Ο κόσμος ανάποδα

Τον Μεσαίωνα και την Αναγέννηση, η ζωή των Βορειοευρωπαίων, και δη των Γάλλων, διανθιζόταν από γιορτές, μεταξύ τους και το Καρναβάλι, που διαδέχονταν η μία την άλλη ανάλογα με τις εποχές ή τις ανάγκες της κοινότητας. Τα Χριστούγεννα, για παράδειγμα, ήταν ευκαιρία για οικογενειακές γιορτές, αλλά και για την επονομαζόμενη γιορτή των Τρελών: της εκκλησιαστικής λειτουργίας ηγούνταν εν προκειμένω όχι κάποιος υψηλός αξιωματούχος της Εκκλησίας, αλλά κάποιος νεαρός κληρικός, ο οποίος αναλάμβανε επικεφαλής ενός κλήρου που έκανε και έλεγε τα πιο τραγελαφικά πράγματα. «Χορεύουν στη χορωδία ντυμένοι γυναίκες, τραγουδούν άσεμνα τραγούδια, θυμιάζονται με βρωμερό δέρμα από παλιές παντόφλες, πηδούν και τρέχουν γύρω από την εκκλησία, χειρονομούν και κάνουν άσεμνα σχόλια», διαμαρτυρόταν η θεολογική σχολή του Πανεπιστημίου του Παρισιού στις αρχές του 15ου αιώνα.

Αλλα ψυχαγωγικά διαλείμματα οργανώνονταν στο Παρίσι και αλλού στη Γαλλία από άτυπες ομάδες, συντεχνίες ή ενώσεις, γνωστές ως «sociétés joyeuses» ή «sociétés des sots», «χαρούμενες συντεχνίες» ή «συντεχνίες των ανόητων». Η αμερικανοκαναδή ιστορικός Νάταλι Ζίμον Ντέιβις, που τις περιγράφει με τον όρο «αβαεία της Κακοκυβέρν», εντόπισε μια τέτοια χαρούμενη συντεχνία στη Ρουέν: το Αβαείο των τσογλανιών.

Ο πρόεδρός της, ο Αβάς των τσογλανιών, περιτριγυριζόταν από αξιωματούχους με ονόματα όπως ο πρίγκιπας των Μπατίρηδων, ο καρδινάλιος του Κακοπληρωμένων, ο επίσκοπος του Ξυπόλητων, ο δούκας του Χτυποκώλη και ο μεγάλος πατριάρχης των Βλογιάρηδων. Το εν λόγω αβαείο, όπως και άλλα παρόμοια, εξασκούσε μια γελοία παρωδία της δικαιοσύνης και έκοβε ψεύτικα χρήματα τα οποία μοίραζε στους κατοίκους της πόλης.

Στην πραγματικότητα, αυτές οι καρναβαλικές εκδηλώσεις ήταν αρκετά σοβαρές. Οι κοινωνικές ιεραρχίες έρχονταν τούμπα και οι ταπεινοί έπαιρναν τον ρόλο των ισχυρών, οι οποίοι, προσωρινά υποβαθμισμένοι, έβλεπαν τα ομοιώματά τους να εξευτελίζονται και να απαγχονίζονται στη δημόσια πλατεία. Οι χωρικοί παρέλαυναν ως πρίγκιπες και οι γυναίκες ανάγκαζαν τους άνδρες να καβαλάνε γαϊδούρια ανάποδα. Αν οι ισχυροί ανέχονταν αυτές τις υπερβολές, ήταν επειδή τις έβλεπαν ως βαλβίδα ασφαλείας. Οπως είπε κάποτε ένας σοφός, «τα βαρέλια του κρασιού θα έσκαγαν αν δεν ανοίγαμε μερικές φορές την τρύπα για να πάρουν αέρα».

Ομως για τον γάλλο ιστορικό Εμμανυέλ Λε Ρουά Λαντυρί, όπως και για τη Ζίμον Ντέιβις, αυτά τα τελετουργικά δεν ήταν απλώς ένας τρόπος να ξεχάσουν οι άνθρωποι, για μια στιγμή, τη σκληρή ζωή που ζούσαν. Χρησίμευαν επίσης ως προειδοποιήσεις προς την εξουσία για τις κραυγαλέες ανισότητες μεταξύ πλουσίων και φτωχών, ισχυρών και ταπεινών. Επιπλέον, το γέλιο που συνόδευε αυτές τις δραματοποιήσεις ενός κόσμου που είχε έρθει ανάποδα δεν ήταν απλώς μια διέξοδος, αλλά και μια πράξη αντίστασης στους νόμους και τις νόρμες του πραγματικού κόσμου.

Τη σύγκριση την κάνει στη γαλλική Monde ο ιστορικός Ρόμπερτ Ζαρέτσκι, καθηγητής στο πανεπιστήμιο του Χιούστον: αυτές οι πρακτικές του παρελθόντος, λέει, ρίχνουν φως στη σημερινή συνθήκη. Τα μίντια αναφέρονται συχνά στις συγκεντρώσεις του Ντόναλντ Τραμπ ως «καρναβάλι». Και μπορεί οι καρναβαλικές τελετές των αβαείων της Κακοκυβέρν να έχουν περάσει προ πολλού, αλλά οι συνθήκες που τις γέννησαν – η ταξική δυσαρέσκεια και η οικονομική δυσφορία – παραμένουν επίκαιρες.

Οι υλικές δυσκολίες των αμερικανών εργατών που αισθάνονται περιφρονημένοι ή εγκαταλελειμμένοι από την Ουάσιγκτον δεν διαφέρουν και πολύ, σημειώνει ο Ζαρέτσκι, από εκείνες των αγροτών και των τεχνιτών που ντύνονταν μερικές φορές πρόβατα, στη διάρκεια του καρναβαλιού, και παρίσταναν τους φοροεισπράκτορες του βασιλιά ως λύκους. Το γέλιο που αντηχούσε τότε στα γαλλικά χωριά, προσθέτει, αντηχεί στις συγκεντρώσεις του MAGA, οι οποίες συνοδεύονται γενικά από χυδαίες εκφράσεις, ελάχιστα συγκαλυμμένες απειλές και άσεμνες χειρονομίες. Αν οι δημοκρατικές μας ελίτ βρίσκουν αυτό το γέλιο ενοχλητικό, επισημαίνει, είναι για τους ίδιους λόγους με τους αντιδημοκρατικούς προγόνους τους: επειδή είναι κατεξοχήν ανατρεπτικό. Υπάρχει όμως μια σημαντική διαφορά. Στην αρχαιότητα, η εκκλησιαστική και η πολιτική εξουσία κατάφερναν πάντα να ανακτούν το πάνω χέρι. Στην πραγματικότητα, όπως έχουν επισημάνει πολλοί ιστορικοί, αυτός ακριβώς ήταν ο στόχος. Δεν ισχύει πλέον.

Τις τελευταίες εβδομάδες, ο εκλεγμένος πρόεδρος των ΗΠΑ έχει ψυχαγωγήσει τους υποστηρικτές του αποκαλύπτοντας τη σύνθεση της μελλοντικής του κυβέρνησης, η οποία έχει εκπληκτική ομοιότητα με τα αβαεία της Κακοκυβέρν. Με τέτοιους διορισμούς, μια σκληρή αλήθεια θα φανερωθεί σύντομα σε όσους βρίσκονται εκτός της Εκκλησίας του MAGA: ο κόσμος ανάποδα είναι η κόλαση. Αλλά μια εξίσου σημαντική πραγματικότητα θα φανερωθεί σε όσους τρομάζουν με αυτά τα καρναβάλια: η άνοδος των τιμών του καταναλωτή και ο κοινωνικός υποβιβασμός έπεισαν αρκετούς Αμερικανούς – τόσο ξένους προς τους πολιτικούς της Ουάσιγκτον όσο και οι αγρότες προς τους άρχοντες της μεσαιωνικής Γαλλίας – να ψηφίσουν Τραμπ. Δεν θέλουν, όμως, ένα ατελείωτο καρναβάλι, θέλουν ένα τέλος στην οικονομική τους αγωνία. Αν ο εκλεγμένος αβάς της Κακοκυβέρν δεν αντιμετωπίσει αυτές τις ανησυχίες και τα προβλήματα, μπορεί να εκπλαγεί διαπιστώνοντας ότι πολλοί ψηφοφόροι του θα θέλουν σύντομα να γυρίσει ο κόσμος ίσια.

Οπως και να έχει, η επόμενη χρονιά θα έχει ενδιαφέρον. Υγεία, αντοχές και χιούμορ να έχουμε, να την αντιμετωπίσουμε. Καλή χρονιά σε όλους!