Παππάς Ανδρέας

Μεταφράζοντας πρόσφατα κείμενο του Πασκάλ Μπρικνέρ για την έξαρση του αντισημιτισμού στις μέρες μας, συνάντησα, όπως ήταν επόμενο, και αναφορές στον φανατικά αντισημίτη Σελίν. Καθώς προσπαθώ να επιδίδομαι συστηματικά σε ασκήσεις μνήμης (τι φοβερό να θυμάσαι τα ονόματα και των έξι συζύγων του Ερρίκου Η΄ της Αγγλίας, αλλά να μην μπορείς να θυμηθείς τον τίτλο […]

Εχω αναφερθεί, σε παλαιότερο Γλωσσίδι, στον πλούτο της ελληνικής γλώσσας ως προς τον… μεθυσμένο. Είχα τότε εντοπίσει περισσότερες από είκοσι διαφορετικές λέξεις για την εν λόγω έννοια: πίτα, ντίρλα, στουπί, φέσι, τύφλα, σκνίπα, κ.ά. Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και με έναν άλλο ανθρώπινο τύπο, αυτόν του φιλοχρήματου. Εχουμε λοιπόν και λέμε: τσιγγούνης, τσιφούτης, σπάγγος, σπαγγοραμμένος, εξηνταβελόνης, […]

Σχετικά πρόσφατα, σε κάποια σύνοδο της ΟΥΝΕΣΚΟ, η εκπρόσωπος της Τουρκίας δήλωσε ότι αμφισβητείται αν υπήρξε ποτέ φιρμάνι του σουλτάνου που έδινε άδεια στον Ελγιν να αποσπάσει τμήματα από τον γλυπτό διάκοσμο του Παρθενώνα. Πολύ πιο αρμόδιοι απ’ ό,τι εγώ σχολίασαν το γεγονός και τις όποιες συνέπειες θα μπορούσε να έχει στην εξέλιξη της γνωστής […]

Με ευκαιρία και την απήχηση που είχε η μικρή ιστορία «Η Κική από τις 9 έως τις 11», ιδού μερικές ακόμα λέξεις λόγιας προέλευσης που έχουν, νομίζω, κι αυτές το ενδιαφέρον τους. Το τάιμινγκ λοιπόν, που δίνει και παίρνει πλέον σε κάθε είδους κείμενα και συζητήσεις, έχει αποδοθεί κατά καιρούς χρονισμός. Ωστόσο, το απόλυτο ελληνικό […]

Η Κική ξύπνησε αργούτσικα. Το είχε ρίξει λίγο έξω, το προηγούμενο βράδυ, και είχε ελαφρά εωλοκρασία. Αναψε δίπλα της τη λάμπα που ήταν καλυμμένη με επιλύχνιο. Πήγε στην κουζίνα, έφτιαξε καφέ και τον συνόδεψε μόνο με διπυρίτη άρτο. Χωρίς βούτυρο, χωρίς τίποτα, σκέτον. Αμέσως μετά κατευθύνθηκε στο μπάνιο για τη… χρεία της. Πριν μπει κάτω […]

Σε ό,τι αφορά τα ΒΙΠΕΡ, για τα οποία έγραφα το προηγούμενο Σάββατο, το πρώτο ίσως που εντυπωσιάζει είναι η ποικιλία των σειρών τους: ελληνική λογοτεχνία (Μακρυγιάννης, Σολωμός, Παπαδιαμάντης, Βιζυηνός, Κονδυλάκης, Χατζόπουλος, Ροΐδης, Χρηστομάνος, Καρκαβίτσας, αλλά και Λιλίκα Νάκου και Δημήτρης Ψαθάς), ξένη λογοτεχνία (Σολζενίτσιν, Μαλρώ, Καμύ, Τρουαγιά, Μπουλγκάκοφ, Α.  Χάξλεϊ, Γκρ. Γκριν, αλλά και Νόρμαν […]

Τα ΒΙΠΕΡ ήταν μια υπερφιλόδοξη όσο και ρηξικέλευθη πρόταση στον χώρο του βιβλίου, πρωτοβουλία του πανίσχυρου τότε εκδοτικού οργανισμού ΠΑΠΥΡΟΣ της οικογένειας Πουρνάρα. Εμφανίστηκαν το 1970, την ίδια λίγο πολύ εποχή όπου άρχιζε και το λεγόμενο εκδοτικό μπουμ, απόρροια εν πολλοίς της άρσης της προληπτικής λογοκρισίας από τη χούντα στα τέλη του 1969. Η περίοδος […]

Και πρώτα πρώτα, ένα πραγματολογικό φάλτσο που το συναντάω όλο και συχνότερα, ακόμα και σε βιβλία και κείμενα έγκυρων και έμπειρων γραφιάδων: Ηρακλειδείς του Στέμματος, αντί του ορθού Ηρακλείς του Στέμματος. Ηρακλείδες είναι οι κατά τη μυθολογία απόγονοι του Ηρακλή. Η νεοελληνική έκφραση δεν έχει όμως καμιά σχέση με αυτά τα λεβεντόπαιδα, τα περήφανα προφανώς […]

«Πάσα υπόδειξη όχι μόνο ευπρόσδεκτη αλλά και πολύτιμη». Ετσι έκλεινε το Γλωσσίδι του προηγούμενου Σαββάτου. Η Θάλεια Μέλις λοιπόν, φίλη της στήλης, κάποτε μαθήτριά μου (αν και περίπου ομήλική μου), εξαιρετική μεταφράστρια και, επιπλέον, παλιά Κυψελοπατησιώτισσα, μου επισήμανε αρκετές παραλείψεις σε ό,τι αφορά την ευρύτερη περιοχή της οδού Πατησίων. Υπήρχαν λοιπόν επίσης η «Αττική» στην […]

ιστορία

Εχω αναφερθεί και άλλες φορές σε προβλήματα που συνδέονται με την απόδοση στα ελληνικά των τίτλων ορισμένων πινάκων, τίτλων είτε δοσμένων από τον ίδιον τον καλλιτέχνη είτε από μεταγενέστερους. Αφορμή να ξαναθυμηθώ το πρόβλημα και να επανέλθω, ο άγιος Ιερώνυμος, προστάτης ημών των μεταφραστών, για τον οποίο έγραφα πρόσφατα. Υπάρχει λοιπόν στη δυτική εικονογραφία –της […]

Κάθε τόσο, η στήλη είναι σκόπιμο να επανέρχεται σε κακώς κείμενα της γλώσσας μας. Οχι δασκαλίστικα, όχι λαθοθηρικά, όχι ως «αλιεύς μαργαριταριών», αλλά επειδή κάποια εκφυλιστικά (;) φαινόμενα στην εκφορά του λόγου καλό θα είναι, αν μη τι άλλο, να επισημαίνονται. Αλλιώς, ελλοχεύει πάντα ο κίνδυνος να οδηγηθούμε στο «όλα επιτρέπονται», στο everything goes. Παράδειγμα, […]

βιογραφία

Συνεχίζω σήμερα την αραβική περιήγησή μου, απόρροια της πρόσφατης ανάγνωσης του βιβλίου Βαβέλ. Ο γύρος του κόσμου σε 20 γλώσσες (Μεταίχμιο, 2019). Και πρώτα πρώτα, μια μικρή εκκρεμότητα από το προηγούμενο Επιδόρπιο. Πράγματι, ο πληθυντικός ταλιμπάν προέρχεται από τα pashto, που μιλιούνται κυρίως στο Αφγανιστάν και στο Πακιστάν. Ο ενικός ταλίμπ πάντως σημαίνει σπουδαστής, μαθητευόμενος […]

θεολογία

Μετά τις πολιτείες ιδού και κάποιες πόλεις των Ηνωμένων Πολιτειών που επίσης οφείλουν το όνομά τους σε βασιλείς ή σε άλλα ιστορικά πρόσωπα. Το Τζέιμσταουν λοιπόν, στη Βιρτζίνια, οφείλει το όνομά του στον Ιάκωβο Α΄ Στιούαρτ (1603-25) της Αγγλίας, το Τσάρλεστον στον εγγονό του Κάρολο Β΄ (1660-85), η γνωστή περιοχή Τζορτζτάουν στην πρωτεύουσα Ουάσιγκτον στον […]

ΓΛΩΣΣΙΔΙΑ

Αφήνοντας πίσω τη Γοτθική και τη Ρομανική τέχνη, το Μπαρόκ και το Ροκοκό, ας έρθω σε πιο κοντινές εποχές, και κυρίως στην «ένδοξη» (τουλάχιστον από την άποψη της πληθώρας κινημάτων στον χώρο της τέχνης) πεντηκονταετία 1875-1925. Και προηγουμένως είχαν χρησιμοποιηθεί όροι με κατάληξη -ισμός (Νεοκλασικισμός, Ρομαντισμός, Ρεαλισμός, κ.ά.), επρόκειτο όμως για όρους με ευρύτερο συνήθως […]

Πρόσφατα, μεταφράζοντας μια ακόμα «Ιστορία της Τέχνης», βρέθηκα και πάλι μπροστά σε κάθε είδους όρους σχετικούς με την καλλιτεχνική δημιουργία του παρελθόντος. Ολοι λίγο – πολύ έχουμε ακούσει όρους όπως Ρομανικός ρυθμός, Γοτθικός ρυθμός, Αναγέννηση, Μπαρόκ, Ροκοκό, για να μείνω στους παλαιότερους. Πώς, όμως, προέκυψαν αυτοί οι όροι και πώς καθιερώθηκαν; Και αν για την […]

Εκλογές εδώ, αλλά εκλογές είχαν και στην Τουρκία την προηγούμενη Κυριακή. Είμαι βέβαιος ότι όλοι και όλες θα έχετε ήδη διαβάσει κάμποσες αναλύσεις για τα αποτελέσματα και κάποιες εκτιμήσεις για τον β΄ γύρο της «μάχης» για την προεδρία, η οποία πάντως φαίνεται να καταλήγει υπέρ του Ερντογάν. Μια γλωσσοπερίεργη, ωστόσο, στήλη όπως τα Γλωσσίδια έχει […]

Και πρώτα απ’ όλα μια απαραίτητη διευκρίνιση. Οι Εκλογές δεν είναι διαδικασία στην οποία ο πολίτης προσέρχεται προκειμένου να καταθέσει την ψυχή του, το βαθύτερο «είναι» του, ή δεν ξέρω κι εγώ τι άλλο υψιπετές. Με τις Εκλογές επιλέγουμε απλώς ποιοι θα κυβερνήσουν τη χώρα μας τα επόμενα χρόνια. Δεύτερη αναγκαία διευκρίνιση, αυτονόητη ίσως προέκταση […]

Εκλογές έρχονται, φυσικό είναι και τα Γλωσσίδια να επηρεαστούν, να στρέψουν την προσοχή τους στη γλώσσα των κομμάτων. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει, κατά τη γνώμη μου, η γλώσσα της Αριστεράς, και ειδικότερα του ΚΚΕ. Θα εξηγήσω γιατί. Οπως όλα τα ιερατεία, έτσι και αυτό του ΚΚΕ έχει διαμορφώσει με τον καιρό μια δική του, ιδιαίτερη γλώσσα. […]

Και πρώτα, μιας και πιάσαμε τα σκαμπρόζικα – είναι βλέπεις και η άνοιξη -, μερικά ακόμα χρήσιμα για λέξεις τις οποίες χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι ημών πρόγονοι. Προκειμένου να συνδέσω μάλιστα τα γραφόμενά μου και με τα καταγγελλόμενα κατορθώματα μορφονιού ευρωβουλευτή, βινέω ήταν το ρήμα με το οποίο στα αρχαία ελληνικά δηλωνόταν ό,τι σήμερα θα λέγαμε «διά […]

Αναγκαία προειδοποίηση. Οσοι δεν αντέχουν να διαβάζουν για κόπρανα, για αρρώστιες ή για σεξ μπορούν να μη συνεχίσουν την ανάγνωση του σημερινού Γλωσσίδιου. Ξέρω ότι είναι από κάθε άποψη δύσκολο. Και επειδή Σάββατο χωρίς Γλωσσίδι «δεν λέει», και επειδή τούς τρώει η περιέργεια. Επίσης αναγκαία διευκρίνιση: όσα ακολουθούν οφείλουν πολλά σε κείμενο του Νίκου Λεβέντη […]

Η στήλη αποφεύγει να σχολιάζει την πολιτική επικαιρότητα. Δεν είναι αυτή η δουλειά της. Ελα όμως που υπάρχουν και περιπτώσεις όπου οι πολιτικοί δίνουν τροφή και για γλωσσικά σχόλια. Κοιτάζοντας λοιπόν στοιχειωδώς τις ειδήσεις στο Διαδίκτυο τη μέρα του Πάσχα, έπεσε το μάτι μου στα μηνύματα που απηύθυναν οι πολιτικοί αρχηγοί με την ευκαιρία της […]

Διαβάζω εδώ και χρόνια τα κείμενα του Κοσμά Βίδου στο «ΒΗΜΑ». Γνωρίζει πάντα το αντικείμενό του και έχει άποψη που δεν διστάζει να την πει. Επιπλέον, τα ελληνικά του (για να έρθω και λίγο στα χωράφια μου) είναι άψογα, χωρίς μάλιστα να είναι ποτέ εξεζητημένα. Απαραίτητη εισαγωγή για να πω ότι και στο κείμενό του […]

Ελαβα και διάβασα, ως απλός αναγνώστης πάντα και όχι ως κριτικός λογοτεχνίας, τα πρόσφατα βιβλία του Τάσου Γουδέλη («Η γοητεία των υποσχέσεων», εκδόσεις Πατάκη) και του Κώστα Μαυρουδή («Το αλάτι του Bad Ischl», εκδόσεις Κίχλη). Ο Τάσος Γουδέλης και ο Κώστας Μαυρουδής συνεκδίδουν επί περίπου σαράντα χρόνια το αειθαλές «Δέντρο», περιοδικό με πάντα ενδιαφέροντα αφιερώματα, […]

Φίλος πανεπιστημιακός μού έδειξε πρόσφατα ανακοίνωση του φοιτητικού συλλόγου της Σχολής του στην οποία γινόταν λόγος για τα καθηγητά. Αλλος πάλι φίλος μού είπε ότι οι σχετικές ανακοινώσεις υπογράφονται πλέον συχνά από τα φοιτητά. Φοβάμαι πως, αν συνεχιστεί αυτό το βιολί, σε λίγον καιρόν θα πρέπει να αλλάξω ακόμα και το βιογραφικό μου, όπου γράφω […]

Συνεχίζοντας την αλίευση (ή μήπως εξόρυξη;) λέξεων από παλαιές μεταφράσεις, θα μείνω στην ίδια πηγή: την «Αισθητική» του Λαλό στην έκδοση του Ελευθερουδάκη του 1930. Εχοντας ήδη αναφερθεί κυρίως σε φροϋδικούς/ψυχαναλυτικούς όρους, σειρά έχουν σήμερα ποικίλα άλλα ευρήματα. Και πρώτα τα επίθετα, αγλάισμα και στολισμός της γλώσσας. Εκτός λοιπόν από τον αμβλύθυμο (blasé), έχουμε ακόμα […]

Σκαμπρόζικα είχα γράψει ότι θα είναι κάποια ευρήματα από τα νέα μου διαβάσματα και σκαμπρόζικα εν μέρει είναι. Μια μετάφραση του 1930, προσπαθώντας να αναφερθεί στις φροϋδικές προσεγγίσεις στην αισθητική, ήταν εύλογο να αντιμετωπίζει κάποια προβληματάκια. Ηταν, βλέπετε, και καινούργιο «φρούτο» τότε τα φροϋδικά/ψυχαναλυτικά, και επομένως οι πειραματισμοί ως προς τη σχετική ελληνική ορολογία ήταν […]

Πώς αλλιώς παρά με τη γλωσσολαγνεία, που μάλιστα συχνά παίρνει και τη μορφή της «παλαιομεταφρασεολογίας», μπορεί να δικαιολογηθεί η εντρύφησή μου σε κείμενα όπως η μετάφραση του Κοτζιούλα στους Αθλίους του Ουγκό, για την οποία έγραφα πρόσφατα; Και κάτι ακόμα: είναι τόσο περίεργο οι επαγγελματικές ενασχολήσεις ενός ανθρώπου (μετάφραση) να συνυπάρχουν αρμονικά με τα βίτσια […]