Η πολιτική Τραμπ, από τη στιγμή που επανεξελέγη, δείχνει να μην υπολογίζει στο ελάχιστο συμμαχίες δεκαετιών, τη θέση των ΗΠΑ στον κόσμο, τον τρόπο που έχει δομηθεί η παγκόσμια τάξη με πρωτοστάτη τις ίδιες τις ΗΠΑ από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου κι έπειτα. Πολλοί βλέπουν σ’ αυτή την πολιτικοοικονομική συμπεριφορά, έναν ατομικιστικό οικονομικό οπορτουνισμό του προέδρου Τραμπ, μια προσήλωση σε «προσωπικούς ιδεασμούς», όπως έγραφε και η Καρολίνα Παπακώστα στις 10/04. Για τον Τραμπ, ίσως είναι ένα ακόμα από τα πολλά χαοτικά και ακατανόητα βήματά του, ώστε να καταστήσει την Αμερική «μεγάλη ξανά». Και η Ευρώπη; Τι κάνει η Ευρώπη απέναντι σε αυτόν τον οριακά αναθεωρητικό και εντελώς απρόβλεπτο σίφουνα; Πώς αντιδρά; Γιατί δεν πηγαίνει μαζί του; Πολλοί βλέπουν ακαμψία, δισταγμό και δείχνουν την Ευρώπη ως κάτι αδύναμο και γερασμένο. Είναι όμως έτσι; Μήπως αυτή η δυσκαμψία υποδηλώνει μια διαφορετική σχέση με τον ιστορικό χρόνο; Μια διαφορετική αναμέτρηση με το παρελθόν; Ευκαιρία να σταθούμε σε αυτό για λίγο.

Ο Τζορτζ Στάινερ, στην ομιλία του για την «Ιδέα της Ευρώπης» (Δώμα, 2022, μτφρ. Θάνος Σαμαρτζής), συγκρίνει την Ευρώπη με τις ΗΠΑ, λέγοντας ότι η Αμερική είναι εξ ορισμού προσανατολισμένη στην έννοια της μελλοντικότητας. Ακόμα και το τοπίο των αμερικανικών πόλεων, λέει, είναι στραμμένο σε μια υπόσχεση μέλλοντος και χαραυγής· ενός νέου ξεκινήματος. Εν αντιθέσει με την Ευρώπη, όπου το αχόρταγα περπατημένο και εξημερωμένο τοπίο της, αλλά και οι πόλεις, τα χωριά οι δρόμοι της λειτουργούν ως διαρκείς υπομνήσεις. Φέροντας ονόματα ανθρώπων και γεγονότων, ντυμένη με πλάκες, μάρμαρο και επιγραφές η Ευρώπη λειτουργεί ως τόπος μνήμης· εδώ κυριαρχεί μια γεωγραφία του παρελθόντος και μια αυτοκυριαρχία της θύμησης που λειτουργεί διττά: υπενθυμίζει διαρκώς το υπέρλαμπρο παρελθόν, μπροστά στο οποίο κάθε εγγράμματος νιώθει μάταια, πως δεν έχει να προσθέσει τίποτα καινούργιο, αλλά και την ευθύνη να μην επαναληφθούν οι πιο μαύρες σελίδες της Ιστορίας της.

Φυσικά το επιχείρημα του Στάινερ είναι πολιτισμικό και όχι πολιτικό ή οικονομικό. Προσπαθώντας να καταλάβω, μού φαίνεται γοητευτική η ιδέα να βρίσκει εφαρμογή στη σημερινή κατάσταση ο απαλός σοβινισμός του. Οχι ως εξήγηση στις κινήσεις του Τραμπ, αλλά ως ερμηνεία στις κινήσεις της Ευρώπης. Αυτή η διαρκής αυτοδέσμευση της Ευρώπης στο ιστορικό της παρελθόν δεν νομίζω ότι αποτελεί αδυναμία. Ισα ίσα. Η αυτοδέσμευση αυτή οδήγησε στην ίδρυσή της. Ενα πείραμα ειρήνης ήταν ώστε να ενωθεί μια ρημαγμένη από τον πόλεμο ήπειρος. Και ως προς αυτό υπήρξε απόλυτα επιτυχημένη. Κι αν δεν προσφέρει φαντασμαγορικά αφηγήματα και υποσχέσεις για ένα λαμπρό αύριο, προσφέρει κάτι άλλο: τη βεβαιότητα ότι η ελευθερία, η δημοκρατία και το σύστημα των κανόνων δικαίου είναι ιστορικές κατακτήσεις και οι μελλοντικές της κινήσεις δεν είναι μια γραμμή που χαράζει κάποιος μ’ ένα μολύβι, αλλά η συνέχεια του παρελθόντος που μας δεσμεύει και μας καθορίζει.

Τελευταία Νέα