Πηγαίνοντας από τα Χανιά προς την Παλαιοχώρα, στις παρυφές των Λευκών Ορέων που κυριαρχούν υπεραιωνόβια ελαιόδεντρα, βρίσκεται η Κάντανος (ή και Κάνδανος). Το 1941 οι γερµανοί εισβολείς κατέστρεψαν συθέµελα το χωριό, ως αντίποινα στη σθεναρή αντίσταση των κατοίκων του. Σήµερα ο µόνιµος πληθυσµός του χωριού, που απέχει 55 χιλιόµετρα από τα Χανιά, δεν ξεπερνάει τους 400 κατοίκους και στην πλειοψηφία του ασχολείται µε τη γεωργία και την κτηνοτροφία, µε κυριότερο προϊόν το ελαιόλαδο. Γύρω από το χωριό εκτείνονται αραιοκατοικηµένοι οι οικισµοί. Η αρχαία Κάντανος, που εκτεινόταν νοτιότερα, φαίνεται πως άκµασε τη ρωµαϊκή περίοδο, ενώ σήµερα η Κάντανος είναι ένα ανοιχτό µουσείο βυζαντινής αγιογραφικής τέχνης, αφού διασώζεται ο µεγαλύτερος από οπουδήποτε αριθµός από τοιχογραφηµένους ναούς, που χρονολογούνται µεταξύ του 13ου και του 15ου αιώνα.
Η Σφαγή της Καντάνου ήταν μια από τις πιο βάρβαρες πράξεις των ναζιστικών δυνάμεων κατά την περίοδο της γερμανικής κατοχής στην Κρήτη τον Μάιο του 1941
Ιστορικό
Η Μάχη της Κρήτης (20-31 Μαΐου 1941) αποτέλεσε μια μεγάλη επιχείρηση για τη γερμανική αεροπορία και στρατό, καθώς αντιμετώπισαν αντίσταση τόσο από τον ελληνικό στρατό όσο και από άμαχους πολίτες. Η αντίσταση των κατοίκων στη Δυτική Κρήτη και ειδικά στην περιοχή της Καντάνου ήταν σθεναρή και οι Γερμανοί υπέστησαν σημαντικές απώλειες.
Οι κάτοικοί του, αν και γνώριζαν ότι θα πλήρωναν ακριβά την αντίσταση, πάλεψαν λυσσαλέα κατά των κατακτητών. Αμύνονται μαχόμενοι στις 23 Μαΐου 1941 στα Φλώρια και στις 24 και 25 Μαΐου 1941 πιο οργανωμένα και με περισσότερες δυνάμεις στο Φαράγγι της Καντάνου, όπου μετά από σφοδρή μάχη σκοτώνονται πολλοί Γερμανοί. Τη Δευτέρα 2 Ιουνίου αρχίζει ο ανελέητος βομβαρδισμός του χωριού, ενώ στη συνέχεια τα τμήματα που μπήκαν στο χωριό έκαψαν και ισοπέδωσαν όλα τα σπίτια.
Η καταστροφή
Στις 3 Ιουνίου 1941 οι Ναζί καίνε και ισοπεδώνουν την Κάντανο Χανίων. Εκτέλεσαν τους περίπου 180 κατοίκους του χωριού, ενώ πυρπόλησαν όλα τα σπίτια και έσφαξαν ακόμα και τα ζώα τους. Αφησαν δε τρεις επιγραφές, μοναδικά ιστορικά μνημεία μίσους και καταστροφής σε ολόκληρη την Ευρώπη.
Τις δύο πινακίδες-επιγραφές τοποθέτησαν οι Ναζί στις εισόδους της Καντάνου από Χανιά και Παλαιόχωρα αντίστοιχα. Την τρίτη πινακίδα που είναι από μάρμαρο την έφεραν στην Κάντανο το 1943.
Η πρώτη αναφέρει: «Διά την κτηνώδη δολοφονίαν Γερμανών αλεξιπτωτιστών, αλπινιστών και του μηχανικού από άνδρας, γυναίκας και παιδιά και παπάδες μαζύ και διότι ετόλμησαν να αντισταθούν κατά του μεγάλου Ράιχ κατεστράφη την 3-6-1941 η Κάνδανος εκ θεμελίων, διά να μην επαναοικοδομηθεί πλέον ποτέ».
Η δεύτερη αναφέρει: «Ως αντίποινων των από οπλισμένων πολιτών ανδρών και γυναικών εκ των όπισθεν δολοφονηθέντων Γερμανών στρατιωτών κατεστράφη η Κάνδανος».
Η τρίτη (μαρμάρινη) αναφέρει: «Εδώ υπήρχε η ΚΑΝΔΑΝΟΣ κατεστράφη προς εξιλασμόν της δολοφονίας 25 Γερμανών στρατιωτικών».
Η θυσία
Η Σφαγή της Καντάνου ήταν μια από τις πιο βάρβαρες πράξεις των ναζιστικών δυνάμεων κατά την περίοδο της γερμανικής κατοχής στην Κρήτη και συγκεκριμένα τον Μάιο του 1941, κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Μετά τη σθεναρή αντίσταση που προέβαλαν οι κάτοικοι της Καντάνου και των γύρω χωριών απέναντι στους γερμανούς εισβολείς, οι τελευταίοι αποφάσισαν να εκδικηθούν το χωριό καταστρέφοντάς το ολοσχερώς και σκοτώνοντας μεγάλο μέρος του πληθυσμού του.
Η Σφαγή της Καντάνου έγινε σύμβολο της κρητικής αντίστασης απέναντι στον φασισμό και την κατοχή. Σήμερα, το χωριό έχει ξαναχτιστεί και στην περιοχή υπάρχουν μνημεία και πινακίδες που υπενθυμίζουν τα γεγονότα του 1941. Η θυσία της Καντάνου μνημονεύεται στην ιστορία της Κρήτης ως ένα γεγονός ηρωικής αντίστασης και θυσίας.
