράτες. Δανία, Ιταλία και Πολωνία προτείνουν ήδη να περνούν οι Ουκρανοί από το σύστημα των θεωρήσεων εργασίας, των φοιτητικών θεωρήσεων, ή και της χορήγησης προσφυγικού καθεστώτος. Πολλά λόγια είπαμε όμως και στην τελική, πολύ κακό για το τίποτα: δεν προτείνει κανείς στην ΕΕ να τους κλείνουμε σε στρατόπεδα στην Αλβανία ή αλλού τους Ουκρανούς. Τουλάχιστον όχι ακόμα.
