Παππάς Ανδρέας

Πρόσφατα ζητήθηκε η γνώμη μου, ως «γλωσσανθρώπου», για το εξώφυλλο του πάντα πλούσιου σε ύλη περιοδικού «The Books’ Journal», του Ηλία Κανέλλη, και πιο συγκεκριμένα για τον τίτλο του μικρού αφιερώματος στη Ρουθ Μπέιντερ Γκίνσμπεργκ. Να είναι «Η δικαστής Ρουθ Μπέιντερ Γκίνσμπεργκ», ή μήπως κάπως αλλιώς; Η απάντησή μου ήταν πως, κατά τη γνώμη μου, […]

Εγραφα την προηγούμενη εβδομάδα ότι είναι αναπρόδραστο η γλώσσα μας ‒ όπως και οι περισσότερες γλώσσες του κόσμου, άλλωστε ‒ να εντάσσει στο λεξιλόγιό της λέξεις αλλοδαπής προέλευσης. Σήμερα, θα εστιάσω σε μια ειδική κατηγορία γλωσσικών δανείων: τα (συνήθως) μειωτικά επίθετα τουρκικής προέλευσης. Μπουνταλάς, ατζαμής, αχαΐρευτος, ζεβζέκης, τζαναμπέτης, αχμάκης, μπατίρης, τσαμπουκάς, τζαμπατζής, τζερεμές, μπατάλα είναι […]

Ως γνωστόν, η γλώσσα που γράφουμε και μιλάμε δεν περιλαμβάνει μόνο λέξεις με καταγωγή από παλαιότερες εκδοχές της ελληνικής (αρχαία, μεσαιωνική, δημώδη), όπως ίσως θα ήθελαν ή όπως φαντασιώνονται κάποιοι, αλλά και λέξεις αλλοδαπής προέλευσης. Απολύτως ευεξήγητο, αν λάβουμε υπόψη την ιστορική μοίρα και διαδρομή του γεωγραφικού χώρου Ελλάδα, αλλά και επιμέρους περιοχών του. Σε […]

Πριν από αρκετούς μήνες είχα γράψει ένα Γλωσσίδι στο οποίο έλεγα πως το επίθετο sophisticated/sophistiqué είναι μια από αυτές τις λέξεις που, όσο και αν γίνονται φιλότιμες προσπάθειες (εκλεπτυσμένος, επιτηδευμένος, εξεζητημένος, «ψαγμένος», «προχωρημένος»), είναι περίπου αδύνατον να βρεθεί ελληνική λέξη που να αποδίδει ακριβώς το πρωτότυπο. Ο sophisticated/sophistiqué είναι λίγο απ’ όλα αυτά. Και λίγο […]

Πολλές εκφράσεις από την Αγία Γραφή, και κυρίως από τα Ευαγγέλια, έχουν παλαιόθεν ενταχθεί στην τρέχουσα γλώσσα μας, συμβάλλοντας μάλιστα κατά κανόνα στον εμπλουτισμό της αλλά και στον «στολισμό» της. Γιατί όχι; Αλλωστε, κατά την επίμονα εκπεφρασμένη γνώμη μου, είναι καλοδεχούμενη η χρήση στον γραπτό ή/και προφορικό λόγο τέτοιων εκφράσεων, απ’ όπου και αν προέρχονται […]

Εγραφα την προπροηγούμενη βδομάδα για τη Λευκορωσία, όπου μάλιστα τα πράγματα έχουν γίνει έκτοτε ακόμα πιο ζόρικα για όσους ανθίστανται στο καθεστώς Λουκασένκο. Είχα αναφερθεί τότε και στον ποταμό Μπερεζίνα, που διατρέχει τη Λευκορωσία, και κατ’ επέκταση στη γαλλική έκφραση c’est la Berezina, που σημαίνει κάτι σαν πανωλεθρία, λόγω του εκεί στραπάτσου της Μεγάλης Στρατιάς […]

Στις κουτσουρεμένες και οπωσδήποτε μουδιασμένες διακοπές αυτού του «δύσκολου» καλοκαιριού, ένα από τα αναγνώσματά μου ήταν και το βιβλίο του Roderick Beaton «Ελλάδα: Βιογραφία ενός σύγχρονου έθνους», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη. Ομολογώ ότι, όταν φίλοι μού πρότειναν να το πάρω μαζί μου στις διακοπές, η αρχική αντίδρασή μου ήταν αρκετά επιφυλακτική. Θα είναι […]

Τα χαΐρια ενός ακόμα «πατερούλη» δεν είναι εδώ ο κατάλληλος χώρος να τα σχολιάσω. Aλλωστε, το έχω κάνει ήδη από τις φιλόξενες στήλες των «ΝΕΩN». Ωστόσο, το θέμα Λευκορωσία, που είναι αυτόν τον καιρό στον αφρό (όσο και όπως, τελοσπάντων, είναι), μου δίνει την ευκαιρία να θυμηθώ την ενίοτε εγκυκλοπαιδική χροιά και διάσταση που έχουν […]

ΓΛΩΣΣΙΔΙΑ

Με αφορμή πρόσφατα κείμενά μου είχα την ευκαιρία, για μια ακόμα φορά, να διαπιστώσω πόσο δύσκολο είναι να αλλάξουν κάποιες μακρόχρονες γλωσσικές συνήθειες, έστω και αν πρόκειται για «φάλτσα». Χαρακτηριστικό παράδειγμα οι γεωγραφικοί προσδιορισμοί (νότια Πελοπόννησος, βόρεια Ιταλία, δυτική Γαλλία, ανατολική Πολωνία κ.λπ.), οι οποίοι, στο μέτρο που δεν πρόκειται για χωριστές κρατικές ή διοικητικές […]

Oπως και από τον τίτλο της προκύπτει, η στήλη έχει γλωσσικό (με την ευρύτατη έννοια του όρου) χαρακτήρα. Ωστόσο, αποφεύγει κατά κανόνα να γίνεται στήλη λαθολογίας και διδακτισμού, να επισημαίνει όσα γράφονται και λέγονται με λάθος τρόπο, να δίνει οδηγίες για τη «σωστή χρήση της ελληνικής». Πλήν, όμως… Δεν μπορώ να μην ομολογήσω ότι εξεπλάγην […]

Συνεχίζοντας τη «γλωσσιδιακή» περιήγησή μου στην Αθήνα και στην Αττική ευρύτερα, έπειτα από τον βαυαρικής καταγωγής Θων (Thon), σειρά έχουν σήμερα οι Αρβανίτες, οι οποίοι είχαν ισχυρότατη παρουσία στην Αττική, όπως άλλωστε και στη Βοιωτία, στη Νότια Εύβοια, στα νησιά του Αργοσαρωνικού, στην Ανδρο, στα παράλια της Αργολίδας και αλλού. Για να μείνω, όμως, στα […]

Η Πετρούπολη, ένας από τους δήμους της Β’ Αθηνών (Δυτικός Τομέας, για να εκλογολογήσω και λίγο), στους πρόποδες του Ποικίλου Ορους, έχει γνωρίσει ραγδαία ανάπτυξη μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Σήμερα ο πληθυσμός της πλησιάζει τις 60.000. Μάλιστα, υπάρχει εκεί, σε χώρο που κάποτε ήταν νταμάρι, το υπαίθριο «Θέατρο της Πέτρας», από το οποίο έχω […]

Επειδή το προηγούμενο «Γλωσσίδι» ήταν αρκούντως «τοπικιστικό», αφιερωμένο στην ευρύτερη γειτονιά μου, θεώρησα σκόπιμο σήμερα να επεκταθώ. Ορισμένα απ’ όσα ακολουθούν είναι ίσως ήδη γνωστά σε κάποιους αναγνώστες (δεν κομίζω γλαύκα εις… Αθήνας, για να παίξουμε και λίγο με λέξεις και εκφράσεις). Πιθανότατα όμως, όχι σε όλους. Οπότε… Το Γιουσουρούμ λοιπόν, στο οποίο όλοι έχουμε […]

Κατοικώ εδώ και χρόνια στα πρανή του Λυκαβηττού. Δεν ξέρω γιατί, ίσως και λόγω καραντίνας, αποφάσισα πρόσφατα να μάθω λίγο καλύτερα το παρελθόν της γειτονιάς μου. Τα «ευρήματα» νομίζω ότι παρουσιάζουν όχι μόνο ιστορικό αλλά και γλωσσικό ενδιαφέρον. Εμαθα, λοιπόν, ότι από τον Λυκαβηττό κατέβαιναν δύο χείμαρροι. Ή μάλλον ένας χείμαρρος, ο Βοϊδοπνίχτης, με δύο […]

Εχω επανειλημμένα καταθέσει ή υπαινιχθεί την άποψή μου ότι κάποιες λόγιας προέλευσης εκφράσεις (εν πολλοίς, εκ περιτροπής, εν τω μεταξύ, προς στιγμήν, κατ’ ευχήν, εξ ακοής, κ.ά.) όχι μόνον δεν πρέπει να εξοβελιστούν από τον γραπτό -ακόμα και από τον προφορικό- λόγο, αλλά αποτελούν και πολύτιμο εμπλουτισμό και πλουτισμό της νεοελληνικής κοινής. Το να λέει/γράφει […]

Τον Μάρτιο του 2006, με την ευκαιρία της 25ης Μαρτίου, είχα δημοσιεύσει στο «Βήμα» κείμενο με τίτλο «Δέκα μικροί μύθοι για το 1821». Από τη σκοπιά όχι βέβαια του ειδικού, αλλά ενός φιλέρευνου ανθρώπου γενικής παιδείας, έθιγα εκεί τη διαχρονική ισχύ ορισμένων εθνικών μύθων, επισημαίνοντας την ανάγκη, ως ώριμη πλέον κοινωνία και χώρα, να ξεπεράσουμε […]

Η τοποθέτηση τιμητικής πλακέτας στο σημείο όπου το 2010 δολοφονήθηκαν τρεις αθώοι άνθρωποι ήρθε να μας θυμίσει πως, για μια ακόμα φορά, είχαμε ένα έγκλημα του οποίου φυσικοί αυτουργοί (ας μείνουμε σε αυτούς για λόγους οικονομίας, γιατί άμα πιάσουμε και τους ηθικούς…) υπήρξαν αυτοαποκαλούμενοι αριστεροί. Αντισυστημικοί, αντιεξουσιαστές, κινηματικοί, εξεγερσιακοί, δεν ξέρω τι άλλο, αλλά πάντως […]

Ενα άλλο γνώρισμα του δημοτικισμού της «ηρωικής» περιόδου, για τον οποίο έγραφα στο προηγούμενο «Γλωσσίδι», ήταν η τάση για σύνθετες λέξεις, λίγο-πολύ λαϊκότροπες, που εκτός των άλλων έδιναν και διέξοδο στον γλωσσοπλαστικό οίστρο ορισμένων λογοτεχνών. Θα σταθώ σε δύο μόνο περιπτώσεις, αυτή του Παλαμά, πατριάρχη ίσως αυτής της πρακτικής, και του Καζαντζάκη. Εχουμε λοιπόν και […]

Συχνά γίνονται σήμερα αρνητικά, ή ακόμα και ειρωνικά, σχόλια για κάποιες επιλογές των πρώτων δημοτικιστών. Των δημοτικιστών, με άλλα λόγια, μιας εποχής όπου το περιβάλλον ήταν σαφώς εχθρικό για τις απόψεις τους, και επομένως ήταν σχεδόν φυσικό «να τραβιέται η κουβέρτα» στην άλλη άκρη. Βέβαια, όπως γίνεται με όλα σχεδόν τα κινήματα, κάποιες ακραίες προτάσεις […]

Φίλη που και καλά ελληνικά γνωρίζει και γενικότερη παιδεία διαθέτει με ρώτησε πρόσφατα (τηλεφωνικά, προφανώς) κάτι που με έβαλε σε σκέψη, και που επιπλέον είναι και επίκαιρο. Την επικοινωνία μέσω και τηλεφώνου και skype, που τόσο μεγάλες δόξες γνωρίζει σε αυτούς τους δύσκολους καιρούς, γιατί κάποιοι την αντιδιαστέλλουν προς τη «δια ζώσης»; Ετσι δεν δίνουν/με […]

Συχνά στη γενέθλια Πάτρα περπατούσα στην οδό Μαιζώνος, κεντρική αρτηρία της πόλης. Εύλογα, σε πολύ νεαρή ήδη ηλικία, μου είχε γεννηθεί η απορία τι περίεργο όνομα για δρόμο ήταν αυτό. Από πάνω ήταν η οδός Κορίνθου, από κάτω η οδός Ρήγα Φεραίου, ακόμα πιο κάτω η οδός Αγίου Ανδρέου. Απλές, κατανοητές ονομασίες. Αλλά εκείνος ο […]

Το πιο πρόσφατο βιβλίο του Μίμη Ανδρουλάκη (ποτέ δεν χρησιμοποιώ τον όρο «τελευταίο», καθώς φέρει διπλά αρνητικό φορτίο), με τίτλο «Αγάπη μέδουσας», που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Πατάκη, το διάβασα απνευστί, που λένε. Για την ακρίβεια, σε ένα σαββατοκύριακο. Δεν είμαι κριτικός λογοτεχνίας, ούτε και τα Γλωσσίδια είναι στήλη βιβλιοκριτικής. Γράφω από τη σκοπιά ενός […]

Συχνά σε μεταφρασμένα κείμενα αμερικανών συγγραφέων διαβάζει κανείς πως κάποιος είχε ύψος «έξι πόδια». Αναρωτιέμαι τι καταλαβαίνει ο μέσος έλληνας αναγνώστης. Προσωπικά, όταν μεταφράζω και πέσω σε κάποιον που ήταν, λέει, six feet tall, το αποδίδω συνήθως «ήταν λίγο πάνω από 1,80». Για την ακρίβεια, ο 6 feet tall των Αμερικανών είναι παρά ελάχιστα χιλιοστά […]

Κάποια γυναικεία ονόματα από την Ιστορία είναι ιδιαίτερα γνωστά. Θα έλεγα ότι σχεδόν δεν υπάρχει εγγράμματος πολίτης που να μην τα έχει, αν μη τι άλλο, ακούσει. Ενδεικτικά: Κλεοπάτρα, Μαρία Αντουανέτα, ακόμα και (έκπληξη αυτό!) Παρύσατις, όνομα που όλοι, στη γενιά μου τουλάχιστον, το ξέραμε από τη θρυλική εναρκτήρια φράση της «Κύρου Ανάβασης»: Δαρείου και […]

Η τελευταία δημόσια παρουσία της Αλκης ήταν στις αρχές Δεκεμβρίου, στο Μέγαρο Μουσικής. Γεμάτη η αίθουσα «Χρήστος Λαμπράκης», κι ας ανησυχούσε η ίδια μέχρι την τελευταία στιγμή πως ήταν υπερβολικά μεγάλος ο χώρος που είχε επιλεγεί. Hταν εκεί αρκετά παιδιά, που είχαν έρθει ομαδικά, με το σχολείο τους, κάποια από τα οποία μάλιστα διάβασαν αποσπάσματα […]

Εχει περίπου καθιερωθεί οι εφημερίδες του Σαββατοκύριακου, ή τουλάχιστον αυτές με τους σχετικά περισσότερους αναγνώστες, να κυκλοφορούν σε δύο εκδοχές: «σκέτες» ή συνοδευόμενες από κάποια προσφορά (κατά κανόνα, στις μέρες μας, βιβλία) και με άλλη τιμή πώλησης, προφανώς. Επειδή, με διάφορους τρόπους, φτάνουν στα χέρια μου ορισμένα από αυτά τα βιβλία – προσφορές, ως άνθρωπος […]

Τώρα που είναι επίκαιρα τα σχετικά με την Προεδρία της Δημοκρατίας, και γενικότερα τον αρχηγό του κράτους ή/και ρυθμιστή του πολιτεύματος, θυμήθηκα ένα σχεδόν άγνωστο γεγονός από την ιστορία της νεότερης Ελλάδας. Στα τέλη του 1862, όταν ο Οθωνας είχε μόλις καθαιρεθεί και η χώρα αναζητούσε λύση για το πολιτειακό της μέλλον, οργανώθηκε από την […]

δοκίμιο

Στον μακρύ, όχι πάντοτε ανθόσπαρτο, αλλά πάντως όχι και ανεόρταστο, βίο μου του επιμελητή κειμένων και εκδόσεων, έχω αφαιρέσει άπειρες φορές τον τόνο από το μία και από το δύο, αποκαθιστώντας την ορθή γραφή τους στη νεοελληνική κοινή. Ξέρετε, αυτή που κάποιοι αρέσκονται (όχι πάντα με τις αθωότερες των προθέσεων) να αποκαλούν ακόμα και σήμερα […]

Διάβασα σχετικά πρόσφατα στην «Athens Voice» κείμενο του Μάνου Ματσαγγάνη (έχει πάντα κάτι ενδιαφέρον να πει), με την ευκαιρία επίσκεψής του στη Βιέννη και επαφής του εκεί με την ιστορία της πόλης και των Αψβούργων. Ο Ματσαγγάνης, λοιπόν, θύμισε την περιώνυμη φράση «Bella gerant alii. Tu felix Austria nube». Δηλαδή: «Οι άλλοι ας πολεμούν. Εσύ, […]

Συλλέγω μετά μανίας, από επαγγελματική παραμόρφωση ίσως, κάθε είδους νεολογισμούς, είτε αυτοί προέρχονται από την αργκό της νεολαίας είτε από το ιδιόλεκτο επιμέρους χώρων και δραστηριοτήτων (λ.χ., τα γήπεδα). Θεωρώ ορισμένους από αυτούς εξαιρετικά επιτυχημένους. Για παράδειγμα, βρίσκω πολύ χαριτωμένο όσο και εύστοχο να αποκαλείται ένας διαιτητής εδράκιας, καθυστεράκιας ή πεναλτάκιας, στο μέτρο που, αντιστοίχως, […]