By the book

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος αποτελεί πυρήνα της ελληνικής Ιστορίας από τον οποίο εξακτινώνονται δεκάδες πτυχές της που έχουν, κατά καιρούς, αποτυπωθεί με τη μορφή ειδικών μελετών, απομνημονευμάτων, ακόμη και μυθιστορημάτων. Η συμμετοχή του, με άλλα λόγια, στην ελληνική πολιτική ιστορία είναι τέτοιας εμβέλειας και έκτασης, που μόνο επιμέρους χαρακτηριστικά της μπορεί κανείς να συμπεριλάβει σε ένα […]

Δανείζομαι για τίτλο της σημερινής επιφυλλίδας έναν τίτλο από ένα αριστουργηματικό διήγημα του Παπαδιαμάντη, αλλά δεν θα μείνω στον μεγάλο μας πεζογράφο και στο συγκεκριμένο διήγημα ή στα ερωτικά του πεζά. Σήμερα θέλω απλώς να περιηγηθώ στο θέμα Ερωτας ως ενός κυρίαρχου μοτίβου, θέματος στη λογοτεχνία διαχρονικά. Αυτονόητο θα πει κανείς. Αλλά με ενδιαφέρει η […]

«Πάρε την λέξι μου. Δώσε μου το χέρι σου». Είναι ένας αποκαλυπτικά συνταρακτικός στίχος του Εμπειρίκου και τον σκέφτομαι κάθε φορά που, μεροκαματιάρης κι εγώ των λέξεων, αναζητώ ένα χέρι για μια οικεία χειραψία, μια αλληλεγγύη. Και μια που θα μιλήσουμε σήμερα για λέξεις, όπως θα το επιχειρήσω (πάλι η λέξη χέρι – χέρι στο […]

Στη Ρουάντα και στο Μπουρούντι, χώρες της Κεντρικής Αφρικής, τη δεκαετία του 1990 και ιδίως το 1994, έλαβε χώρα η πασίγνωστη σφαγή των Τούτσι από τους Χούτου, που χαρακτηρίστηκε, δικαίως, γενοκτονία, καθώς ειδικά στη Ρουάντα σφαγιάσθηκε το 70% του πληθυσμού της φυλής αυτής. Η προϊστορία των δύο αυτών χωρών είναι περίπου ίδια, καθώς υπήρξαν κτήσεις […]

Οι εξομολογήσεις, λιτές και διεξοδικές ταυτοχρόνως, καταφέρνουν να διατηρήσουν ανέπαφο κάθε φορά όλο το σθένος, όλη την αλκή των πρώτων εκείνων κρίσιμων εντυπώσεων. Η γραφή έμπειρη, εμπύρετη, εκ προοιμίου αποδεικτική, επαναφέρει το παρελθόν της γονιμοποιού έκπληξης στο εργαστήριο του κειμένου με μιαν άδολη, υποδειγματική παράταξη στοχαστικών αναφορών και αυτοαναφορών. Πεζόμορφα χωρία σε συνδυασμό με βραχύτατες […]

Υπάρχει στην ψυχολογία, την επικοινωνία μα και αλλού, ένας όρος που περιγράφει τη δυνατότητα εξαγωγής συμπερασμάτων με τις ελάχιστες προσφερόμενες πληροφορίες, μέσα από την ακριβή εκτίμηση ακόμα και πρωτοφανών καταστάσεων: πρόκειται για το «thin-slicing» που υποβοηθείται από την εμπειρία ή και το ασυνείδητο και που χρησιμεύει σε οποιονδήποτε καλείται να λάβει γρήγορες αποφάσεις, αλλά και […]

Ο Τζον Γουίλιαμς (1922-1994) είναι χαμηλόφωνος συγγραφέας. Διυλίζει υπομονετικά τις λέξεις, αφαιρεί τα πλουμιστά στολίδια από τις φράσεις, χαμηλώνει τους τόνους, παρακολουθεί υπομονετικά την ιστορία του να αποκτά ψαχνό προϊούσης της συγγραφής. Είχαμε πρόσφατα γράψει σε αυτές τις σελίδες για τον Στόουνερ, ένα βιβλίο που αναφερόταν στο ήθος της λογοτεχνίας με αφορμή την ήπια και […]

Γυρίζοντας την τελευταία σελίδα σκέφτομαι και γράφω ταυτόχρονα… Τι μας συνδέει τελικά; Τι είναι αυτό που είναι ικανό να μας ενώσει αληθινά, εμάς τους τόσο διαφορετικούς παράξενους ανθρώπους που κατοικούμε στον τόπο αυτόν; Ο Θανάσης Νιάρχος συνέλαβε κάτι πολύ σημαντικό στη σύνθεση ενός βιβλίου με ετερόκλητες μικρές ιστοριούλες ανθρώπων με διαφορετική γραφή, πορεία και τονικότητα […]

Η Χάνα Αρεντ, παρούσα στην δίκη του Αϊχμαν στην Ιερουσαλήμ (1962), κατοχύρωσε τον όρο «κοινοτοπία του κακού», προσδιορίζοντας ότι άνθρωποι ασήμαντοι, οι οποίοι εγκαταλείπουν τη δυνατότητά τους να σκεφτούν, πιστοί εκτελεστές των διαταγών που τους έχουν δοθεί, είναι ανίκανοι να αντιμετωπίσουν ηθικά διλήμματα και προβαίνουν σε αποτρόπαιες πράξεις δίχως να τρέφουν μίσος, δίχως την παραμικρή […]

Αλλο Αγορά κι άλλο Αγορές, αγαπητοί αναγνώστες. Η Αγορά λαού που μας παραδόθηκε ως πάγιος θεσμός συνέλευσης, συγκέντρωσης ανθρώπων προς λήψη αποφάσεων, αφού θα προηγούνταν δημόσιος διάλογος ανάμεσα στους έχοντες γνώμη συναθροισμένους, είναι ομηρικός τρόπος ελεύθερης επικοινωνίας για θεμελιώδη δημόσια προβλήματα, ανάγκες και αδιέξοδα. Από τον τρόπο αυτόν δημόσιας συνάντησης ονομάστηκε και Αγορά ο τόπος […]

Το βιβλίο αυτό είναι εμπνευσμένο από μια πραγματική ιστορία με μόνο τα ονόματα παραλλαγμένα. Ενας φτωχός Εβραίος, ο Γιακόβ Μποκ, κατηγορείται στις αρχές του 20ού αιώνα ότι σκότωσε έναν δωδεκάχρονο χριστιανό με τελετουργικό τρόπο, αφαιρώντας του το αίμα για τους υποτιθέμενους ανόσιους στόχους της φυλής του. Ο Μποκ είναι ένας φτωχός πολυτεχνίτης μάστορας που ζει […]

Επραξαν άριστα –θεάρεστα –οι εκδόσεις Πατάκη να συγκεντρώσουν σ’ έναν τόμο επιφυλλίδες που έγραψε στο «Βήμα» από το 1971 ώς το 1975 ο Κωστής Σκαλιόρας, «δημοσιογράφος, μεταφραστής, κριτικός, επιφυλλιδογράφος», όπως μας πληροφορεί το βιογραφικό του, κυρίως όμως ένας «άγρυπνος νους», όπως άλλωστε είναι και ο τίτλος του βιβλίου. Τίτλο βέβαια που δεν τον έδωσε ο […]

Ο δημοσιογράφος είναι ο ιστορικός του παρόντος. Συχνά τέμνεται με τα μεγάλα γεγονότα, τα καταγράφει πυρετικά, τα φωτίζει από τη γωνία του Μέσου όπου εργάζεται, τα φιλτράρει από τη δική του κουλτούρα και με τον δικό του τρόπο. Αυτό ίσχυε πάντα. Και σήμερα, στην πιο ιδιοσυγκρασιακή εποχή του Τύπου, αλλά και παλιότερα που τον τόνο […]

Οσοι έχουν οικειότητα με το έργο της συγγραφέως – και δεν είναι λίγοι στη χώρα μας – γνωρίζουν ότι εκκινεί το μυθοπλαστικό της ταξίδι από πρόσωπα που βρίσκονται στα σπλάγχνα του ιστορικού μας ορίζοντα. Οι ήρωές της βρίσκονται συνήθως σε τροχιά αμφισβήτησης των σκληρών καταναγκασμών της εποχής τους και παράλληλα οδοιπορούν σ’ ένα μονοπάτι όπου […]

Το 2017 ήταν έτος δύο μεγάλων ιωβηλαίων. Το ένα αφορά τα 100 χρόνια από τη Ρωσική Επανάσταση. Πολλά βιβλία μεταφράστηκαν και εκδόθηκαν γι’ αυτήν μέσα στο έτος. Υπάρχει όμως και η επέτειος της συμπλήρωσης μισής χιλιετίας από την 31η Οκτωβρίου 1517, ημέρα κατά την οποία ο Λούθηρος θυροκόλλησε στην εξώπορτα του Μητροπολιτικού Ναού της Βιτεμβέργης […]

Ο Σπύρος Λυκούδης είναι μια μορφή της δημοκρατικής Αριστεράς που έρχεται από μακριά. Ενα πρόσωπο που δομήθηκε ως προσωπικότητα, εκτός των άλλων, από τη μειονεκτική θέση του σε μια Ελλάδα διαιρεμένη για πολιτικούς λόγους, από τη χειραφετητική ρητορική των προδικτατορικών κινημάτων αλλά, κακά τα ψέματα, και από τα ηθικολογικά στερεότυπα με τα οποία χτιζόταν η […]

Δεν μπορεί να γνωρίζει κανείς αν η Βίβιαν Στεργίου θα γράψει ένα επόμενο βιβλίο ή αν το έχει ήδη έτοιμο, είναι όμως γεγονός ότι με το «Μπλε υγρό» (μην αποκαλύψουμε τη σημασία του μπλε υγρού όπως συμπεραίνεται χάρη στη σποραδική του αναφορά και σε σχέση με τελείως διαφορετικούς, σύμφωνα με τις περιστάσεις, λόγους), το πρώτο […]

Συχνά και στη ζωή και στη λογοτεχνία ταξιδεύοντας σε άγριους, όπως τώρα, καιρούς, άλλοτε σε καράβια που παλεύουν με θεόρατα κύματα και σκισμένα πανιά, άλλοτε, συχνότατα, ναυαγοί πάνω σε μια παπαδιαμαντική σκαμπαβία σε θάλασσες αχαρτογράφητες με τους καρχαρίες να γυροφέρνουν με δίψα για αίμα, διακρίνουμε στο βάθος του σκοτεινού ορίζοντα ένα αμυδρό φωτάκι και οι […]

Η ερωτηματική φράση «Πού μας πάει αυτό το αίμα;», την οποία δανείστηκε ο τίτλος του φρεσκοτυπωμένου βιβλίου του Γιάννη Παπακώστα, ανήκει στον Γιώργο Θεοτοκά, τον αρκετά ψύχραιμο παρατηρητή της Κατοχής και του Εμφυλίου, σε μια ημερολογιακή καταγραφή του την 1η Φεβρουαρίου 1944, μετά τον φόνο του Κίτσου Μαλτέζου. Ωστόσο, δεν παραπέμπει μόνο σε εμφυλιοπολεμικές καταστάσεις, […]

Η διχοτόμηση του κόσμου σε Είναι και Φαίνεσθαι έγινε από τον παλαιότερο των προσωκρατικών, τον Θαλή από τη Μίλητο. Αυτός πρώτος εμπειρικά παρατήρησε κάτι που ο καθένας θα μπορούσε να διαπιστώσει αν είχε το δαιμόνιο της περιέργειας ανεπτυγμένο σε υπέρτατο βαθμό. Επειδή, λέει η φιλοσοφική ανεκδοτολογία, γκρίνιαζε για το νερό που του θέρμαινε η γηραιά […]

Ο Γιέρζι Κοζίνσκι γεννήθηκε Πολωνός το 1933 και πέθανε Αμερικανός το 1991. Μεσολάβησαν πολλά και κυρίως ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, τον οποίο η εβραϊκής καταγωγής οικογένεια του μικρού πέρασε κρυπτόμενη από τους Ναζί. Ανήκε στην κατηγορία των πολύ τυχερών Εβραίων καθώς μια ρωμαιοκαθολική οικογένεια πήρε τους γονείς του και τον ίδιο υπό την προστασία της, […]

Πάνω σε φόντο του περίφημου πομπηιανού κόκκινου, μια γυναίκα με οβάλ πρόσωπο και τα μαλλιά μαζεμένα σε κότσο, στεφανωμένη με στεφάνι από κλαδί μυρτιάς, με το σώμα σε κατατομή, αλλά με το κεφάλι στραμμένο προς τον θεατή, μοιάζει σαν να την φωτογράφησε ένας σύγχρονος φωτογράφος αποτυπώνοντας το στιγμιαίο. Με το αριστερό χέρι κρατάει ρηχή λεκανίδα […]

Volker Kutscher Το βρεγμένο ψάρι Εκδ. Ποικίλη Στοά, 2017, μτφ. Τάσος Ψηλογιαννόπουλος, σελ. 576 Τιμή: 18,50 ευρώ Το ενδιαφέρον της αστυνομικής λογοτεχνίας για το Βερολίνο του Μεσοπολέμου δεν είναι νέο, όμως ο Φόλκερ Κούτσερ κάνει με τη βοήθεια του ήρωά του, του Γκέρεον Ρατ, ένα ακόμα βήμα προς τη χρυσή αναλογία αφήγησης και ιστορικής ακρίβειας. […]

Δύσκολα θα μπορούσε να απαριθμήσει κανείς, λόγω της πληθώρας τους, τα ονόματα των συγγραφέων και τους τίτλους των βιβλίων τους που περιέχει Το εικοσιτετράωρο ενός αναγνώστη, χωρίς ωστόσο να μπουχτίζει στο ελάχιστο αφού όση ζωηρότητα χαρακτηρίζει το γράψιμο του κύριου αφηγηματικού μέρους του βιβλίου, με άλλο τόσο ευφάνταστο τρόπο αραδιάζονται –χωρίς σχεδόν να υπάρχει σελίδα […]

Μετά την ανάγνωση μιας βιογραφίας που φέρει την υπογραφή της Ελιζαμπέτ Ρουντινεσκό ένα από τα πρώτα, σχεδόν αυτοματοποιημένα, συμπεράσματα είναι η βαρύτητα που αποκτούν οι υπότιτλοι των έργων. Ο Φρόιντ, εν προκειμένω, βιογραφείται «στην εποχή του και τη δική μας». Ενώ η εξαντλητική βιογραφία του Ζακ Λακάν (που είχε κυκλοφορήσει στα ελληνικά το 2007 από […]

Φέτος έτος Καζαντζάκη, 60 χρόνια από τον θάνατο ενός μείζονος όχι μόνο ποιητή και μυθιστοριογράφου, αλλά κυρίως ενός στοχαστή με την έννοια που έδινε στον όρο ο Νίτσε, ο φιλόσοφος που επηρέασε καθοριστικά τη σκέψη του κρητικού συγγραφέα. Ο ίδιος ο Καζαντζάκης πίστευε έως την ωριμότητά του πως ήταν ποιητής και με άγχος, θα έλεγα, […]

Θυμάστε εκείνο το όμορφο ποιηματάκι που ξεκινούσε με το ερώτημα «Τι είναι η πατρίδα μας; Μην είν’ οι κάμποι; / Μην είναι τ’ άπαρτα ψηλά βουνά;» που αρεσκόμασταν να το επαναλαμβάνουμε επειδή, ταυτόχρονα, μας έδινε τις απαντήσεις, πως δηλαδή η πατρίδα μας είναι μεταξύ άλλων «κάθε νησάκι της που αχνά προβάλλει, κάθε της θάλασσα, κάθε […]

Η γραφή, έμπειρη, πολύτροπη και μεθοδική, ανακεφαλαιώνει εδώ, στην τέταρτη κατά σειρά ποιητική συλλογή της Λιάνας Σακελλίου, κρίσιμα βιωματικά στοιχεία. Αναδεικνύοντας ταυτοχρόνως σε σημαίνοντες κειμενικούς δείκτες τις περισσότερες πτυχές του γενέθλιου τόπου, ο λόγος διεκδικεί αλήθειες. Ο Πόρος, ένα από τα ελάχιστα άρρενα νησιά μας, γεννά τα ικανά και αναγκαία ερεθίσματα των συναφών αποτυπώσεων. Επισημαίνω […]

Μια Βιγκάτα στην Τοσκάνη, με όλα τα χαρακτηριστικά μιας μικρής πόλης του ανεπτυγμένου Βορρά. Μια φανταστική πολίχνη. Ενα δημοφιλές καλοκαιρινό θέρετρο στις ακτές της Τοσκάνης, η Πινέτα. Η καλοκαιρινή σεζόν είναι στο φόρτε της μέχρι που ένα αποτρόπαιο έγκλημα αναστατώνει την πόλη. Το πτώμα μιας δεκαεννιάχρονης, όμορφης τουρίστριας βρίσκεται πεταμένο σε έναν κάδο σκουπιδιών από […]

Η Ανδόρρα γράφηκε το 1961 και μόλις ενάμιση χρόνο αργότερα ο διορατικότατος αείμνηστος Κάρολος Κουν ανέβασε το έργο στη Θεσσαλονίκη (πρωταγωνιστές η Μάγια Λυμπεροπούλου, ο Μίμης Κουγιουμτζής και ο ίδιος ο δάσκαλος). Εκτοτε θάφτηκε ολοσχερώς, πιθανότατα λόγω της αντιδημοφιλούς στη χώρα μας θεματικής του, μιας και αναδεικνύει με καθαρότητα την ευθύνη των πολιτών (του περιλάλητου […]

Ο Ηλίας Ηλιού ανέβηκε για τελευταία φορά στο βήμα της Βουλής, συγκινημένος, στις 29 Ιουνίου 1981. «Στα 30 χρόνια που εθήτευσα σ’ αυτό το βήμα» –είπε στην αποχαιρετιστήρια ομιλία του –«προσπάθησα πάντα να είμαι αντικειμενικός, ευπρεπής και ήπιος και να υπηρετώ τα γενικότερα συμφέροντα και όχι τα στενά κομματικά». Η αποτίμηση ήταν απολύτως ακριβής. Ο […]

Ο Αλβέρτος Αϊνστάιν έγραψε πως το Σύμπαν έχει όρια, η βλακεία όμως είναι άπειρη, απεριόριστη! Υπάρχει ένα έξοχο αυτοβιογραφικό κείμενο του Γρηγορίου Ξενόπουλου που αφηγείται πως στα πανεπιστημιακά του χρόνια ένας συνάδελφός του είχε την ιδέα, μπουχτισμένος από τη συσσωρευμένη βλακεία γύρω τους, να συγκροτήσουν ένα Νοόμετρο, κάτι σαν θερμόμετρο που θα κλιμακώνει βαθμίδα τη […]

Δεν είναι το μικρότερο χάρισμα του μυθιστορήματος του Κώστα Λογαρά «Τα πουλιά με το μαύρο κολάρο» το γεγονός ότι ένας πρώην ποινικός γίνεται ο κυριότερος «αμφισβητίας» και «κριτής» της σύγχρονης εγχώριας πολιτικής πραγματικότητας. Εστω και αν η «αμφισβήτησή» του και η «κρίση» του δεν διατυπώνονται με λέξεις αλλά τις υποβάλλει η συμπεριφορά του, καθώς αδυνατεί […]