Αναζήτηση
Στρατής Πασχάλης
ποιητής, μεταφραστής
Αυθεντική ποίηση εκεί που δεν την ψάχνει κανείς
Το έτος 2024, που κλείνει, στάθηκε για μένα, ήδη από την αρχή του, χρονιά συνειδητοποίησης πως η ποίηση είναι πια κάτι που ξεπερνά τη λογοτεχνική της υπόσταση και αναγεννιέται μέσα από τις άλλες τέχνες, ή και αποκαλύπτεται ξαφνικά κι απρόσμενα, μέσα από ανύποπτες εναλλακτικές διαδρομές, χαρίζοντας σπάνιες βιωματικές εμπειρίες: ο κύριος Ριπλέι κι ο Ντίκι, ένα είδωλο καθρέφτη και το φάντασμά του, που συνομιλούν στη σκηνή του Μικρού Ιλίσια με τις μορφές του Μιχάλη Συριόπουλου και του Μιχαήλ Ταµπακάκη. Οι µακρινοί θόρυβοι του εργοτάξιου που ονοµάζεται Αουσβιτς, ήπιοι και «κανονικοί», στην καθημερινή κοινοτοπία του κακού, στην ταινία «Ζώνη ενδιαφέροντος», μια ανατριχιαστικά θλιβερή υπενθύμιση «νομιμοποιημένης» ανθρώπινης κτηνωδίας. Ενας κακοποιός πατροκτόνος που ψελλίζει, σε μια λαλιά αλλοιωμένη απ’ τον ισόβιο εγκλεισμό, τους πρώτους στίχους του Οιδίποδα με τη φωνή του Δημήτρη Καπουράνη στην «Αλλη Θήβα». Οι σχέσεις με σκιές μάλλον παρά με όντα, στην εποχή των σόσιαλ μίντια και του Διαδικτύου, παιγμένες ονειρικά στο φιλμ «Αγνωστοι μεταξύ μας» (φωτογραφία), σ’ ένα χρονογράφημα φασματικής εμπειρίας έρωτα και θανάτου. Η δημόσια ανάγνωση ενός ποιήματος του ηθοποιού Γεράσιμου Μιχελή μέσα στον ναό του Αγίου Νικόλα του Ραγκαβά, από τη νέα συλλογή του «Δρόμος Ευθύς», λίγο μετά τη Θεία Λειτουργία, με φίλους πιστούς και τοιχογραφίες αγίων ολόγυρα. Η εντελώς για μένα απροσδόκητη Αντζελίνα Τζολί, σε μια μπαρόκ περιδιάβαση με ασπρόμαυρες ρεμπέτικες πινελιές στο κινηματογραφικό βιογραφικό «μονόπρακτο» «Μaria», πάνω στην οθόνη του Δαναού. Και τέλος κάποιοι στίχοι ενός σεμνού μέτοικου ποιητή, παλιού μου συντοπίτη, του Θοδωρή Ε. Μαραγκού (Χώρες Ονείρου) που ήρθανε ξαφνικά να μου θυμίσουν απόμακρα τον Κάλβο: «Μέθυσος μόνος και χορευτής ασύντροφος / και του στερώματος της γυμνής ωραιότητος / θηρευτής αλαζών…». Το 2024 κατάλαβα πως η ποίηση, αυθεντική, ζει και υπάρχει ακόμα, εκεί που δεν την ψάχνει κανείς.
Αντώνης Μυλωνάκης
συγγραφέας
«Goodbye, Lindita» και Μπίλι Αϊλις
Το 2024 ήταν μια απαιτητική χρονιά, γεμάτη αφοσίωση και εσωτερικότητα. Τα οικονομικά μου δεν μου επέτρεψαν πολλά, κι έτσι πέρασα μεγάλο μέρος του χρόνου στο σπίτι. Παρ’ όλα αυτά, είμαι περήφανος γιατί κατάφερα, με τα ελάχιστα, να ζήσω καλά. Και αυτό, από μόνο του, είναι κάτι. Ηταν, όμως, και μια χρονιά γεμάτη αντιθέσεις. Κυκλοφόρησε το νέο μου βιβλίο, το «Εννιά», έγραψα δύο σενάρια, ξεκίνησα να γράφω κάτι καινούργιο. Παράλληλα δύο φίλοι μου έχασαν τις μητέρες τους. Η απόλυτη χαρά και η απόλυτη λύπη συνυπήρχαν, κάποιες φορές, ακόμα και την ίδια μέρα. Κρατάω λοιπόν τη βόλτα στον φάρο της Τήνου, την εκδρομή στην Υδρα, την παράσταση «Goodbye, Lindita» (φωτογραφία), όλο το άλμπουμ της Μπίλι Αϊλις, τη στιγμή που αγκάλιασα τα ανίψια μου μετά από έξι μήνες, τη γνωριμία μου με μια γάτα, την Τρουφίτσα, τα βράδια με τους φίλους μου, και τη στιγμή που έπιασα το «Εννιά» στα χέρια μου. Κρατάω και όσα μου έφυγαν από τα χέρια. Αυτά τα κρατάω στην καρδιά μου.
Χριστόφορος Μαρίνος
ιστορικός τέχνης, επιμελητής εκθέσεων
Τέχνη στη Βενετία και «Φως εκ Φωτός»
Το φετινό ταξίδι στη Βενετία γέμισε για τα καλά τις μπαταρίες μου: με εντυπωσίασε η έκθεση του Pierre Huyghe στην Punta della Dogana και με συγκίνησε η έκθεση του Jean Cocteau στο Μουσείο Guggenheim. Η πρώτη ήταν βγαλμένη από το μέλλον (της τέχνης), η δεύτερη σου αποκάλυπτε τον έρωτα για την τέχνη μέσα από τα φλογισμένα μάτια και τα ταλαντούχα χέρια ενός παθιασμένου δημιουργού-ζογκλέρ. Το κινηματογραφικό δοκίμιο «Φως εκ Φωτός» (φωτογραφία) του Νεριτάν Ζιντζιρία (2023), το οποίο προβάλλεται στο ERTflix, φανερώνει τα αφανέρωτα και σε καθηλώνει. Το ίδιο ένιωσα με την παράσταση «Goodbye, Lindita» του Μάριο Μπανούσι. Με αδικαιολόγητη καθυστέρηση ανακάλυψα την εξαιρετική «Υπογαία» του Robert Macfarnale (εκδ. Μεταίχμιο) και διάβασα απνευστί την «Κόκκινη τέντα της Μπολόνιας» του John Berger (εκδ. Αντίποδες).
Κατερίνα Πολέμη
τραγουδοποιός
Ο Βέρντι μετά τη «Maria»
Πρόσφατα είδα την ταινία «Maria» (φωτογραφία) που δείχνει την τελευταία βδομάδα ζωής της Μαρίας Κάλλας πριν πεθάνει. Τελειώνει η ταινία, μπαίνουν οι τίτλοι τέλους και ακούγεται από παντού το τραγούδι «Va Pensiero» του Giuseppe Verdi από την όπερά του ονόματι «Nabucco». Τραγουδάει μια τεράστια χορωδία, η μελωδία είναι σαν να την έχουν γράψει άγγελοι. Η υπέρογκη ψυχική δύναμη που μου βγάζουν όλες αυτές οι φωνές ΜΑΖΙ με πήγε κοντά στη ψυχή μου, στον πόνο μου και ταυτόχρονα μου θύμισε το μεγαλείο του ανθρώπου που αν θέλει, έχει την ικανότητα να μεταμορφώνει τον πόνο και την ασχήμια σε τεράστια ομορφιά. (Είναι στο repeat από εκείνη τη μέρα και νομίζω αυτό θα κρατήσει πολύ καιρό.)
Μαρία Φιλοπούλου
ζωγράφος
Στο «Δωμάτιο» του Αλμοδόβαρ
Αποχαιρετώντας το 2024, βρέθηκα μπροστά σε μια σπουδαία ταινία που με συγκίνησε βαθιά και με άφησε να αναλογιστώ τη ζωή, τον θάνατο και τις ανθρώπινες σχέσεις, την ουσιαστική έννοια της ανιδιοτελούς αγάπης. Η ταινία του Αλμοδόβαρ, «Το Διπλανό Δωμάτιο», είναι ένα κινηματογραφικό αριστούργημα που χειρίζεται το ευαίσθητο θέμα της ευθανασίας με μια απίστευτη συναισθηματική ένταση, χωρίς ποτέ να πέφτει στην παγίδα του μελοδραματισμού. Με εξαιρετική σκηνογραφική αποτύπωση, μια πλούσια χρωματική παλέτα και εξαιρετική δουλειά στους χαρακτήρες, ο Αλμοδόβαρ δημιουργεί μια ταινία γεμάτη ευαισθησία και προβληματισμό, ενώ καταφέρνει να μην επικεντρώνεται μόνο στη θλίψη, αλλά και στη δύναμη των ανθρώπινων σχέσεων και της συναισθηματικής σύνδεσης. Μια τόσο δυνατή και ανθρώπινη ταινία που θέτει στο επίκεντρο τη σημασία της επιλογής, της αξιοπρέπειας και της αγάπης.
Θούλη Μισιρλόγλου
καλλιτεχνική διευθύντρια του MOMus – Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης
«Breaking» και «Lapis Lazuli»
Αλλη μια χρονιά φεύγει. Κι εκεί που νόμιζα ότι καλύτερα σε οποιοδήποτε είδος τέχνης να ζήσεις τα μεγαλύτερα δράματα (κι όχι στην αληθινή πραγματικότητα), η ταινία «Breaking» (φωτογραφία) με τον καταπληκτικό John Boyega μου διέλυσε την ψευδαίσθηση. Βασισμένη στην αληθινή ιστορία του 33χρονου βετεράνου πεζοναύτη των ΗΠΑ, Brian Brown – Easley, που υπηρέτησε στο Κουβέιτ και το Ιράκ πριν απολυθεί τιμητικά το 2005, ανέδειξε ασφυκτικά (και καλλιτεχνικώς εξαιρετικά) το παράλογο κράτος και το απρόσωπο των νόμων και των θεσμών του. Ας είναι καλά ο Ευριπίδης Λασκαρίδης και η μαγεία της τελευταίας παράστασής του «Lapis Lazuli»: δώρο πάντα η ασυγκράτητη ελευθερία του, η φαντασμαγορία, η συγκίνηση και η μελαγχολία του. Καλή χρονιά!
Χρήστος Χρυσόπουλος
συγγραφέας
Ο Τραμπ στην Ιερουσαλήμ
Μερικές μέρες μετά την εκλογή Τραμπ, μια γιγαντοαφίσα κάλυψε την πρόσοψη του μουσείου Φίλοι της Σιών (FOZ) στην παλιά πόλη της Ιερουσαλήμ. Οι διαβάτες αντίκρισαν μια σύνθεση που έμοιαζε με διαφήμιση κάποιου αινιγματικού προϊόντος: ο χαμογελαστός Ντόναλντ δίπλα στην αγκαλιασμένη με τη σημαία του Ισραήλ αστερόεσσα, υπό το σύνθημα: «Συγχαρητήρια Τραμπ. Κάνε το Ισραήλ μεγάλο!» (Congratulations Trump. Make Israel great!). Το παράδοξο αυτό κολάζ μεταδόθηκε ευρέως από τα ειδησεογραφικά πρακτορεία. Ως μετανεωτερικό παλίμψηστο αποτυπώνει τον κόσμο μας στο μεταίχμιο της 25ετίας του νέου αιώνα. Υποδεικνύει ακριβώς το σημείο εκείνο στο οποίο η σημερινή φρίκη συμπλέκεται τόσο περίπλοκα με την προειδοποίηση για έναν επερχόμενο τρόμο, και η πειθώ παραχωρεί τα πρωτεία στη σύγκρουση. Η υπόδειξη αυτή ας είναι ένας οδηγός για τις ατομικές πεποιθήσεις του καθενός μας στη χρονιά που πλησιάζει.
Γιώργος Τζιρτζιλάκης
αρχιτέκτονας
Η σημασία του ουρανού
Βαδίζοντας στη γειτονική οδό, αποκαλύπτεται άξαφνα μπροστά μου ένας από τους καλύτερους δείκτες στο λυκόφως αυτού του ταραγμένου χρόνου. Τρεις όμορες πολυκατοικίες, τρεις διαφορετικές εκδοχές του Οικοδομικού Κανονισμού: το διαρκές πέρασμα από τον παλαιό ΟΚ στον ΝΟΚ, και από εκεί στο ΝΟΚ Αουτ. Μόλις πριν από λίγες μέρες τα πρωτοσέλιδα ομοθυμούν: «Αντισυνταγματικές οι διατάξεις του ΝΟΚ για τα ύψη». Το στιγμιαίο λάκτισμα μιας συνηθισμένης νομοθετικής κουτοπονηριάς των κυβερνώντων που κατά τα άλλα περιβαλλοντολογούν συγκλονισμένοι. Μια τέτοια αναστολή δεν περιορίζει μόνο την «οικοπεδοποίηση της ατμόσφαιρας», αλλά μας θυμίζει επίσης τη σημασία του ανοιχτού ορίζοντα, του ουρανού σε μια πόλη με στενωπούς, κατακρεουργημένους δρόμους και λειψούς δημόσιους χώρους.
Monika
τραγουδοποιός
Οι 10.000 ώρες της επιτυχίας
Κρατάω, από τα βιβλία που διάβασα το 2024, το «Outliers» του Μάλκολμ Γκλάντγουελ («Οι άνθρωποι που ξεχωρίζουν – τα συστατικά της επιτυχίας» από τις εκδόσεις Κλειδάριθμος). Είναι πολλοί οι λόγοι που με έκαναν να το ξεχωρίσω. Για παράδειγμα, εξηγεί το φαινόμενο των 10.000 ωρών, που συνδέεται ξεκάθαρα με την ωριμότητα. Στην ουσία υποστηρίζει ότι αν κάποιος έχει ασχοληθεί για περισσότερο από 10.000 ώρες με κάτι είναι καλός, πετυχημένος. Αναφέρει, μεταξύ άλλων, και εξηγεί το φαινόμενο των Beatles: παίζανε έξι ώρες, κάθε μέρα, για τέσσερα χρόνια στο Αμβούργο! (Σ.σ.: αναφέρει ακόμη παραδείγματα των Μπιλ Γκέιτς, Μπιλ Τζόι, υποστηρίζοντας ότι ήταν τα αποτελέσματα αυτού του κανόνα).
Εύα Βασλαματζή
ιστορικός τέχνης
Ο χιμπατζής με την ανθρώπινη μάσκα
Κρατώ το βίντεο «Human Mask» (2014) του Pierre Huyghe από την ατομική του έκθεση «Liminal» του Pinault Collection στην Punda della Dogana στη Βενετία. Σε μια πολύ καλά στημένη έκθεση, σε συνεργασία του καλλιτέχνη με την επιμελήτρια Anne Stenne, μεταφερόμαστε από τη μια αίθουσα στην άλλη σε μια χορογραφία μελετημένη που ξεδιπλώνεται σταδιακά. Στη δεύτερη αίθουσα, το «Human Mask» ξεκινάει με μια εικόνα της εγκαταλελειμμένης περιοχής γύρω από τη Fukushima, μετά τα πυρηνικά ατυχήματα του 2011. Σε ένα άδειο εστιατόριο, που τα σημάδια της απρόσμενης εγκατάλειψής του είναι εμφανή, παρακολουθούμε μια δυσανάλογη γυναικεία φιγούρα που σύντομα αντιλαμβανόμαστε ότι πρόκειται για χιμπατζή με γυναικεία ρούχα και μάσκα. Οι κινήσεις του ζώου, που φαίνεται εξοικειωμένο με το περιβάλλον του εστιατορίου και το σέρβις, εκφράζουν την αναμονή, τη βαρεμάρα, τη δυσφορία και ίσως και άλλα συναισθήματα που δεν είναι παρά ανθρώπινες προβολές. Η παρακολούθηση αυτού του έργου οδηγεί σε μια σωματικοποιημένη εμπειρία διερώτησης για την ανθρώπινη συνθήκη και είναι μια συμβολικά φορτισμένη στιγμή που κρατάω από το 2024.
Δημήτρης Τηλιακός
λυρικός τραγουδιστής
«Το φως των νεκρών αστεριών»
Ενα βιβλίο που ξεχώρισα το 2024 είναι του ψυχαναλυτή Massimo Recalcati, «Το φως των νεκρών αστεριών», που διάβασα την περίοδο που έχασα τη μητέρα μου. Αντιγράφω κάποιες φράσεις του: «Αν θέλουμε να επανεκκινήσουμε τη ζωή, πρέπει να κάνουμε μια συμβολική ταφή στις σκιές του παρελθόντος μας. Οχι για να τις διαγράψουμε από τη ζωή μας, αλλά για να ενσωματώσουμε την ύπαρξή τους στη δική μας…». «Η απουσία δεν είναι μονάχα ο παράλογος τόπος του θανάτου, αλλά και η μήτρα μιας ζωής ακόμη άγνωστης. Υπό αυτή την έννοια, η νοσταλγία γίνεται ευγνωμοσύνη προς ένα φως που, αν και έρχεται από το παρελθόν, ακτινοβολεί με εκπληκτικό τρόπο το μέλλον μας».
Θέμελης Γλυνάτσης
σκηνοθέτης
Η δήλωση της Ζιζέλ Πελικό
«Δεν είναι θάρρος. Είναι αποφασιστικότητα να αλλάξουν τα πράγματα», είπε η Ζιζέλ Πελικό μετά την καταδίκη του συζύγου της και άλλων 50 ανδρών για βιασμό. Αυτή τη νηφάλια δήλωση θέλω να κρατήσω από το 2024, μια δήλωση που συνειδητά αφαιρεί την πολιτισμική μυσταγωγία του θάρρους, καταρρίπτει την προοπτική ηρωοποίησης και αντιπροτείνει τη στιβαρή χειρονομία της συνειδητής απόφασης ενάντια σε ένα σύστημα βίας ή εξουσίας ή κάλυψης και αποσιώπησης. Στον απόηχο των φράσεων της Πελικό, δυο φίλοι (Αγγλοι και οι δύο), την ίδια εβδομάδα, μου είπαν, με εντελώς διαφορετική αφορμή, την ίδια έκφραση: «onwards and upwards» (πιο μπροστά και πιο πάνω). Οχι ως δείγμα στυγνής ανταγωνιστικότητας. Ως απόφαση για το μέλλον.
Ραλλού Παναγιώτου
εικαστικός
Βουκολικό new wave και Παλαιστίνη
«Εκείνο το Πάσχα», το ελληνικό new wave άλμπουμ του Singing Head στο Spotify, είναι queer, βουκολικό και περιέχει συναρπαστικά κομμάτια όπως τα «Αγαπητές εξαδέλφες», «Digital το φεγγαράκι» ή «Το αρνί», διασκευή του «Ω γλυκύ μου έαρ». Υπνωτικά μοτίβα και falcetta συνδέουν τους Sparks με το μαγικό στην ελληνική παράδοση. Η brossura «θα επιστρέψω» των εκδόσεων A) GLIMPSE) OF) διατίθεται από τον Φεβρουάριο. Αφιερωμένη στην Παλαιστίνη, κατά της συνεχιζόμενης γενοκτονίας, περιέχει πειραματικά δοκίμια και ποίηση. Αυτό το «εγχειρίδιο κλέφτικων γλωσσών» συνεχίζει μια γενεαλογία τυπογραφίας με φεμινιστικό χαρακτήρα.
Παντελής Δεντάκης
ηθοποιός
Ενα ποίημα του Ρόι Αντερσον
Αποχαιρετώ το 2024 με την ταινία «About Endlessness» του Ρόι Αντερσον, ένα συγκλονιστικό κινηματογραφικό ποίημα για την ανθρώπινη υπαρξιακή συντριβή, αλλά, ταυτόχρονα, και το ανθρώπινο μεγαλείο. Ο άνθρωπος νιώθει άλλοτε χαμένος και αδύναμος κι άλλοτε πανίσχυρος και κυρίαρχος. Η ομορφιά του συγκρούεται με τη σκληρότητα και τη χυδαιότητά του. Η δημιουργικότητα με τη νωχελικότητά του. Μετατρέπεται συνεχώς από αξιαγάπητο ζώο σε καταστροφικό κτήνος και αντίστροφα.
Λητώ Κάττου
εικαστικός
«Ενα βιβλίο για την ελευθερία»
Από το 2024 κρατώ το βιβλίο της Olivia Laing «Everybody: A Book About Freedom». Αναφέρεται στο τι μπορεί να κάνει ένα σώμα για ένα άλλο: να φωνάζει για μια κοινή ελευθερία, τόσο κοινή που γλιστράει κάτω από το δέρμα αδιαπραγμάτευτα. Σε αυτήν δεν ξεφορτώνεσαι το παρελθόν. Το αντέχεις ως ένα σώμα ελεύθερο, που δεν είναι ολόκληρο ή άθικτο ή αμετάβλητο. Που αλλάζει, πάντα αλλάζει, αλλάζει, αλλάζει, μια ρευστή μορφή τελικά. Φανταστείτε, λέει η συγγραφέας, για ένα λεπτό πώς θα ήταν να κατοικείτε σε ένα σώμα χωρίς φόβο. Φανταστείτε τι θα μπορούσαμε να κάνουμε. Μέχρι όλα να είναι ελεύθερα.
Νίκος Διαμαντής
καλλιτεχνικός διευθυντής Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά
Νύχτα στο «Σωτηρία»
Τι ψάχνεις να βρεις
μέσα στη νύχτα
στο σιωπηλό, σκιερό
διάδρομο του νοσοκομείου
έξω απ’ τα δωμάτια
των παιδιών;
(από το κείμενο του Ηλία Μαγκλίνη)
Βράδυ αργά, ζεστό καλοκαίρι, στο Νοσοκομείο Σωτηρία. Ιούλιος, όταν τελειώνει η παράσταση. Οδοιπορικό 6 Ιουλίου, 23.30, όρθιοι όλοι μας. Κοίταξα ψηλά για μία στιγμή τα φωτισμένα δωμάτια του νοσοκομείου με το σώμα κουρασμένο και το μυαλό ακίνητο κρατώντας την ανάσα. Ναι, αυτή είναι η καρδιά του σκοταδιού, τίποτα άλλο ύστερα από αυτό δεν υπάρχει. Ρευστός, αμήχανος, συντονίζω τον βηματισμό μου με τον αόρατο κόσμο δίπλα μου και όλος ο κόσμος του νοσοκομείου γύρισε. Γύρισε ανάποδα σε μια ελπίδα. Ναι, όλος ο λευκός κόσμος του νοσοκομείου έγινε μια προσευχή ελπίδας και καλοσύνης και ελέους. Χρόνια πολλά.
