Παππάς Ανδρέας

Εγραφα το προπερασμένο Σάββατο για τον συλλογικό τόμο «Πολίτες της Βαβυλωνίας», στον οποίο τριάντα μεταφραστές και μεταφράστριες καταθέτουν τις απόψεις τους για τη μετάφραση, άλλοτε πιο θεωρητικές και άλλοτε πιο βιωματικές. Από όσα περιέχονται στον τόμο είναι μερικά που κατεξοχήν ενδιαφέρουν μια στήλη όπως τα «Γλωσσίδια», η οποία αρέσκεται σε γλωσσικά, φιλολογικά, ιστορικά «μεζεδάκια». Στο […]

Οπου «Βαβυλωνία», βάσει και του πασίγνωστου βιβλικού μύθου της Βαβέλ, η επικράτεια των μεταφραστών/ριών, σύμφωνα τουλάχιστον με τον τίτλο του βιβλίου («Πολίτες της Βαβυλωνίας») που πρόσφατα κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Νήσος. Με επιμέλεια της αεικίνητης Μαρίας Παπαδήμα, έμπειρης και έγκυρης μεταφράστριας αλλά και καθηγήτριας στο Τμήμα Γαλλικής Γλώσσας και Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, τριάντα μεταφραστές […]

Συνεχίζοντας τον προβληματισμό για το τι απολανθάνεται και τι όχι, θα αναφέρω μερικές ακόμα περιπτώσεις εσφαλμένων διατυπώσεων που έχουν πλέον «νομιμοποιηθεί». Νομίζω ότι δεν έχει πια νόημα να επιμένουμε – όσοι κάποτε επιμέναμε – πως πρέπει να γίνεται λόγος για τη λεωφόρο Κηφισιάς, και όχι Κηφισίας. Το Κηφισιάς δεν είναι παλαιοδημοτικίστικη εμμονή ή αναβίωση, όπως θα μπορούσε […]

Πριν από σχεδόν ένα μήνα, γράφοντας για κάποια έκφραση που τυπικά είναι εσφαλμένη αλλά παρ’ όλα αυτά έχει «νομιμοποιηθεί», είχα υπαινιχθεί ότι θα επανέλθω στο κρίσιμο αυτό ζήτημα, το οποίο συνηθίζω να συμπυκνώνω στη φράση «το χρονίως κοινολεκτούμενο απολανθάνεται» (με ερωτηματικό ή χωρίς). Κρίσιμο ζήτημα, γιατί ελλοχεύει πάντα ο κίνδυνος κατάχρησης της δυνατότητας που υπάρχει […]

Στη ζώνη του λυκόφωτος της τηλεόρασης, όπου κυριαρχούν οι κάθε είδους «ξανθιές» αλλά και διάφοροι «ξανθοί» (ανεξάρτητα από το χρώμα των μαλλιών τους, αυτό), καλλιεργείται και αναπαράγεται ένα ιδιότυπο γλωσσικό ιδίωμα, κράμα σαχλαμάρας και στραμπουληγμένων ή κακοχωνεμένων αγγλικών. Ειδικά η κατάχρηση αγγλικών λέξεων συμπυκνώνεται πρωτίστως στο τρίπτυχο το concept, το project, το budget, που για […]

Τα προηγούμενα Σάββατα τα «Γλωσσίδια» ήταν αμιγώς γλωσσικά, επισημαίνοντας φάλτσα και διευκρινίζοντας αμφιλεγόμενα ζητήματα. Σήμερα λοιπόν, για λόγους και ισορροπίας ίσως, το βάρος θα πέσει σε ένα άλλο αγαπημένο πεδίο της στήλης: τα ιστορικά/εγκυκλοπαιδικά φάλτσα. Και πρώτα απ’ όλα, θα επαναλάβω μια άποψη που την έχω διατυπώσει και με άλλη ευκαιρία. Ο σωστός όρος (ιστορικά, […]

Σε συνέχεια του κειμένου μου με τίτλο «Πταίσματα και πλημμελήματα», όπου επισήμαινα (δυσδιάκριτα ενίοτε) φάλτσα, όπως «μετέρχομαι ανόμων μέσων», «επιδέχεται λύσης», κ.ά., αναγνώστης μού ζήτησε να σχολιάσω επίσης λέξεις ή εκφράσεις όπως «αποτάνθηκα» και «ζήτημα ζωής και θανάτου». Εχουμε, λοιπόν, και λέμε: Πράγματι, ο τύπος «αποτάνθηκα», «να αποτανθείς», κ.ο.κ., είναι εσφαλμένος, αφού ο αόριστος του […]

Υπάρχουν ρήματα που θα τολμούσα να τα χαρακτηρίσω κάπως ύπουλα, καθώς εύκολα μπερδεύουν ή παγιδεύουν τον απλό χρήστη της γλώσσας, οδηγώντας τον σε φάλτσα. Πρόσφατα, λοιπόν, με ρώτησαν αν το «χαιρέτισε» γράφεται με «ι» ή με «η». Εξαρτάται, απάντησα. Αν είναι του ρήματος «χαιρετώ», με η. Αν είναι του ρήματος «χαιρετίζω», με ι. Αλλο το […]

Διαβάζοντας και ακούγοντας εδώ κι εκεί διάφορα φάλτσα, της μιας ή της άλλης μορφής, είπα σήμερα να αναφερθώ σε τέτοιου είδους ζητήματα. Και πρώτα, δυο μικρά φάλτσα (πταίσματα), αρκετά κοινά στον γραπτό κυρίως λόγο. Νομίζω ότι το έχω επισημάνει και άλλη φορά, αλλά δεν βλάπτει να το επαναλάβω: το ρήμα «μετέρχομαι» δεν συντάσσεται με γενική. […]

Μετά την κινηματογραφική παρέκβαση της προηγούμενης εβδομάδας (είπαμε: η στήλη είναι «εν ευρεία εννοία» γλωσσική), επιστροφή στην απόδοση στα ελληνικά σημαντικών λογοτεχνικών έργων. Ενα από τα κορυφαία έργα του Ντοστογιέφσκι είναι οι «Δαιμονισμένοι» (ρωσικά: «Bes(s)y»). Ετσι τουλάχιστον το μάθαμε, έτσι το διαβάσαμε, έτσι κυκλοφορεί στα ελληνικά. Πρόκειται, όμως, για «Δαιμονισμένους» ή για «Δαίμονες»; Αλλωστε, και […]

Μικρή παρέκβαση στη σειρά των «Γλωσσιδίων» με θέμα την απόδοση στα ελληνικά σημαντικών έργων της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Λόγω επικαιρότητας, μιας και σχετικά πρόσφατα απονεμήθηκαν τα Oσκαρ, αλλά και λόγω και σινεφιλικών εμμονών του γράφοντος (κάποιες αδυναμίες δεν κρύβονται). Ελπίζω ότι δεν πρόκειται για ένδειξη γεροντοκορισμού, αλλά όλο και και περισσότερο έχω την αίσθηση ότι εδώ […]

Περνώντας από την παλαιότερη λογοτεχνία σε αυτήν του 20ού αιώνα και σε συγγραφείς που εύστοχα, κατά τη γνώμη μου, χαρακτηρίζονται modern classics, ιδού μερικοί ακόμα επίμαχοι τίτλοι από τον χώρο της πεζογραφίας. Το κατ’ εμέ κορυφαίο έργο του Φώκνερ «The Sound and the fury» (1929) έχει προβληματίσει τους κατά καιρούς μεταφραστές του. Ο τίτλος προέρχεται […]

Εγραφα το προηγούμενο Σάββατο για τις περιπέτειες που είχαν κατά τη μεταφορά τους στα ελληνικά ορισμένοι κινηματογραφικοί τίτλοι, και ειδικότερα αυτοί των ταινιών του Χίτσκοκ. Εννοείται πως το φαινόμενο είχε πολύ ευρύτερες διαστάσεις, καλύπτοντας κάθε είδους και κάθε προέλευσης ταινίες. Και πάλι ενδεικτικά, θα αναφερθώ σε κάποιες τέτοιες περιπτώσεις, που αφορούν μάλιστα ταινίες ιδιαίτερα διάσημες […]

Πρόσφατα αναφέρθηκα στον τρόπο γραφής ξένων ονομάτων στα ελληνικά και ειδικότερα στα σχετικά προβλήματα που ανακύπτουν. Για να ελαφρύνω και λίγο το κλίμα, θα ασχοληθώ σήμερα με άλλου είδους μεταγλωττίσεις: αυτές που έχουν σχέση με το σινεμά, και κυρίως με παλιές ταινίες. Το τι είχαν τραβήξει από τους εισαγωγείς ταινιών οι πρωτότυποι τίτλοι, κυρίως κατά […]

«Εφυγε από την εταιρεία που ηχογραφούσε», «Βλέπουμε το δέντρο που κρεμάστηκε», «Μεγάλες καταστροφές στη Χίο που έβρεξε», «Στην εφημερίδα που διατέλεσε συντάκτης», «Το νοσοκομείο που υποβλήθηκε σε τεστ», «Το κρεβάτι που κοιμόταν ήταν σκληρό», «Οι εφημερίδες που τυλίγουν τα ψάρια», «Στη γειτονιά που έπαιζε». Τι κοινό έχουν όλες αυτές οι φράσεις, αλιευμένες από κάθε είδους […]

Την προηγούμενη εβδομάδα, γράφοντας για τα προβλήματα που ανακύπτουν κατά τη μεταφορά ξένων ονομάτων στα ελληνικά, υπαινισσόμουν ότι υπάρχουν περιπτώσεις όπου η απόλυτη απλοποίηση, που ουσιαστικά σημαίνει υιοθέτηση αποκλειστικά της τριάδας ι, ε, ο, παρουσιάζει ορισμένα προβληματάκια, κυρίως σε γαλλικά και γερμανικά, ονόματα. Αλλά και για πιο ειδικές περιπτώσεις μιλώντας, στα  πολωνικά εκείνο το άτιμο […]

Ιδιαίτερα χρήσιμη υπήρξε η παρέμβαση του πάντα αβρού συντρόφου Πολάκη, προχθές στη Βουλή. Μάθαμε έτσι πως ο ΣΥΡΙΖΑ είναι η παράταξη του Βελουχιώτη και του Μπελογιάννη. Προσωπικά, χάρηκα ιδιαίτερα από αυτά τα διαπιστευτήρια, από αυτή τη δήλωση ταυτότητας. Με βοηθάει πολύ να ξεκαθαρίσω τα πολιτικά διλήμματα που θα τεθούν στο ορατό μέλλον. Απέναντι, λοιπόν, στην […]

Μόνιμα θέμα συζητήσεων και διαφωνιών μεταξύ εκδοτών, επιμελητών, μεταφραστών, αλλά και κάθε λογής γραφιάδων, η απόδοση στα ελληνικά των ξένων ονομάτων. Αφήνοντας κατά μέρος την κατά τη γνώμη μου ακραία άποψη που υποστηρίζει να παραμένουν τα ονόματα στην πρωτότυπη γραφή τους, με λατινικούς χαρακτήρες, έχουμε λοιπόν και λέμε: α) Κρατάμε τα διπλά σύμφωνα ή όχι; […]

κριτική

«Διεθνοποιώντας», κατά κάποιον τρόπο, όσα έγραφα το προηγούμενο Σάββατο περί Βασιλικού ή Εθνικού Κήπου, αξίζει ίσως να αναφερθώ σε παραπλήσιου χαρακτήρα φαινόμενα που παρατηρούνται και σε άλλες χώρες. Ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια λοιπόν, με διάφορες αφορμές ή «αφορμές», κάποιοι επιχειρούν να ξαναγράψουν την Ιστορία της χώρας τους. Για την ακρίβεια, επιχειρούν να σβήσουν, με κάτι […]

Πρόσφατα είπα σε κάποιον ότι θα πάω να περπατήσω στον Βασιλικό Κήπο. «Εθνικός Κήπος λέγεται εδώ και χρόνια, κύριε Παππά», με διόρθωσε, με κάπως επιτιμητικό ύφος μάλιστα. «Συγγνώμη, αλλά θα επιμείνω να τον λέω Βασιλικό», απάντησα. Και εξηγούμαι. Kάθε χώρα και κάθε λαός έχει ένα ιστορικό παρελθόν, στο οποίο μπορεί να περιλαμβάνονται και μη αρεστές […]

Στο πλαίσιο της επανακαταβύθισης σε εφηβικά και άλλα παλαιά αναγνώσματα, για την οποία έγραφα το προηγούμενο Σάββατο, ξανάπιασα και τη «Φόνισσα» του Παπαδιαμάντη. Οχι τόσο για την πασίγνωστη πλοκή της βέβαια, όσο για να απολαύσω κάποιες γλωσσικές ιδιαιτερότητες και ιδιομορφίες, εξόχως γοητευτικές, αλλά και πολύτιμες για τη συλλογή κάθε καλού «γλωσσοπερίεργου». Θαυμάστε, λοιπόν, επίθετα: ανδρώδης […]

Βοηθούντος και του lockdown (τι ιδέα κι αυτή, να συνδυάσω γενική απόλυτο με «ξενόφερτο» νεολογισμό;), όλο και ανατρέχω αυτόν τον καιρό σε παλαιά αναγνώσματα, της εφηβείας αλλά και μεταγενέστερα. Ξεφύλλιζα έτσι πρόσφατα, για πολλοστή φορά, τον τόμο με τα ποιήματα του Καβάφη, δείγματα υψηλής ποιητικής τέχνης αλλά και πραγματικούς θησαυρούς για «γλωσσοπερίεργους» όπως εγώ. Με […]

Υπάρχουν κάποιες εκφράσεις που έχουν τη ρίζα τους σε διάφορες περιόδους της ιστορίας της Γαλλίας και που έχουν πλέον ενταχθεί σε πολλές γλώσσες του πλανήτη, και βέβαια και στην ελληνική. Ευλόγως ίσως, οι περισσότερες από αυτές προέρχονται από την περίοδο της Γαλλικής Επανάστασης και των Ναπολεόντειων Πολέμων. Για να πιάσουμε όμως το θέμα με χρονολογική […]

Μιας και αδικαιολόγητα, αλλά όχι ίσως και ανεξήγητα, ξανάνοιξε πρόσφατα η συζήτηση για τις ξενικής προέλευσης λέξεις, θα αναφερθώ σε μια ειδικότερη κατηγορία. Τις λέξεις με τη γαλλικής προέλευσης κατάληξη «αζ», ομαλότατα πλέον ενταγμένες στη νέα ελληνική κοινή. Αλήθεια, τι θα μπορούσε να αντικαταστήσει τη λέξη ρεπορτάζ; Πώς θα έλεγε ο εκφωνητής της τηλεόρασης που […]

Σε συνέχεια όσων έγραφα το προηγούμενο Σάββατο και προς αποφυγήν παρεξηγήσεων, ασφαλώς υπάρχουν και palazzi/palais/palaces που πρέπει να αποδίδονται ως ανάκτορα. Λόγου χάριν, σαφώς πρόκειται για το Ανάκτορο των Παπών ή Παπικό Ανάκτορο (Palais des Papes) στην Αβινιόν, για το Ανάκτορο Σαν Σουσί (Schloss Sans Souci) του Φρειδερίκου του Μεγάλου στο Πότσνταμ, ή για το […]

Υπάρχουν λέξεις που έχω την αίσθηση ότι σχεδόν πάντα ατυχούν στη μετάφρασή τους. Δύο από αυτές είναι το prince και το palazzo. Prince λοιπόν αγγλικά και γαλλικά (ιταλικά, principe), δεν είναι κατά κανόνα ο «πρίγκιπας» αλλά ο ηγεμόνας. Εξού και το μείζον έργο του Μακιαβέλι «Il principe», το οποίο παλαιόθεν έχει αποδοθεί στα ελληνικά «Ο […]

Από τα μπεστ σέλερ του 2020 στο πεδίο της ξένης λογοτεχνίας διάβασα κάπου ότι ήταν και το βιβλίο του Τζορτζ Οργουελ «1984». Εντυπωσιακό πράγματι στοιχείο, αν λάβει κανείς υπόψη ότι πρόκειται για μυθιστόρημα που δημοσιεύτηκε το 1949 και κυκλοφόρησε στα ελληνικά από τον Κάκτο γύρω στο 1980 (ενόψει και του έτους 1984). Είχε προηγηθεί μια […]

Νέα χρονιά, ας ελπίσουμε καλύτερη από την προηγούμενη (δεν είναι, δα, και δύσκολο αυτό). Νέα χρονιά και για τα «Γλωσσίδια» που, όπως έγραφα και στο τελευταίο κείμενο του 2020, θα κάνουν ένα μικρό λίφτινγκ (συγγνώμη, κ. Μπαμπινιώτη). Κάθε φορά στο τέλος του κειμένου, που ας πούμε ότι θα είναι το κύριο πιάτο, θα υπάρχει το […]

Μετέφρασα πρόσφατα για τις εκδόσεις Σμίλη το «Ζερμινάλ», το σημαντικότερο, κατά τη γνώμη μου, έργο του Ζολά, το οποίο διαδραματίζεται στον κόσμο των ορυχείων και των ανθρακωρύχων. Εκεί λοιπόν, ενώ οι σύζυγοι και οι κόρες των αστών που παρελαύνουν από τις σελίδες του βιβλίου αναφέρονται ως κυρία Ενμπώ (Hennebeau), κυρία Γκρεγκουάρ (Gregoire), δεσποινίδες Ντενελέν (Deneulin) […]

Μετά τις μάχες, τους πολέμους και τις ιστορικές περιόδους, σειρά έχουν σήμερα θεσμοί, οργανισμοί και αξιώματα, για τους οποίους/τα οποία συχνά ανακύπτει το δίλημμα «με πεζό ή με κεφαλαίο;». Ας αρχίσουμε λοιπόν από τα μάλλον κοινώς αποδεκτά. Με κεφαλαία αρχικά γράφονται θεσμοί, οργανισμοί, ιδρύματα, σύλλογοι, κ.ά. και όχι οι πολιτικοί τους προϊστάμενοι ή αυτοί που […]

Να, λοιπόν, κάποιες φράσεις, πρόχειρα αλιευμένες, που γεννούν τα ίδια διλήμματα όπως και οι φράσεις «Η ζωή/οι ζωές των άλλων» ή «Είμαστε υποχρεωμένοι, μετά τα νέα μέτρα, να μένουμε στο σπίτι μας/στα σπίτια μας/σπίτι», για τις οποίες έγραφα το προηγούμενο Σάββατο: «Εβαλαν καλά στο μυαλό τους/στα μυαλά τους», «Θα το δούμε στην τηλεόρασή μας/στις τηλεοράσεις […]

Πριν από μερικά χρόνια είχε προβληθεί η έξοχη γερμανική ταινία «Das Leben der Anderen», που μας είπε τόσα για τη ζωή στον «υπαρκτό» όσα δεν μας έχουν πει δεκάδες αναλύσεις. Ο τίτλος που είχε επιλεγεί από τους έλληνες εισαγωγείς ήταν «Οι ζωές των άλλων». Είχα τότε διατυπώσει την άποψη πως ίσως πιο σωστό θα ήταν […]

Εγραφα το προηγούμενο Σάββατο για τη γλωσσική αμηχανία που οδηγεί στη χρήση του αρσενικού και για τα δύο γένη, κυρίως σε ό,τι αφορά επαγγέλματα, ιδιότητες και τίτλους (η βουλευτής, η υπουργός, η δήμαρχος, η πρύτανης, η μαέστρος, η δικαστής, η γιατρός, η μηχανικός, κ.ά.). Πού βρίσκεται, άραγε, η ρίζα του προβλήματος; Κατά τη γνώμη μου, […]