Ανδρέας Παππάς

Την άνοιξη του 1972 πρόλαβα να δω τη θρυλική Κατίνα Παξινού (στο «Πάνθεον», στην οδό Πανεπιστημίου, ήτανε, θαρρώ) στη Μάνα Κουράγιο του Μπρεχτ. Ηταν η τελευταία της εμφάνιση επί σκηνής. Ηταν ήδη άρρωστη. Λέγεται, μάλιστα, ότι έσφιγγε τα χείλη για να παίξει κάθε βράδυ, αφού οι πόνοι ήταν αφόρητοι. Ποιο ήταν, όμως, το πραγματικό ονοματεπώνυμο […]

Ηδη στο προηγούμενο Γλωσσίδι είχα υπαινιχθεί ότι η ενασχόλησή μου με τα ψευδώνυμα λογοτεχνών, και ευρύτερα καλλιτεχνών, θα επεκταθεί στα καθ’ ημάς, στην ελληνική πραγματικότητα. Ακολουθώντας λίγο πολύ χρονολογική σειρά, θα αρχίσω λοιπόν από τον Αργύρη Εφταλιώτη, έναν από τους ηρωικούς πιονιέρους του Δημοτικισμού, ψευδώνυμο του Μυτιληνιού Κλεάνθη Μιχαηλίδη. Κατεξοχήν πάντως «της μόδας» θα έλεγα […]

Μετά τους λικβινταριστές και τους πουζαντιστές, μετά τον Σάιλοκ και τον Εγχέσπαλο, επιστροφή σε πιο παραδοσιακά μονοπάτια, σε πιο αμιγώς γλωσσικά ζητήματα, συντακτικά και άλλα. Διάβαζα προ ημερών σε κύριο άρθρο εφημερίδας: ανεξάρτητα διεργασιών. Ελεος! Ή «ανεξαρτήτως διεργασιών», ή «ανεξάρτητα από τις όποιες διεργασίες». «Ανεξάρτητα διεργασιών» είναι… σαγιονάρες με γραβάτα. Ασφαλώς οι λόγιοι τύποι έχουν […]

Συνεχίζοντας με τους προσωπογενείς -ισμούς, κάπου μεταξύ φιλοσοφίζουσας θεολογίας και θεολογίζουσας φιλοσοφίας αξίζει ίσως να αναφέρω τον θωμισμό, από το όνομα του αγαπημένου της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας Θωμά Ακινάτη (1228-74), τον λουθηρανισμό και τον καλβινισμό βέβαια, καθώς και τον λιγότερο γνωστόν οπωσδήποτε γιανσενισμό, που τόσο ταλαιπώρησε τη Γαλλία του 17ου αιώνα. Ο Cornelius Jansen λοιπόν (1585-1638), […]

Εκκρεμότητες από τους -ισμούς του κομμουνιστικού ιδιόλεκτου: λεγκαλισμός, ρεφορμισμός, ρεβιζιονισμός. Λεγκαλιστές, λοιπόν, είναι εκείνοι που προτείνουν ή αρκούνται να δρα το Κόμμα (μην ξεχνάμε: το Κ πάντα κεφαλαίο) στο πλαίσιο του Συντάγματος και των νόμων, παραμελώντας ή εγκαταλείποντας την επαναστατική του «αποστολή», στοιχείο της οποίας είναι ενίοτε και η παρανομία. Για «λεγκαλιστικές αυταπάτες» κατηγορούνται έτσι […]

Συνεχίζοντας την αναφορά στο κομμουνιστικό ιδιόλεκτο, μετά τα εις -άτσια σημαντικά, μετά το πλένουμ και το αχτίφ, σειρά έχουν οι «παρεκκλίσεις». Εκτός, λοιπόν, από τις «τοπογραφικά» προσδιορισμένες παρεκκλίσεις («αριστερή», «δεξιά»), υπήρχαν/υπάρχουν και κάποιοι -ισμοί, που ισοδυναμούσαν/ούν με βαριά ολισθήματα για τον καλό κομμουνιστή. Από τη φράξια (=τμήμα, μέρος, κομμάτι ενός οργάνου ή και όλου του […]

εικαστικά

ιστορία

Τελευταίο Γλωσσίδι σήμερα πριν από την καλοκαιρινή ανάπαυση του πολεμιστή (λέμε, τώρα…). Με το Euro να έχει ολοκληρωθεί πρόσφατα, δεν μπορώ να μη σχολιάσω από γλωσσική σκοπιά όσα έπιασε το αφτί μου παρακολουθώντας τη μετάδοση κάποιων αγώνων. Και πρώτα, μια βασική διαπίστωση: δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το επίπεδο των εκφωνητών έχει σαφώς βελτιωθεί σε σχέση […]

Τα φάλτσα τα οποία επισημαίνονται σήμερα, σχεδόν όλα αλιευμένα από εφημερίδες μεγάλης κυκλοφορίας, αφορούν την άσκοπη ή άστοχη χρήσης γενικής. Εχουμε, λοιπόν, και λέμε: «Της χρεοκοπίας ακολουθεί». Να, λοιπόν, που ο δαίμων του ψευδολόγιου βλαχοδημαρχισμού ή σουσουδισμού ζει και βασιλεύει. Τι πιο απλή διατύπωση από το επαρκέστατο «τη χρεοκοπία ακολουθεί»; Οσο για τη ρίζα της […]

Εγραφα στο προηγούμενο Γλωσσίδι για τα προβλήματα που ανακύπτουν με το θηλυκό ορισμένων εθνικών προσδιορισμών όπως ο Τούρκος και ο Αραβας. Επίσης, έχω αναφερθεί επανειλημμένα στο πρόβλημα που υπάρχει με το αμήχανο θηλυκό ορισμένων ιδιοτήτων και αξιωμάτων (η βουλευτής, η νομάρχης, η μηχανικός, η οδοντοτεχνίτης, κ.ά.). Πρόσφατα, ένα ακόμα επάγγελμα έπεσε θύμα της ίδιας «αμηχανίας», […]

Και πρώτα απ’ όλα, το χρωστούμενο ερμηνευτικό γλωσσάρι για τις ας πούμε λόγιες λέξεις από το Γλωσσίδι του προηγούμενου Σαββάτου, με θέμα… ένα πρωί από τη ζωή της Κικής: εωλοκρασία=χανγκόβερ, επιλύχνιο=αμπαζούρ, διπυρίτης άρτος=φρυγανιά, καταιωνηστήρας=ντους, εδραιόλουτρο=μπιντές (η διαδικασία), στιγματογραφία=τατουάζ, ευωνυχία=περιποίηση νυχιών, χειροκομία=μανικιούρ, πεδοκομία=πεντικιούρ, κερδαλεόφρων=φιλοχρήματος, δανειοδίαιτος=τρακαδόρος, ψωλοδίαιτος=ζιγκολό, ομαδογαμία=παρτούζα, φλήναφος=φλύαρος ανοησιολόγος, ληρόσοφος=σοβαροφανής ασημαντολόγος, φιλόθρηνος=κλαψομούνης, βορβορόθυμος=κακόβουλος, μοχθηρός, θηριογνώμων=ισχυρογνώμων, εριστικός, […]

Με δεδομένο ότι ο Μάιος είναι παραδοσιακά μήνας με μείζονα αθλητικά γεγονότα, ιδού ορισμένες ηρωικές πλην ατελέσφορες προσπάθειες να αποδοθούν ελληνικά αγγλικοί – και κατ’ επέκταση, διεθνείς – αθλητικοί όροι. Ο ελληνικός όρος για τον σπρίντερ είναι λοιπόν ωκυδρόμος (θυμηθείτε το ομηρικό «ο ωκύπους Αχιλλεύς»), για τον ρέκορντμαν είναι επιδοσίας (λίγο προς το επιδειξίας φέρνει […]

Εγραφα στο προηγούμενο Γλωσσίδι για τη λόγια λέξη τοὐπίκλην, το αντίστοιχο του ο/η/το λεγόμενος/η/ο, του αγγλοσαξονικού the so called. Για να θυμηθώ και την ιδιότητά μου του επιμελητή κειμένων, συχνά συναντάω φράσεις όπου το ο λεγόμενος ακολουθείται από το προσωνύμιο/παρωνύμιο σε εισαγωγικά. Από τη στιγμή όμως που προηγείται η μετοχή ο λεγόμενος τα εισαγωγικά δεν […]

Ολοι λίγο πολύ έχουμε ακούσει τη φράση «Ανθ’ ημών Γουλιμής», προκειμένου να δηλωθεί έκπληξη, απογοήτευση, ενίοτε και αποδοκιμασία για την εκλογή ή την επιλογή κάποιου ήσσονος, κάποιου πιο «λίγου», πιο «λιμού», στη θέση κάποιου πιο αξιόλογου ή πιο σημαντικού. Πόσο ακριβές είναι, όμως, ότι η φράση αντιστοιχεί πράγματι σε ό,τι έχουν κατά νου αυτοί που […]

Κάθε χρόνο ο έγκυρος «Economist» κυκλοφορεί μια ειδική έκδοση, με στοιχεία και με εκτιμήσεις για όλες τις χώρες του κόσμου. Δίπλα σε σημαντικούς οικονομικούς δείκτες (αύξηση ΑΕΠ, κατά κεφαλήν εισόδημα, πληθωρισμός, κ.ά.), στα σχετικά με τις εξελίξεις σε κάθε χώρα περιλαμβάνεται και ένα ακόμα στοιχείο, κατά τη γνώμη μου εξίσου ενδιαφέρον: ο πληθυσμός της. Εμαθα […]

Στο πλαίσιο των μεταφραστικών ενασχολήσεών μου ανέτρεξα πρόσφατα σε αρκετά βιβλία με θέμα τη Ρώμη και τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία – εξού και η «ρωμαιολογία», άλλωστε. Ενα από τα όχι και πολλά βιβλία που κυκλοφορούν στα ελληνικά με θέμα τη Ρώμη είχα την προσδοκία ότι θα ήταν μεταφρασμένο με ικανοποιητικό τρόπο, καθώς κυκλοφορεί από εκδόσεις σχετικά […]

Επάνοδος στη «ρωμαιολογία» έπειτα από ανάπαυλα μίας μόνο εβδομάδας, ίσα ίσα για να ξεκουραστούν… τα μολύβια μου. Και πρώτα, μια γενικότερη επισήμανση, νομίζω σημαντική για όποιον ασχολείται –έστω και ερασιτεχνικά αλλά πάντως επίμονα, όπως εγώ– με την Ιστορία. Διαβάζουμε συχνά για εκκεντρικότητες, για ωμότητες, για αναλγησία, ακόμα και για εγκλήματα αρκετών ηγεμόνων, και βέβαια ορισμένων […]

Συνέχεια της «ρωμαιολογίας» σήμερα, με την απαραίτητη βέβαια αναφορά (για να μην ξεχνιόμαστε) και σε γλωσσικά/μεταφραστικά ζητήματα. Σε ό,τι αφορά τους επτά λόφους της Ρώμης, για τους οποίους έγραφα την προηγούμενη βδομάδα, είναι ενδιαφέρον πως, απ’ ό,τι φαίνεται, στο σημείο όπου χτίστηκε η Ρώμη προϋπήρχε οικισμός με το όνομα Septimontium (=Επτάλοφος, αρχαιοελληνιστί Σεπτιμούντιον), εξού και […]

Μετάφραση με την οποία καταπιάνομαι αυτόν τον καιρό έχει θέμα την αρχαία Ρώμη. Λογικό(;) λοιπόν να με έχει πιάσει μια κάποια Ρωμαιομανία. Τόση ώστε τις επόμενες βδομάδες να με απασχολήσουν θέματα αυτής της περιόδου της Ιστορίας, αλλά και λατινικοί όροι, λατινικές λέξεις και φράσεις, ρωμαϊκά ονόματα, προσωνύμια και τοπωνύμια. Η Ρώμη λοιπόν ήταν χτισμένη σε […]

Και πρώτα, κάποιες παραλείψεις και διορθώσεις. Στο Γλωσσίδι με τους κινηματογράφους των Αμπελοκήπων παρέλειψα το «Odeon», στην οδό Μεσογείων, σήμερα θέατρο «Πόρτα», ενώ από λάθος αναφέρθηκα στο «Ελυζέ», στα Ιλίσια, το οποίο όμως λειτουργεί και σήμερα. Επίσης, στο κείμενο για την Κυψέλη, παρέλειψα το «Αττικόν», απλή συνωνυμία με εκείνο της Σταδίου, ψηλά, κοντά στην πλατεία. […]

Πρώτα δυο αναγκαίες διευκρινίσεις, καθώς αρκετοί μού λένε βάλε και τούτον βάλε κι εκείνον τον κινηματογράφο. Το «οδοιπορικό» λοιπόν, εκ των πραγμάτων, έχει και ελαφρώς βιωματικό χαρακτήρα, περιλαμβάνοντας μόνον αίθουσες στις οποίες έχω υπάρξει θεατής. Επίσης, καλύπτει κινηματογράφους μόνον της Αθήνας με τη στενότερη έννοια του όρου, και όχι ας πούμε του Πειραιά, της Καλλιθέας, […]

Η άνοδος προς λεωφόρο Αλεξάνδρας και Αμπελόκηπους, στο πλαίσιο της περιήγησης σε κινηματογράφους που δεν υπάρχουν σήμερα, θα γίνει μέσω της οδού Ασκληπιού. Πρώτα όμως οι απαραίτητες συμπληρώσεις. Ο καθηγητής Νάσος Βαγενάς, φίλος της στήλης, μου επισήμανε την παράλειψη του «Mondial», γωνία Εμ. Μπενάκη και Πανεπιστημίου, το οποίο εγώ τουλάχιστον το πρόλαβα σε εσχάτη παρακμή, […]

Συνεχίζοντας την περιήγηση σε κινηματογράφους της Αθήνας που δεν υπάρχουν σήμερα, θα ακολουθήσω μια νοητή διαδρομή με αφετηρία το κέντρο της πόλης (πιο κέντρο δεν γίνεται…), και ειδικότερα την οδό Πανεπιστημίου. Εκεί λοιπόν, το επιβλητικό κτίριο του «Rex», που σήμερα φιλοξενεί τη Σκηνή Μαρίκα Κοτοπούλη του Εθνικού Θεάτρου, στέγαζε κάποτε τον ομώνυμο κινηματογράφο αλλά και […]

Στο τελευταίο Γλωσσίδι του 2023, πριν από τις ολιγοήμερες διακοπές μου, έγραφα μεταξύ άλλων για τη Στοά της Οπερας. Για τα κατά καιρούς βιβλιοπωλεία της αλλά και γενικότερα, αφού αναφέρθηκα επίσης στην ιστορική «Λέσχη του Δίσκου», καθώς και στον κινηματογράφο «Οπερα», ο οποίος μάλιστα επαναλειτούργησε πρόσφατα έπειτα από αρκετούς μήνες. Μιας και μέσω Στοάς έγινε […]

Απρόσμενη απήχηση είχαν τα δυο νοσταλγικά(;) κείμενα για τα βιβλιοπωλεία που δυστυχώς δεν υπάρχουν πια. Πολύτιμη και η συμβολή φίλων της στήλης, που έσπευσαν να μου θυμίσουν κάποιες μικρές παραλείψεις, όπως το βιβλιοπωλείο του Κέδρου, στη στοά που, σχηματίζοντας Γ, συνδέει την αρχή της Χαριλάου Τρικούπη με την Πανεπιστημίου. Λίγο πιο πάνω εξάλλου στη Χαριλάου […]

Ξαναπιάνω το νήμα εκεί όπου το άφησα το προπροηγούμενο Σάββατο, μιας και μεσολάβησε το «Βιβλιοδρόμιο» με τις προτάσεις βιβλίων για τις Γιορτές. Γράφοντας λοιπόν για «βιβλιοπωλεία της δεκαετίας του 1970 τα οποία, δυστυχώς, δεν υπάρχουν πια», είχα ακολουθήσει μια νοητή διαδρομή κατά μήκος της οδού Σόλωνος, με εξακτίνωση προς το Κολωνάκι, τους γύρω δρόμους, τον […]

Υπάρχουν ορισμένα πρόσωπα, σημαντικά στην εποχή τους και στον τομέα δράσης τους, των οποίων το όνομα μνημονεύουμε συνήθως λόγω του ότι συνέβαλαν καθοριστικά στην καθιέρωση κάποιου προϊόντος. Ετσι, η Helen Porter Mitchell (1861-1931), πιο γνωστή ως Dame Nelly Melba, ήταν αυστραλιανής καταγωγής σοπράνο, του τέλους του 19ου και των αρχών του 20ού αιώνα. Ωστόσο, λίγοι […]

Επεσε στα χέρια μου ένα Γλωσσάρι από το βιβλίο Το βουνί της Λουίζας Παπαλοΐζου. Προορισμός του, προφανώς, να διευκολύνει την ανάγνωση του βιβλίου, γραμμένου εν μέρει στην κυπριακή διάλεκτο. Πολλές από τις λέξεις που περιλαμβάνονται στο Γλωσσάρι, ως απολύτως ιδιωματικές, είναι σχεδόν αδύνατον να «αποκρυπτογραφηθούν» ακόμα και από τον αρκετά υποψιασμένο αναγνώστη. Αυτές δεν θα […]

Σε συνέχεια των «εικαστικομεταφραστικών» των προηγούμενων εβδομάδων, νομίζω ότι δεν είναι κακή ιδέα να ξεκαθαρίσω (όσο μπορώ) τα πράγματα αναφορικά με δύο ακόμα σκηνές από την Καινή Διαθήκη, τις οποίες επίσης συναντάμε αρκετά συχνά στη θρησκευτική εικονογραφία. Για αυτές τις σκηνές, δεν τίθεται θέμα ατυχούς μετάφρασης. Ωστόσο, είμαι σχεδόν βέβαιος ότι ουκ ολίγοι αναγνώστες θα […]

Συνεχίζοντας την «ενότητα» με τα εικαστικογλωσσικά, ενδιαφέρον παρουσιάζουν, κατά τη γνώμη μου, δύο ακόμα επεισόδια, δύο σκηνές τελοσπάντων, από την Καινή Διαθήκη, που επίσης εικονογραφούνται αρκετά συχνά, χωρίς ωστόσο συνήθως να ευτυχούν ως προς τον τρόπο με τον οποίο αποδίδονται/μεταφράζονται. Η πρώτη είναι η σκηνή που συχνά αποδίδεται Η Επίσκεψη. Ευλόγως θα αναρωτηθεί κάποιος, βλέποντας […]

Εγραφα την προηγούμενη εβδομάδα για την απόδοση στα ελληνικά της σκηνής με τον άγιο Ιερώνυμο να μεταφράζει τη Βίβλο στα λατινικά. Προβληματάκι, ωστόσο, ανακύπτει και με μια άλλη σκηνή, αρκετά συχνή σε απεικονίσεις που κοσμούν χριστιανικούς ναούς. Πρόκειται για ό,τι οι Αγγλοσάξονες αποκαλούν The Last Judgement, οι Γάλλοι Jugement dernier, οι Ιταλοί Giudizio finale, οι […]

Συνεχίζοντας την τοπωνυμική περιήγηση στην Αθήνα, αξίζει νομίζω να αναφερθώ σε ορισμένους δρόμους που παρουσιάζουν γλωσσικό ενδιαφέρον, της μιας ή της άλλης μορφής. Η οδός Καλλιδρομίου λοιπόν, γνωστή εκτός των άλλων και ως τόπος συνάντησης Νεαπολιτών (όχι Ναπολιτάνων), Εξαρχειωτών και άλλων Κεντροαθηναίων στην εκεί λαϊκή κάθε Σάββατο, οφείλει το όνομά της στο όρος Καλλίδρομο της […]