Αναζήτηση
Στις 27 Οκτωβρίου όλοι περίμεναν την ομιλία του ανώτατου ηγέτη του Ιράν, Αλί Χαμενεΐ, για τις αεροπορικές επιδρομές του Ισραήλ σε ιρανικές στρατιωτικές εγκαταστάσεις την προηγούμενη ημέρα.
Ήταν μια βαρυσήμαντη στιγμή καθώς ποτέ στο παρελθόν το εβραϊκό κράτος δεν είχε βομβαρδίσει ανοιχτά την ισλαμική δημοκρατία, παρά την επί δεκαετίες σκιώδη σύγκρουσή τους.
Ωστόσο, τα λόγια του Χαμενεΐ ήταν υποτονικά, σχολιάζει ο Economist.
Οι Ισραηλινοί, υποσχέθηκε, θα πρέπει να καταλάβουν τη δύναμη του Ιράν. Το τι σήμαινε αυτό ήταν στο χέρι των άλλων να αποφασίσουν: «Οι αξιωματούχοι μας θα πρέπει να είναι αυτοί που θα αξιολογήσουν και θα αντιληφθούν με ακρίβεια τι πρέπει να γίνει», είπε. Δεν ήταν έκκληση για ηρεμία, αλλά ούτε και κήρυξη πολέμου.
Αυτή η αναποφασιστικότητα δεν είναι πλέον βιώσιμη. Οι ισραηλινές αεροπορικές επιδρομές της 26ης Οκτωβρίου, αντίποινα για ένα ιρανικό μπαράζ βαλλιστικών πυραύλων την 1η Οκτωβρίου, είχαν σημασία πολύ πέρα από τον στρατιωτικό τους αντίκτυπο. Σηματοδότησαν την αποτυχία του δόγματος εθνικής ασφάλειας του Ιράν. Η στρατηγική που ακολουθούσε ο Χαμενεΐ επί δεκαετίες έχει καταρρεύσει -και ο 85χρονος ηγέτης του Ιράν φαίνεται ανίκανος να χαράξει μια νέα πορεία.
Η παλιά πορεία περιλάμβανε την αποφυγή της επιλογής μεταξύ ιδεολογίας και πραγματισμού που όλα τα ιδεολογικά καθεστώτα τείνουν να αντιμετωπίσουν αργά ή γρήγορα. Αν και το Ιράν δεν ήταν σε ειρήνη με τους γείτονές του, μέχρι πρόσφατα δεν βρισκόταν ούτε σε πόλεμο μαζί τους. Υπήρχαν συγκρούσεις στις σκιές. Η όλη στάση απέναντι στη Δύση ήταν διφορούμενη. Από τη μία την απέρριπτε με το σύνθημα «θάνατος στην Αμερική» από την άλλη επιχειρούσε προσεγγίσεις με στόχο την ανακούφιση από τις οικονομικές κυρώσεις.
O Χαμενεΐ δεν μπορούσε να αποφασίσει αν το πυρηνικό της πρόγραμμα ήταν ένας δρόμος προς μια βόμβα ή ένα διαπραγματευτικό χαρτί.
Η εχθρότητα προς την Αμερική και το Ισραήλ παρέμεινε σταθερή. Ο ανώτατος ηγέτης του Ιράν βλέπει τον πρώτο ως έναν αδυσώπητο εχθρό και πιστεύει όχι μόνο ότι ο δεύτερος πρέπει να καταστραφεί και θα καταστραφεί. Υπό την ηγεσία του, το Ιράν πέρασε δεκαετίες εξοπλίζοντας αραβικές πολιτοφυλακές, όπως η Χεζμπολάχ στον Λίβανο. Έπρεπε να χρησιμεύσουν τόσο ως άμυνα της Τεχεράνης για να κρατήσουν τις συγκρούσεις μακριά από τα ιρανικά σύνορα όσο και ως εμπροσθοφυλακή μιας μελλοντικής μάχης με το Ισραήλ.
Αλλά ο Χαμενεΐ συνειδητοποίησε ότι η μάχη βρισκόταν στο μέλλον: μίλησε για «στρατηγική υπομονή», μια μάχη πολλών γενεών για την επίτευξη των στόχων του.
Μετά ήρθαν μια σειρά από γεγονότα που φάνηκε να φέρνουν αυτούς τους στόχους πολύ πιο κοντά. Μετά την πτώση του Σαντάμ Χουσεΐν, το Ιράν δημιούργησε ισχυρές πολιτοφυλακές στο Ιράκ. Το ίδιο έκανε στη Συρία μετά την αραβική άνοιξη του 2011 και εμβάθυνε επίσης τους δεσμούς του με τη Χεζμπολάχ και τους Χούθι, μια σιιτική ανταρτική ομάδα στην Υεμένη. Αξιωματικοί του Σώματος των Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης (IRGC), της πραιτοριανής φρουράς του καθεστώτος, άρχισαν να μιλούν για μια «χερσαία γέφυρα» που συνδέει την Τεχεράνη με τη Μεσόγειο.
Η 7η Οκτωβρίου
Για τον Χαμενεΐ, αυτό μπορεί να φαινόταν επικύρωση της τακτικής του. Ήθελε να επιδιώξει τους ιδεολογικούς του στόχους χωρίς να εμπλέξει το Ιράν σε πόλεμο. Το περιφερειακό χάος και οι διστακτικοί εχθροί του επέτρεψαν να το κάνει αυτό: το Ιράν δημιούργησε μια τρομερή δύναμη πληρεξουσίου και βάδισε μέχρι το πυρηνικό κατώφλι χωρίς να δεχτεί επίθεση. Διαπραγματεύτηκε με την Αμερική ακόμη και όταν οι πολιτοφυλακές του έπληξαν την Αμερική και τους συμμάχους της.
Οι ασκήσεις ισορροπίας του Χαμενεΐ λειτούργησαν. Έως και τις 7 Οκτωβρίου. Όταν οι μαχητές της Χαμάς πέρασαν στο Ισραήλ και έσφαξαν σχεδόν 1.200 ανθρώπους, το Ιράν (που σύμφωνα με τις μυστικές υπηρεσίες δεν είχε δώσει το πράσινο φως για την τρομοκρατική επίθεση) αντιλήφθηκε ότι ήταν λάθος να χρησιμοποιεί πληρεξουσίους για την άμυνά του. Αναμφίβολα ο Χαμενεΐ υποστήριζε την ιδέα ενός αποφασιστικού πολέμου κατά του Ισραήλ. Όχι όμως στη δεδομένη χρονική στιγμή. Αλλά ο Γιαχία Σινουάρ, ηγέτης της Χαμάς στη Γάζα, δεν είχε χρόνο για «στρατηγική υπομονή».
Μια στρατηγική που η Τεχεράνη έχτιζε επί δεκαετίες κατέρρευσε μέσα σε μία ημέρα. «Η βαρβαρότητα της επίθεσης της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου έπεισε τον Νετανιάχου να εγκαταλείψει την προηγούμενη επιφυλακτικότητα του και ο Τζο Μπάιντεν, ο Αμερικανός πρόεδρος, έκανε εκπληκτικά λίγα για να τον συγκρατήσει. Η Χεζμπολάχ, που πολέμησε με σθένος στη Συρία και συγκρουόταν στα σύνορα σε περιορισμένης έκτασης μάχες με έναν απρόθυμο ισραηλινό στρατό, τώρα θα λύγιζε μπροστά σε μια πλήρη ισραηλινή επίθεση. Αντί για ασπίδα, οι πληρεξούσιοι του Ιράν έγιναν βάρος», σημειώνει ο Economist.
Η πυρηνική βόμβα ως επιλογή
Αυτό του αφήνει μια τρίτη επιλογή, η οποία κερδίζει γρήγορα υποστήριξη στο Ιράν: μία πυρηνική βόμβα. Το Ιράν χρειάζεται μόνο μερικές εβδομάδες για να εμπλουτίσει αρκετό ουράνιο για μια βόμβα (αν και θα χρειαζόταν πολύ περισσότερο χρόνο για να κατασκευάσει μια κεφαλή και να την τοποθετήσει σε έναν πύραυλο). Αλλά σε μία τέτοια περίπτωση θα πρέπει να είναι έτοιμο για περαιτέρω επιθέσεις από το Ισραήλ και, ίσως, την Αμερική.
Όλες αυτές οι επιλογές υποθέτουν ότι το Ιράν θα χρειαστεί να αποτρέψει την Αμερική και το Ισραήλ επειδή θα συνεχίσει να είναι εχθρικό απέναντί τους. Έχει όμως και μια άλλη επιλογή, σημειώνει ο Economist: να ακολουθήσει μια λιγότερο ιδεολογική εξωτερική πολιτική. Θα ήταν στροφή 180 μοιρών, αλλά είναι κάτι που έχει κάνει και στο παρελθόν.
Ιράν και Σαουδική Αραβία διέκοψαν τις διπλωματικές τους σχέσεις το 2016. Τρία χρόνια αργότερα ήρθε η επίθεση με την υποστήριξη του Ιράν στις εγκαταστάσεις πετρελαίου της Σαουδικής Αραβίας. Ωστόσο, πέρυσι ο Χαμενεΐ επέτρεψε στον Εμπραΐμ Ραϊσί να αποκαταστήσει τις διπλωματικές σχέσεις με το βασίλειο. Η ελπίδα ήταν ότι οι δεσμοί με τους Σαουδάραβες και τους γείτονές τους στον Κόλπο θα μπορούσαν να φέρουν περισσότερες επενδύσεις στο Ιράν. Μια μέρα πριν το Ισραήλ επιτεθεί στο Ιράν, το ναυτικό της Σαουδικής Αραβίας πραγματοποίησε κοινή άσκηση με το ιρανικό. Οι Σαουδάραβες ήταν από τους πρώτους που καταδίκασαν τις αεροπορικές επιδρομές του Ισραήλ.
Μια πιο ρεαλιστική εξωτερική πολιτική δεν θα ενοχλούσε τους Ιρανούς πολίτες, οι οποίοι είναι γενικά δυσαρεστημένοι με την προσέγγιση του Χαμενεΐ. Για χρόνια, ένα δημοφιλές σύνθημα διαμαρτυρίας στο Ιράν ήταν «όχι για τη Γάζα, όχι για τον Λίβανο, η ζωή μου για το Ιράν». Μια πρόσφατη δημοσκόπηση έδειξε ότι το 78% πιστεύει ότι η εξωτερική πολιτική του Ιράν είναι η αιτία των οικονομικών του προβλημάτων, ενώ το 43% πιστεύει ότι συμβάλλει στις εντάσεις στην περιοχή (μόλις το 18% πιστεύει ότι τις αμβλύνει). Τα 2/3 των Ιρανών θέλουν να ομαλοποιήσουν τους δεσμούς με την Αμερική.
Οι Ιρανοί θέλουν από τον Χαμενεΐ να… πατήσει το κουμπί. Όχι της πυρηνικής βόμβας. Το κουμπί της αλλαγής ρότας.
