«Ο λόγος που ο Σαρτρ αρνήθηκε [να παραλάβει το Νόμπελ] ήταν ευθυγραμμισμένος με την άρνηση σου να ενταχθεί στη Λεγεώνα της Τιμής και σε άλλες τέτοιες οργανώσεις και χαρακτηριστική του δύστροπου και αντιφατικού υπαρξιστή(…) Δεν άφηνε τους θεσμούς να τον κυριεύσουν, ενώ συμμετείχε σε εξεγέρσεις και συνελήφθη για πολιτική ανυπακοή στις διαδηλώσεις που υποστήριζαν τις απεργίες του Μάη του 1968. Ο πρόεδρος ντε Γκολ του έδωσε γρήγορα χάρη, με τη θαυμάσια γαλλική παρατήρηση ότι δεν συλλαμβάνεις τον Βολταίρο», έγραψε το 2013 η σπουδαία Ούρσουλα Κ. Λε Γκεν, αναφερόμενη σε μια στήλη του London Times την οποία υπέγραψε κάποιος «J.C».
Ο «J.C» σε ένα άρθρο του στην τελευταία σελίδα της εφημερίδας, πρότεινε σατιρικά να υπάρξει Βραβείο Ζαν-Πολ Σαρτρ για την άρνηση του βραβείου. «Συγγραφείς σε όλη την Ευρώπη και την Αμερική απορρίπτουν βραβεία με την ελπίδα να είναι υποψήφιοι για το βραβείο Σαρτρ», αναφέρει με παιγνιώδη διάθεση ο συντάκτης.
Φωτογραφία: Wikimedia Commons
Η άρνηση του Ζαν-Πολ Σαρτρ δεν ήταν θεατρινίστικη
Η επιστολή του Ζαν-Πολ Σαρτρ με την οποία ενημέρωνε τη Σουηδική Ακαδημία ότι θα αρνιόταν το βραβείο Νόμπελ, αν του προσφερόταν, έφτασε αφού η κριτική επιτροπή είχε ήδη αποφασίσει ότι ο Γάλλος υπαρξιστής θα είναι ο νικητής.
Ο Σαρτρ ανακηρύχθηκε Νομπελίστας το 1964, επαινούμενος από την ακαδημία «για το έργο του, το οποίο, πλούσιο σε ιδέες και γεμάτο από το πνεύμα της ελευθερίας και της αναζήτησης της αλήθειας, άσκησε εκτεταμένη επιρροή στην εποχή μας».
«Ο Γάλλος συγγραφέας και θεατρικός συγγραφέας Ζαν-Πολ Σαρτρ, ο οποίος θεωρείται ο επικρατέστερος υποψήφιος για το φετινό Νόμπελ Λογοτεχνίας, δεν θα αποδεχθεί το βραβείο, αν του προσφερθεί, δήλωσαν σήμερα [20 Οκτωβρίου] οι εκδότες του»
Η άρνηση δεν ήταν μια θεατρινιστική ή «παρορμητική χειρονομία», έγραψε ο Σαρτρ σε μια δήλωση στον σουηδικό Τύπο, η οποία δημοσιεύθηκε αργότερα στη Le Monde. «Πάντα απέρριπτα τις επίσημες τιμές», είπε και αναφέρθηκε στην απόρριψη της Λεγεώνας της Τιμής το 1945 για παρόμοιους λόγους.
«Η στάση αυτή βασίζεται στην αντίληψή μου για το έργο του συγγραφέα. Ένας συγγραφέας που υιοθετεί πολιτικές, κοινωνικές ή λογοτεχνικές θέσεις πρέπει να ενεργεί μόνο με τα μέσα που του ανήκουν -δηλαδή με τον γραπτό λόγο. Όλες οι τιμές που μπορεί να λάβει εκθέτουν τους αναγνώστες του σε μια πίεση που δεν θεωρώ επιθυμητή. Το να υπογράψω ως Ζαν-Πολ Σαρτρ δεν είναι το ίδιο με το αν υπογράψω ως Ζαν-Πολ Σαρτρ, νομπελίστας. Επομένως, ο συγγραφέας πρέπει να αρνηθεί να αφήσει τον εαυτό του να μετατραπεί σε θεσμό, ακόμη και αν αυτό συμβαίνει κάτω από τις πιο τιμητικές συνθήκες, όπως στην προκειμένη περίπτωση».
O Σαρτρ υπήρξε ο μοναδικός συγγραφέας που απέρριψε οικειοθελώς – ας πούμε ο Γερμανός ειρηνιστής Καρλ φον Οσιέτσκι αναγκάστηκε από τους Ναζί να αρνηθεί – το Νόμπελ Λογοτεχνίας. Ενώ η δήλωσή του στον σουηδικό Τύπο είναι διπλωματική, η δήλωση του στο ντοκιμαντέρ «Sartre by Himself» του 1976, κινήθηκε σε πιο αυθεντικούς ρυθμούς.
«Επειδή ήμουν πολιτικοποιημένος, το αστικό κατεστημένο ήθελε να καλύψει τα «λάθη του παρελθόντος» μου. Να μια παραδοχή! Και έτσι μου έδωσαν το βραβείο Νόμπελ. Με «συγχώρεσαν» και είπαν ότι το άξιζα. Ήταν τερατώδες!».
Ακολουθεί μια αναδρομή στο πώς κάλυψε ο Τύπος της εποχής της άρνηση του Σαρτρ να δεχτεί το Νόμπελ.
New York Herald Tribune
«Ο Γάλλος συγγραφέας και θεατρικός συγγραφέας Ζαν-Πολ Σαρτρ, ο οποίος θεωρείται ο επικρατέστερος υποψήφιος για το φετινό Νόμπελ Λογοτεχνίας, δεν θα αποδεχθεί το βραβείο, αν του προσφερθεί, δήλωσαν σήμερα [20 Οκτωβρίου] οι εκδότες του. Ο εκδοτικός οίκος Gallimard δήλωσε ότι ο 59χρονος συγγραφέας, λόγω »αρχής», δεν δέχεται ποτέ κανένα βραβείο, »είτε πρόκειται για ένα σακί πατάτες είτε για το βραβείο Νόμπελ». Η δήλωση έγινε μόλις δύο ημέρες πριν από την ανακοίνωση του φετινού νικητή του βραβείου από τη Βασιλική Σουηδική Ακαδημία Γραμμάτων στη Στοκχόλμη. Ο ίδιος ο συγγραφέας αρνήθηκε να σχολιάσει. »Δεν έχω τίποτα να πω», δήλωσε στους δημοσιογράφους πριν αναχωρήσει από το Παρίσι για το Αλγέρι, όπου σκοπεύει να παραμείνει μέχρι τα μέσα Νοεμβρίου.
Φίλοι του συγγραφέα φέρονται να τον παρότρυναν να δεχτεί το βραβείο, αλλά είπαν ότι δεν υπάρχει καμία ένδειξη ότι θα αναθεωρήσει τη στάση του. Στο παρελθόν το βραβείο Νόμπελ, ένα από τα πιο πολυπόθητα βραβεία, έχει απορριφθεί μόνο υπό πίεση. Ο σοβιετικός συγγραφέας Μπόρις Πάστερνακ αναγκάστηκε να αρνηθεί το λογοτεχνικό βραβείο το 1958. Ο Τζορτζ Μπέρναρντ Σω, ο βρετανός θεατρικός συγγραφέας, ανακοίνωσε αρχικά ότι σκόπευε να το αρνηθεί, αλλά αποφάσισε να το αποδεχθεί μετά από διαπραγματεύσεις με σουηδούς διπλωμάτες. Ο Γερμανός ειρηνιστής Καρλ φον Οσιέτσκι αναγκάστηκε από τους Ναζί να αρνηθεί. – New York Herald Tribune, ευρωπαϊκή έκδοση, 21 Οκτωβρίου 1964».
New York Times
New York Times
«Στοκχόλμη, 22 Οκτωβρίου-Το Νόμπελ Λογοτεχνίας απονεμήθηκε σήμερα στον Ζαν-Πολ Σαρτρ, ο οποίος αρνήθηκε αμέσως την τιμή και τα 53.000 δολάρια που τη συνοδεύουν. Ο 59χρονος Γάλλος συγγραφέας, φιλόσοφος και υπαρξιστής διέκοψε για λίγο το γεύμα του σε ένα παριζιάνικο μπιστρό για να ανακοινώσει την άρνησή του(…)Ο Σαρτρ είχε προειδοποιήσει τη Σουηδική Ακαδημία, η οποία απονέμει το λογοτεχνικό βραβείο, ότι δεν το ήθελε. Παρ’ όλα αυτά, τα μέλη της ακαδημίας θεώρησαν ότι ήταν ο μόνος δυνατός αποδέκτης φέτος(…)Ο γραμματέας της Ακαδημίας, Καρλ Ράγκναρ Γκίροου, δήλωσε: «Εάν ο Σαρτρ δεν παραλάβει το βραβείο, τα χρήματα θα επιστραφούν στα ταμεία των βραβείων Νόμπελ. Το βραβείο της ακαδημίας δεν καθοδηγείται από τις επιθυμίες του πιθανού νικητή, αλλά μόνο από την απόφαση των 18 μελών της ακαδημίας»(….)Μετά την ανακοίνωση του βραβείου, τα μέλη της Ακαδημίας αρνήθηκαν να σχολιάσουν την επιστολή του Σαρτρ προς την Ακαδημία πριν από δύο ημέρες, στην οποία φέρεται να αρνείται το βραβείο πριν το κερδίσει».
*Με πληροφορίες από: Guardian | New York Times | Openculture | Kεντρική φωτογραφία θέματος: Wikimedia Commons
