Παππάς Ανδρέας

«Εισήχθην» στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών το επάρατο έτος 1967 και αποφοίτησα το 1972. Τα πρώτα χρόνια ειδικά, παρακολουθούσα αρκετά συστηματικά τα μαθήματα, και μόνο σταδιακά άρχισα να τα ψιλοσνομπάρω και να αδιαφορώ. Ηταν, βλέπετε, κι αυτή η αναθεματισμένη η χούντα, που σε ωθούσε προς τον κοσμοδιορθωτισμό, που «σε καλούσε να σώσεις τον κόσμο». […]

Ποιο να είναι, άραγε, το πιο κοινό ανδρικό ελληνικό βαφτιστικό όνομα; Αν κρίνω από τον αριθμό των γνωστών μου στους οποίους δεν παραλείπω να ευχηθώ Χρόνια Πολλά, ίσως το Γιώργος ή το Κώστας. Υποκειμενικό θα μου πείτε. Ενδεχομένως. Προσεγγίζοντας το ζήτημα πάντως από τη σκοπιά της γλωσσικής παράδοσης, διαπίστωσα ότι απόλυτος κυρίαρχος είναι ο Γιάννης, […]

Τα τελευταία χρόνια, οπότε το θέμα είναι εκ των πραγμάτων στον αφρό λόγω της γενικότερης κορεκτίλας αλλά και του #MeToo ειδικότερα, κάποιοι μού υπενθυμίζουν ένα κείμενό μου, πριν από περίπου δεκαπέντε χρόνια, στο οποίο προσπαθούσα να κωδικοποιήσω και να ταξινομήσω τις διάφορες κατηγορίες – τις διάφορες «φυλές» θα λέγαμε ίσως σήμερα – εκείνων που συστηματικά «την πέφτουν». […]

Με τον πόλεμο που εξαπέλυσε ο χασάπης Πούτιν κατά της Ουκρανίας να συνεχίζεται, όλο και πιο συχνά γίνεται λόγος για μάχες που δόθηκαν ή θα δοθούν. Σκέφτηκα λοιπόν, προκειμένου να διώξω και λίγο τον ζόφο που μας περιβάλλει, να ξαναγυρίσω για ένα ακόμα Σάββατο στη φιλόξενη αγκαλιά της Ιστορίας και να θυμηθώ κάποιες μάχες που, […]

Καιρό έχω να σχολιάσω από γλωσσική άποψη πολιτικά κείμενα. Μεταξύ μας, το βρίσκω όχι μόνο βαρετό αλλά και λίγο μίζερο, έστω και αν λόγοι πολιτικών και ανακοινώσεις κομμάτων προσφέρονται κατεξοχήν για εντοπισμό και σχολιασμό κάθε είδους βαρβαρισμών (ακυρολεξίες, ασυνταξίες, λεξιπενία, κ.ά.). Να όμως που οι πολιτικοί, και κυρίως τα κόμματα, δεν σε αφήνουν να αγιάσεις. […]

Τρίτο και τελευταίο Γλωσσίδιο με θέμα τα προσωνύμια ηγεμόνων, αυτή τη φορά επικεντρωμένο στην ελληνιστική και τη βυζαντινή περίοδο. Στα χρόνια των διαδόχων του Μεγάλου Αλεξάνδρου λοιπόν πρωταγωνίστησαν, μεταξύ άλλων, προσωπικότητες όπως ο Δημήτριος ο Πολιορκητής, ο Αντίγονος Β’, ο Αντίγονος Γ’. Σε ό,τι αφορά το προσωνύμιο του Πολιορκητή, το αξιομνημόνευτο είναι ίσως ότι το […]

Πάντα στο πλαίσιο του κύκλου «Προσωνύμια ηγεμόνων» και μένοντας σε κάποιες από τις βασικές ευρωπαϊκές χώρες, αξίζει να αναφερθεί η περίπτωση του Γουλιέλμου, πρίγκιπα της Οράγγης, κόμη του Νασάου, του οποίου ο ρόλος στη δημιουργία του κράτους που έμελλε να γίνει γνωστό ως Κάτω Χώρες ή Ολλανδία υπήρξε καθοριστικός. Ο Γουλιέλμος λοιπόν (1533-84) έμεινε στην […]

Πρόσφατα, αναδιφών (που έλεγαν και οι παλαιότεροι) ιστορικές πηγές, θυμήθηκα προσωνύμια γνωστών και λιγότερο γνωστών βασιλέων, αυτοκρατόρων και κάθε είδους ηγεμόνων, άλλα ευρέως γνωστά και άλλα λιγότερο διάσημα. Επίσης, άλλα από αυτά αφορούν πιο οικείους σε εμάς ηγεμόνες, της Ελληνιστικής και Βυζαντινής περιόδου, ενώ άλλα πάλι συνδέονται με εστεμμένους σημαντικών ευρωπαϊκών χωρών. Κάποια από αυτά […]

Μέρες που είναι, για να καταλάβει κανείς πόσο αστήρικτες είναι οι δικαιολογίες που επικαλείται ο χασάπης Πούτιν για την εισβολή στην Ουκρανία, αλλά και να μάθει πολλά για την Ιστορία της πολύπαθης αυτής περιοχής της Ευρώπης, πολύτιμα, κατά τη γνώμη μου, είναι τα βιβλία του Timothy Snyder Αιματοβαμμένες χώρες, Απέναντι στην τυραννία, και κυρίως το […]

Ως παιδί, μου ήταν απολύτως οικείες οι οδοί Κοδριγκτώνος (αυτός έφτιαξε και γενική), Δεριγνύ και Χέυδεν, στις παρυφές του Πεδίου του Αρεως, όπου σκασιαρχούσα, και του Πανελλήνιου Γυμναστικού Συλλόγου, όπου αθλoύμουν. Με την ευκαιρία της ανάγνωσης του βιβλίου «Η Ελληνική Επανάσταση» του Μαρκ Μαζάουερ, για το οποίο έγραφα το προηγούμενο Σάββατο, σκέφτηκα ότι είναι ευκαιρία […]

Ο βρετανός ιστορικός Ε.Χ. Καρ (Ε.H. Carr) έλεγε πως μια ιστορική προσέγγιση ή κρίση δεν μπορεί ποτέ να είναι αντικειμενική· στην καλύτερη περίπτωση, είναι «έντιμα υποκειμενική». Ετσι, εδώ και χρόνια έχω συνηθίσει κι εγώ να περιορίζω τις προσδοκίες μου, ως προς τα βιβλία Ιστορίας, σε αυτήν ακριβώς την προσδόκιμη «έντιμη υποκειμενικότητα». Το πρόσφατο βιβλίο του […]

Μια πολύ ενδιαφέρουσα (για γλωσσολάγνους, αλλά και όχι μόνο) έκδοση έπεσε στα χέρια μου. Η Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος, με πρωτοβουλία του προέδρου του Εφορευτικού Συμβουλίου της Σταύρου Ζουμπουλάκη και σε επιμέλεια Λάμπρου Βαρελά και Σωτήρη Τσέλικα, εξέδωσε, σε έναν πολύ φροντισμένο τόμο, τις Ετήσιες Επιθεωρήσεις των διεθνών γεγονότων και εξελίξεων που ο Εμμανουήλ Ροΐδης […]

Μετά τα γερμανικά όπλα και ακρωνύμια, μετά τους αμερικανικής προέλευσης στρατιωτικούς όρους, ενδιαφέρον παρουσιάζει, νομίζω, και μια μικρή περιήγηση σε λέξεις και εκφράσεις συνδεδεμένες με την ελληνική στρατιωτική πραγματικότητα. Ή τουλάχιστον, με την ελληνική στρατιωτική πραγματικότητα όπως τη γνώρισε η γενιά μου. Μιας και έγραφα, λοιπόν, το προηγούμενο Σάββατο για τα μεταγωγικά αεροσκάφη ντακότα, αξίζει […]

Το προηγούμενο Σάββατο ασχολήθηκα με γερμανικά όπλα και με (αποτρόπαια) γερμανικά αρχικά. Σήμερα, σειρά έχουν κάποιοι όροι, επίσης στρατιωτικοί, αλλά αμερικανικής προέλευσης αυτή τη φορά. Ποιος δεν ξέρει ή δεν έχει ακούσει τα τζέιμς και τα τζιπ (τα τζιπς, θα έλεγε ο Τσίπρας); Και οι δυο αυτές λέξεις αφορούν στρατιωτικά οχήματα, η πρώτη τα κοινώς […]

Πρόσφατα, διαβάζοντας για τους τελευταίους μήνες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, συνάντησα συχνές αναφορές στα διαβόητα γερμανικά βλήματα V1 και V2, τα οποία ήδη από τον Ιούνιο του 1944 εκτόξευαν οι Γερμανοί κατά του Λονδίνου και άλλων σημείων των βρετανικών νησιών. Ψάχνοντας λοιπόν γιατί λέγονταν V1 και V2 αυτοί οι πρόδρομοι των πυραύλων, διαπίστωσα ότι η […]

Επισκέφθηκα την προηγούμενη εβδομάδα την έκθεση «Αναζητώντας την αθανασία. Η τέχνη του πορτρέτου στις συλλογές του Λούβρου», στην Εθνική Πινακοθήκη. Τι να πει κανείς; Οι Γάλλοι μάς έστειλαν πρώτης ποιότητας έργα. Δεν πρέπει να έχουμε παράπονο. Φαγιούμ και αρχαίες προτομές, Μποτιτσέλι και Ρέμπραντ, Γκρέκο, Βελάσκεθ και Γκόγια, Νταβίντ, Ενγκρ και Ντελακρουά, καθώς και πολλά ακόμα […]

Κρύο γερό έξω καθώς γράφεται αυτό το Γλωσσίδι. Χειμώνας κανονικός. Κατά τα άλλα βέβαια, τίποτα «το ακραίο», όπως θέλουν να μας κάνουν να πιστέψουμε τα εντυπωσιοθηρικά ΜΜΕ και κάποιοι αυτοπροβαλλόμενοι έτσι μετεωρολόγοι. Κοιτάζοντας από το παράθυρο του γραφείου μου το τοπίο, επηρεασμένος ίσως και από τα τσεχοφικά διαβάσματά μου, είχα αρχίσει να νομίζω ότι βλέπω… […]

Εγραφα το προηγούμενο Σάββατο για κάποιους τύπους που συναντάμε σε κείμενα παλαιότερων γραφιάδων, λογοτεχνών κυρίως αλλά όχι μόνο. Φίλη της στήλης μού θύμησε επίσης τους τύπους μακρυά (αντί μακριά), καλλίτερος (αντί καλύτερος), κι’ αυτό (έτσι, με απόστροφο). Προφανώς και πολλούς άλλους τύπους θα μπορούσε να θυμηθεί ή να εντοπίσει κάποιος. Απλώς ενδεικτική, με αφορμή ένα […]

Τις μέρες των Γιορτών διάβασα μεταξύ άλλων και κάποια κείμενα ελλήνων συγγραφέων του πρώτου μισού του 20ού αιώνα. Κείμενα που έχουν μάλλον ξεχαστεί, όπως τα διηγήματα της ελάχιστα γνωστής σήμερα και μακρινής μου θείας Κατίνας Παπά με τίτλο Στη συκαμιά από κάτω (Βιβλιοπωλείον της Εστίας, α΄ έκδοση: 1935, β΄ έκδοση: 1955). Υποθέτω δεν θα είναι […]

Ο περιώνυμος Κολοσσός του Μαρουσιού (The Colossus of Maroussi, 1941) του Χένρι Μίλερ, που δεν ήταν άλλος από τον πληθωρικό Γιώργο Κατσίμπαλη, δεν κατοικούσε στο Μαρούσι, αλλά στη σημερινή Πεύκη, που τότε λεγόταν Μαγκουφάνα. Ως γειτονικό στη Μαγκουφάνα/Πεύκη, ως πιο γνωστό οπωσδήποτε τότε, και βέβαια ως πιο εύηχο, το Μαρούσι προτιμήθηκε προφανώς από τον Μίλερ […]

Από το κείμενο του προηγούμενου Σαββάτου, εμπνευσμένο από τα ντιλς του Τσίπρα, έμεινε μια εκκρεμότητα. Αφορά κάποιες λέξεις που τείνουν (απλώς τείνουν, όμως) να αποτελέσουν εξαίρεση – ίσως πρόκειται για τη σχεδόν απαραίτητη εξαίρεση σε κάθε κανόνα. Οι λέξεις τανκ και κόμικ έχουν «καταφέρει» με τα χρόνια να (σχεδόν) πολιτογραφηθούν στον πληθυντικό ως τανκς και κόμικς. […]

Είδα προ ημερών τον Αλέξη Τσίπρα να ωρύεται στη Βουλή. «Είστε η κυβέρνηση των ντιλς» κραύγαζε, αναψοκοκκινισμένος. «Ντιλς στη ΔΕΗ, ντιλς στην παιδεία, ντιλς στην υγεία, ντιλς παντού». Κάποιος από αυτούς που έχει γύρω του, ίσως ο γραμματιζούμενος (που λέει ο λόγος…) Φίλης, δεν θα έπρεπε να του πει ότι δεν μπαίνει τελικό σίγμα στις […]

Η καθηγήτρια Φώνη Σκορίνη-Παπαρρηγοπούλου, φίλη της στήλης, μου ζήτησε μετά το οδός Μάρνη (και όχι Μάρνης), να σχολιάσω και το πλατεία Βάθη (αντί Βάθης). Οι απόψεις, ωστόσο, για το ποιο είναι το σωστό διίστανται. Ορισμένοι υποστηρίζουν πως η ονομασία προέρχεται από κάποιον Βάθη, που είχε σπίτι ή κτήματα εκεί κοντά. Σε αυτήν την περίπτωση, το […]

Η κοινότατη σε αγγλικά λογοτεχνικά κείμενα έκφραση «I am starving» αποδίδεται συχνά (από μεταφραστική απειρία ή αμηχανία) κατά λέξη: λιμοκτονώ. Ετσι, η μητέρα ρωτάει το παιδί που έχει μόλις γυρίσει από το σχολείο «Are you hungry?» («Πεινάς;»), κι εκείνο απαντά στην ελληνική μετάφραση «Λιμοκτονώ», λες και βρίσκεται στο Μεσολόγγι του 1826 ή στο Λένινγκραντ του […]

Για να κλείσω (προσωρινά έστω) τον κύκλο με τα επιρρήματα, νομίζω πως επιβάλλεται να αναφερθώ και σε ένα άλλο πρόβλημα (;), το οποίο δεν αφορά την κατάληξή τους, αλλά το πώς ακριβώς γράφονται ορισμένα από αυτά: με μία ή δύο λέξεις. Μιλάμε βέβαια για επιρρήματα όπως εφάπαξ, εξαρχής, εξάλλου, επιπλέον, εξίσου, κατεξοχήν, καταρχάς, καταρχήν, προπάντων […]

αφηγήματα

Πριν καν περάσω στα σχετικά με την ορθότερη κατάληξη των επιρρημάτων, διευκρινίζοντας πότε κατά τη γνώμη μου είναι προτιμότερο το -ως και πότε το -α, θα πρέπει να αναφερθώ (έστω και εν συντομία, μιας και ίσως να έχω γράψει και άλλοτε για το ίδιο θέμα) σε κάποιες περιπτώσεις όπου η διαφορετική κατάληξη παραπέμπει και σε […]

Ακούω συχνά, ενίοτε και διαβάζω, ο τάδε «ταξίδεψε στον Αγιο Μαυρίκιο», «τι ωραία που είναι για διακοπές στον Αγιο Μαυρίκιο», κ.λπ. Ομως νησί, και κατ’ επέκταση κράτος, Αγιος Μαυρίκιος δεν υπάρχει. Υπάρχει Μαυρίκιος (έτσι σκέτο), στον Ινδικό Ωκεανό, κοντά στη Μαδαγασκάρη, από το όνομα του Μαυρίκιου, πρίγκιπα της Οράγγης και κόμη του Νασάου (1567-1625), κληρονομικού […]

Πρόσφατα, μεταφράζοντας το έργο του Αμερικανού Σέργουντ Αντερσον «Many Marriages», προσέκρουσα σε έναν σκόπελο. Δημοσιευμένο το 1923, το βιβλίο ήταν ευλόγως, γεμάτο από τα επίθετα black και negro προκειμένου να γίνει αναφορά σε κάποιον Αφροαμερικανό («a black man, in ragged clothes, ran to him», ««Yes, boss», the young negro said», κ.ο.κ.). Τι γίνεται σε αυτήν […]

Οσα ακολουθούν συνέβησαν ένα βράδυ της προηγούμενης εβδομάδας. Ποιο ακριβώς, ούτε θυμάμαι, ούτε έχει και μεγάλη σημασία. Ετσι ή αλλιώς, σχεδόν κάθε βράδυ κάτι ανάλογο παρατηρείται στο κέντρο της Αθήνας, και στην περιοχή του Συντάγματος ειδικότερα. Στο πολύπαθο Σύνταγμα, λοιπόν, καμιά πενηνταριά νοματαίοι με καμιά δεκαριά πανό και τον απαραίτητο καθοδηγητή με την ντουντούκα είχαν […]

Με αφετηρία μια παραπομπή στη «Μεταμόρφωση» του Κάφκα που με απασχόλησε πρόσφατα, άνοιξα και πάλι, ως αναγνώστης, το κεφάλαιο «Κάφκα». Καιρός ήταν άλλωστε, μιας και είχα μείνει εν πολλοίς στις ιστορικές (αλλά σίγουρα με αδυναμίες) μεταφράσεις, της δεκαετίας του 1960, για την κόκκινη σειρά των εκδόσεων Γαλαξίας. Με αυτήν την ευκαιρία, αξίζει ίσως να υπενθυμίσω […]

Λίγο καθυστερημένη απάντηση (λόγω και καλοκαιρινής απουσίας μου, τώρα ενημερώθηκα) σε όσα έγραψε ο καλός συνάδελφος και ομοϊδεάτης στα γλωσσικά ζητήματα Γιάννης Χάρης (στο εξής Γ.Χ.) στην «Εφημερίδα των Συντακτών» στις 31 Ιουλίου. Στο βιβλίο των εκδόσεων Νήσος «Πολίτες της Βαβυλωνίας», με κείμενα 30 μεταφραστών, μεταξύ των οποίων τόσο ο Γ.Χ. όσο και η αφεντιά […]

Για πολλοστή φορά είδα γραμμένη σε έντυπο τη φράση «για άτομα με αναπηρίες [η είσοδος είναι δωρεάν, ή κάτι ανάλογο]». Το σχόλιό μου είναι αντίστοιχο με εκείνο που έχω κάνει σε παλαιότερο Γλωσσίδι για την ατυχή, κατά τη γνώμη μου, διατύπωση «Οι ζωές των άλλων» – είτε πρόκειται για τη γνωστή γερμανική ταινία είτε για έκφραση […]

Για να παραμείνω για ένα ακόμα Σάββατο στο χαλαρό, λίγο ανάλαφρο, άντε και λίγο παιχνιδιάρικο κλίμα των διακοπών (υπόσχομαι ότι από την επόμενη εβδομάδα η στήλη «θα βγάλει το μαγιό της»), ιδού κάποια αυγουστιάτικα ευρήματα, προφορικά και γραπτά. Ρεπόρτερ τηλεοπτικού καναλιού, από εκείνους με τα ματσούκια στο χέρι (τι να κάνουν κι αυτοί, το μεροκάματο […]

Με όσα συνέβησαν και συμβαίνουν στο Αφγανιστάν, θυμήθηκα ένα βιβλίο, σχετικά ξεχασμένο σήμερα: «Ο βιβλιοπώλης της Καμπούλ». Είχε κυκλοφορήσει στα ελληνικά το 2003 από τις εκδόσεις Κριτική και ήταν γραμμένο από τη νορβηγέζα (αν θυμάμαι καλά) δημοσιογράφο Osne Seierstad, η οποία είχε ζήσει στην Καμπούλ για ένα διάστημα, εκεί κάπου στη στροφή από τον 20ό […]

Εστω και αν τα Γλωσσίδια δεν είναι κατά βάση στήλη βιβλιοκριτικής, τα πρώτα φθινοπωρινά κείμενα προφανώς είναι επηρεασμένα από κάποια διαβάσματα των διακοπών. Ηταν πραγματική απόλαυση, λοιπόν, το εκ νέου διάβασμα των παλαιότερων διηγημάτων του Γιώργου Σκαμπαρδώνη, που είχαν εκδοθεί αρχικά από τον Καστανιώτη και που εδώ και μερικά χρόνια κυκλοφορούν από τον Πατάκη με […]