Ο στενός σύμμαχος του Ερντογάν που έγινε θανάσιμος εχθρός του

Πρώην στενός συνεργάτης του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και αργότερα ένας από τους μεγαλύτερους εχθρούς του. Ο κληρικός Φετουλάχ Γκιουλέν, ο οποίος έχτισε ένα ισχυρό ισλαμικό κίνημα στην Τουρκία αλλά και πέραν αυτής, πέθανε σε ηλικία 83 ετών. Τα τελευταία χρόνια αντιμετώπιζε τις κατηγορίες του τούρκου προέδρου ότι εκείνος είχε ενορχηστρώσει την απόπειρα πραξικοπήματος το 2016. Επειδή ήταν άρρωστος για πολύ καιρό, οι διεργασίες για την διαδοχή του έχουν ξεκινήσει, με αρκετούς από τους ανθρώπους που ήταν δίπλα του να διεκδικούν τη θέση.

Ο Herkul, ένας ιστότοπος που δημοσίευε τα κηρύγματα του Γκιουλέν, ανέφερε ότι ο ιμάμης πέθανε το βράδυ της Κυριακής στο νοσοκομείο των ΗΠΑ όπου νοσηλευόταν. Ο Γκιουλέν ζούσε από το 1999 στις Ηνωμένες Πολιτείες – είχε μεταβεί τότε εκεί για θεραπεία και παρέμεινε. Σύμφωνα με τον κεμαλικό νόμο της εποχής, που αποσκοπούσε στη διασφάλιση της ανεξιθρησκίας, οι προσπάθειες προώθησης θρησκευτικών κινημάτων μέσα σε κρατικούς θεσμούς είχαν κηρυχθεί εκτός νόμου και ο Γκιουλέν βρισκόταν υπό έρευνα για υπονόμευση της κυβέρνησης καθώς φαινόταν, από βιντεοκασέτες που δημοσιοποιήθηκαν, να ευνοεί ένα ισλαμικό κράτος. Ο Γκιουλέν καταδικάστηκε ερήμην το 2000 και βρέθηκε ένοχος για προσπάθεια προώθησης πιστών του στις δημόσιες υπηρεσίες με στόχο να ανατρέψει την κυβέρνηση.

Από αδερφικός φίλος…

Ηταν η εποχή που ο Γκιουλέν βρισκόταν σε στενή επαφή με τον Ερντογάν, o οποίος είχε ολοκληρώσει τη θητεία του ως δήμαρχος Κωνσταντινούπολης και διατηρούσε στενούς δεσμούς με το ισλαμιστικό κίνημα. Το 2003, όταν ο Ερντογάν έγινε πρωθυπουργός, στελέχη του κινήματος Γκιουλέν συμμάχησαν με το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) του Ταγίπ Ερντογάν, παρέχοντας στο ΑΚΡ πολιτική και διοικητική υποστήριξη που χρειαζόταν πολύ. Το κίνημα Χιζμέτ (Υπηρεσία) είχε μεγάλη επιρροή στα ΜΜΕ, στο τραπεζικό σύστημα και στα εκπαιδευτικά ιδρύματα τόσο μέσα στην Τουρκία όσο και σε χώρες του εξωτερικού. Είχε συνεργασία με ιδιωτικά σχολεία και πανεπιστήμια σε περισσότερες από 100 χώρες, υπό την καθοδήγηση μελών του κινήματος. Αυτή η πολιτική συμμαχία είχε στόχο να αποδυναμώσει τις κεμαλικές φατρίες του Κέντρου, αλλά διαλύθηκε το 2011, χωρίς να έχουν ακόμα γίνει γνωστές οι ακριβείς αιτίες.

Αυτό που είδαμε το 2013 είναι στελέχη της αστυνομίας να εφορμούν σε σπίτια συγγενών και συνεργατών του – αποκαλύφθηκε ένα τεράστιο σκάνδαλο διαφθοράς στο οποίο ενεπλάκησαν υπουργοί, δήμαρχοι και συγγενείς μελών της ηγετικής ομάδας του κόμματος ΑΚΡ. Τότε ο Ερντογάν κατηγόρησε ανοιχτά το κίνημα Χιζμέτ και τον Γκιουλέν πως δημιούργησε ψευδείς κατηγορίες προκειμένου να πλήξει το κυβερνών κόμμα.

…ηγέτης «σκοτεινής οργάνωσης»

Εκτοτε οι σχέσεις των δύο πλευρών χειροτέρευσαν. Ο Ερντογάν θεώρησε υπεύθυνο τον Γκιουλέν για την απόπειρα πραξικοπήματος του 2016, κατά την οποία σκοτώθηκαν περίπου 250 άτομα. Ο Γκιουλέν από τις ΗΠΑ αρνήθηκε οποιαδήποτε συμμετοχή του στο πραξικόπημα, αλλά το κίνημά του χαρακτηρίστηκε τρομοκρατική ομάδα από την τουρκική κυβέρνηση. Η κυβέρνηση Ερντογάν συνέλαβε πολλές χιλιάδες οπαδούς του κινήματος, προσπαθώντας να τους απομακρύνει από καίριες θέσεις του κρατικού μηχανισμού.

Χθες, ο υπουργός Εξωτερικών Χακάν Φιντάν επιβεβαίωσε τον θάνατό του Γκιουλέν, χαρακτηρίζοντάς τον ως ηγέτη μιας «σκοτεινής οργάνωσης» και λέγοντας ότι ο αγώνας της Τουρκίας εναντίον της οργάνωσης αυτής θα συνεχιστεί. «Η αποφασιστικότητα του έθνους μας στον αγώνα κατά της τρομοκρατίας θα συνεχιστεί, και αυτή η είδηση του θανάτου του δεν θα μας οδηγήσει ποτέ σε εφησυχασμό» είπε ο Φιντάν σε συνέντευξη Τύπου. Πρόσθεσε ότι ελπίζει πως ο θάνατος του Γκιουλέν θα είναι το τέλος κάποιου που λειτουργούσε ως «μάγος» για πολλούς νέους Τούρκους οι οποίοι ακολούθησαν έναν δρόμο «προδοσίας» εναντίον της χώρας τους με το πρόσχημα των θρησκευτικών αξιών. «Αυτός δεν είναι καλός δρόμος» κατέληξε.

Λίγο μετά το πραξικόπημα του 2016, ο Ερντογάν χαρακτήρισε τα μέλη του δικτύου Γκιουλέν ως προδότες και «σαν καρκίνο», υποσχόμενος να τους ξεριζώσει όπου κι αν βρίσκονται. Εκατοντάδες σχολεία, εταιρείες, μέσα ενημέρωσης και ενώσεις που συνδέονται με αυτόν έκλεισαν, ενώ κατασχέθηκαν όλα τα περιουσιακά στοιχεία.

Ο Γκιουλέν καταδίκασε την απόπειρα πραξικοπήματος «με τον πιο έντονο τρόπο». «Ως κάποιος που υπέφερε από πολλαπλά στρατιωτικά πραξικοπήματα τις τελευταίες πέντε δεκαετίες, είναι ιδιαίτερα προσβλητικό να κατηγορούμαστε για οποιαδήποτε σχέση με μια τέτοια απόπειρα» είπε. Στο πογκρόμ που ακολούθησε, συνελήφθησαν τουλάχιστον 77.000 άτομα και 150.000 κρατικοί υπάλληλοι, συμπεριλαμβανομένων δασκάλων, δικαστών και στρατιωτικών. Εταιρείες και μέσα ενημέρωσης που θεωρούνται ότι συνδέονται με τον Γκιουλέν κατασχέθηκαν από το κράτος ή έκλεισαν. Η κυβέρνηση είπε ότι οι ενέργειές της δικαιολογούνταν από τη σοβαρότητα της απειλής που θέτει το κράτος από το πραξικόπημα.

Η Αγκυρα ζητούσε επί μακρόν την έκδοσή του από τις Ηνωμένες Πολιτείες και ήταν ένα από τα θέματα που προκαλούσε ένταση στις σχέσεις Αγκυρας – Ουάσιγκτον. Μιλώντας στο κλειστό συγκρότημά του στα βουνά Pocono της Πενσυλβάνια, ο Γκιουλέν είπε σε συνέντευξη στο πρακτορείο Reuters το 2017 ότι δεν σχεδιάζει να διαφύγει από τις Ηνωμένες Πολιτείες για να αποφύγει την έκδοση. Ακόμη και τότε, φαινόταν αδύναμος, κρατώντας κοντά τον γιατρό του για πολλά χρόνια.

Ποιος ήταν ο Χότζα Εφέντης που τρόμαζε την Αγκυρα

Γνωστός στους υποστηρικτές του ως Χότζα Εφέντης, ή σεβαστός δάσκαλος, ο Γκιουλέν γεννήθηκε σε ένα χωριό στην ανατολική τουρκική επαρχία Ερζερούμ το 1941. Ο πατέρας του ήταν ιμάμης και η μητέρα του δίδασκε το Κοράνι, έτσι μελέτησε και ο ίδιος το ιερό βιβλίο του Ισλάμ από μικρή ηλικία. Το 1959, ο Φετουλάχ Γκιουλέν διορίστηκε ιμάμης του τζαμιού στην Αδριανούπολη και έγινε γνωστός ως ιεροκήρυκας τη δεκαετία του 1960 στη δυτική επαρχία της Σμύρνης, όπου ίδρυσε φοιτητικές εστίες και πήγαινε σε τεϊοποτεία για να κηρύξει. Αυτή ήταν η αρχή της δημιουργίας ενός άτυπου δικτύου που θα εξαπλωνόταν τις επόμενες δεκαετίες πολύ πέρα από τα σύνορα της Τουρκίας, στις τουρκόφωνες δημοκρατίες της κεντρικής Ασίας, σε χώρες των Βαλκανίων, της Αφρικής και της Δύσης μέσω ενός δικτύου σχολείων.

Οπως περιέγραψε ο ίδιος, το 1981 σταμάτησε να κηρύσσει το Κοράνι και η εστίασή του μετατοπίστηκε από τις θρησκευτικές στις κοινωνικές δραστηριότητες, πολλές από τις οποίες αφορούσαν την έναρξη νέων επιχειρήσεων, ιδιαίτερα μέσων ενημέρωσης και εκπαιδευτικών έργων – τομείς που εκείνη την εποχή έκαναν άνοιγμα στην ιδιωτικοποίηση. Η επιρροή του Γκιουλέν στην κοινωνία των πολιτών αυξανόταν σταθερά κατά τη διάρκεια των δεκαετιών του 1980 και του 1990 – όπως και οι ακόλουθοί του: Πολλοί από αυτούς φέρεται ότι αισθάνονται ένα προσωπικό χρέος στον ιμάμη και το εκδηλώνουν με κάθε ευκαιρία.