Παππάς Ανδρέας

Διαβάζοντας πρόσφατα για τις κατακτήσεις του Ιούλιου Καίσαρα, και γενικότερα για τη ρωμαϊκή παρουσία στη Δυτική Ευρώπη κατά τους πρώτους μεταχριστιανικούς αιώνες, είχα την ευκαιρία να μάθω ή να ξαναθυμηθώ τις λατινικές ρίζες ορισμένων γνωστών σημερινών δυτικοευρωπαϊκών πόλεων. Ενδεικτικά: Mediolanum (Μιλάνο), Augusta Taurin (Τουρίνο), Nemausus (Νιμ), Aquae Sextiae (Αιξ-αν-Προβάνς), Bordigala (Μπορντώ), Lugdunum (Λυόν), Vesontio (Μπεζανσόν), […]

Συχνά γίνεται λόγος, στα βιβλία Ιστορίας, στα ΜΜΕ, αλλά και όχι μόνο, για την περιώνυμη Δίκη των Εξι (των Εξ, παλαιότερα). Και όμως, πρόκειται για πραγματολογικό λάθος, το οποίο εμπίπτει προφανώς στην κατηγορία «το χρονίως κοινολεκτούμενο απολανθάνεται». Δεν ήταν έξι αυτοί που δικάστηκαν (όπως δικάστηκαν) τον Νοέμβριο του 1922 στο κτίριο της Παλαιάς Βουλής από […]

Εκτός από τις κάθε είδους δυσβάστακτες κληρονομιές της συριζανελικής διακυβέρνησης υπάρχει και κάτι πιο ανάλαφρο που μας άφησε αυτή και που μας διασκεδάζει ακόμα και σήμερα, όταν το θυμόμαστε: τα μαργαριτάρια του πρώην πρωθυπουργού, ελληνικά και αγγλικά. Από την πλούσια αυτή συλλογή θέλησα να ξεχωρίσω δέκα, γλωσσικά ή πραγματολογικά, τα οποία «έγραψαν», ώστε να καταρτίσω […]

Αφορμή για το σημερινό παιχνίδι με το αρχικό «π» τρεις πίνακες σταθμοί στην Ιστορία της Τέχνης, ευρύτερα γνωστοί αλλά και ιδιαιτέρως δημοφιλείς: η Νυχτερινή περίπολος του Ρέμπραντ, το Πρόγευμα στη χλόη του Μανέ και οι Δεσποινίδες της Αβινιόν του Πικάσο. Κοινό γνώρισμα και των τριών πινάκων οι εσφαλμένοι ή/και αυθαίρετοι τίτλοι με τους οποίους είναι […]

Μία από τις ταινίες-θρύλους της εφηβείας μου ήταν και η βρετανική «Απόρρητος φάκελος Ιπκρες» («The Ipcress File», σκηνοθέτης ο Σίντνεϊ Φιούρι, 1965). Ηταν ο εγκεφαλικός, ο διανοουμενίστικος ας πούμε, αντίποδας των επίσης κατασκοπικών ταινιών με τον Τζέιμς Μποντ, που εκείνες όμως ξεχείλιζαν από καταιγιστική δράση, ωραία κορίτσια, γκάτζετ και άλλα εντυπωσιακά παρόμοια. Πρωταγωνιστής του «Ιπκρες», […]

Λέμε συχνά πόσο πλούσια είναι η ελληνική γλώσσα, σε λέξεις αλλά και σε αποχρώσεις εννοιών. Οπως όλες οι γενικεύσεις, έχει κι αυτή μια κάποια βάση και αξία. Οπως έχει, όμως, και τον αντίλογό της. Πρόχειρο παράδειγμα, με αφορμή μια ακόμα εμπειρία από την καθημερινή εμπλοκή μου με κάθε είδους κείμενα, η λέξη γραφείο. Σκεφτόμουν, λοιπόν, […]

Πρόσφατα ανέφερα κάπου τη Φαβιανή Εταιρεία, όμιλο σοσιαλιστικών προσανατολισμών στον οποίο μετείχαν οι Σίντνεϊ και Μπίατρις Γουέμπ, ο Χ. Τζ. Γουέλς, ο Μπέρναρντ Σω και άλλοι βρετανοί διανοούμενοι του τέλους του 19ου αιώνα και των αρχών του 20ού. Κάποιος με ρώτησε πόθεν το όνομά της (Φαβιανή). Η αναφορά είναι, λοιπόν, στον Κόιντο Φάβιο Μάξιμο, ο […]

Εχω γράψει και άλλοτε στα «Γλωσσίδια» για το τι απίθανες λογοτεχνικές μεταφράσεις διαβάζαμε στα νιάτα μας, και μάλιστα χωρίς καν να υποψιαζόμαστε τον ανασκολοπισμό που είχε υποστεί το πρωτότυπο κείμενο κατά τη μεταφορά του στα ελληνικά. Και δεν εννοώ μόνο στη δεκαετία του 1950, όταν λογοτεχνία μετέφραζαν συχνά κυρίες που μόλις είχαν χωρίσει («δωσ’ της […]

Εχω υποστηρίξει κατά καιρούς πως η λέξη εβραίος δεν πρέπει να γράφεται με κεφαλαίο αρχικό αλλά με πεζό. Σχεδόν πάντα οι διορθωτές επεμβαίνουν και, βάσει γενικών εντολών προφανώς, το πεζό το μετατρέπουν σε κεφάλαιο στα κείμενά μου. Ωστόσο, επανέρχομαι. Η επιχειρηματολογία είναι απλή: το εβραίος είναι θρησκευτικός και όχι εθνικός προσδιορισμός. Οπως γράφουμε ότι ο […]

Έλαβα πρόσφατα στο ιμέιλ μου μια πρόσκληση. Αφορά το βιβλίο «Εντός παρενθέσεως. Κυβερνώσα ριζοσπαστική αριστερά, περίοδος πρώτη», του πρώην υπουργού Παιδείας των ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ, Αριστείδη Μπαλτά, το οποίο θα παρουσιαστεί στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών στις 9 Οκτωβρίου. Κοιτάζοντας πιο προσεκτικά την πρόσκληση, μου γεννήθηκαν ορισμένες σκέψεις ή/και απορίες. Η εκδήλωση δεν γίνεται στον «Ιανό», στο «Public», […]

Εκατοντάδες, αν όχι χιλιάδες, τοπωνύμια είναι γνωστόν ότι άλλαξαν «διά διατάγματος», κυρίως κατά τον μεσοπόλεμο, σε μια προσπάθεια του ελληνικού κράτους να σβηστεί κατά το δυνατόν η κάποτε παρουσία του τουρκικού, σλαβικού ή αρβανίτικου στοιχείου σε ορισμένες περιοχές της χώρας. Η raison αυτής της απόφασης είναι συζητήσιμη, αν και βέβαια δεν είναι εδώ ο κατάλληλος […]

Ολοι λίγο-πολύ έχουμε ακούσει ή/και επικαλεστεί, ενάντια στον εθνοφυλετισμό του αίματος και γενικότερα τον εθναμυντορισμό, αλλά και με ποικίλες άλλες ευκαιρίες, τη ρήση του Ισοκράτη ότι Ελληνες είναι όσοι μετέχουν της ημετέρας παιδείας. Ποια είναι, όμως, η ακριβής διατύπωση στον Πανηγυρικό του αθηναίου ρήτορα; «Η πόλις… το των Ελλήνων όνομα πεποίηκε μηκέτι του γένους, αλλά […]

Ιδού μερικές ενδιαφέρουσες, βεβαιωμένες ή πιθανολογούμενες, ετυμολογίες αλλά και προελεύσεις λέξεων και φράσεων, με την ευκαιρία της φθινοπωρινής επανόδου. Πιλατεύω: Από τον Πόντιο Πιλάτο και τη διστακτικότητά του να πάρει απόφαση για την τύχη του Χριστού. Σταυρωτήδες (=χωροφύλακες): Από τα φυσεκλίκια που τα φορούσαν σταυρωτά πάνω από τη στολή τους. Υπερέβη τα εσκαμμένα: Το άλμα […]

Αναδρομικά και απολογιστικά, θα πρέπει να αποδοθούν οι οφειλόμενοι έπαινοι σε κάποιους οι οποίοι, από την πρώτη στιγμή, αποφασιστικά και αταλάντευτα, προσπάθησαν να αναδείξουν και να καυτηριάσουν τον ανερμάτιστο χαρακτήρα των συριζανέληδων, το θράσος τους και την αναισχυντία τους, την (με ελάχιστες εξαιρέσεις) αγραμματοσύνη τους. Ξεχωριστή θέση ανάμεσά τους θεωρώ πως έχει μια ιδιαίτερη κατηγορία […]

Oλο και πιο συχνά διαπιστώνω ότι στην καθομιλουμένη, και αυτό πλέον σημαίνει εν πολλοίς στη «μιντιακή κοινή», δίνουν και παίρνουν εκφράσεις που πριν από μερικά χρόνια θα ήταν ακατανόητες για τον μέσο πολίτη, ή ίσως και να του προκαλούσαν γέλια. Τα δάνεια από ξένες γλώσσες, και ειδικότερα από την αγγλική στην εποχή μας, είναι κατά […]

Βοηθούσης και της (σχετικής) θερινής ραστώνης, το κλίμα προσφέρεται και για κάποιες πιο ανάλαφρες προσεγγίσεις του νέου κοινοβουλευτικού τοπίου. Με αφορμή την εναρκτήρια συνεδρίαση της Βουλής, μάθαμε έτσι τι ακριβώς φορούσε η Νόνη Δούνια, τι η Ολγα Κεφαλογιάννη, τι η εκ Μυκόνου ορμωμένη βουλευτίνα κ. Μονογυιού, πώς ανέβηκε τα σκαλιά η κ. Αχτσιόγλου, κ.λπ., κ.λπ. […]

Πρόσφατα, αναφερόμενος σε έναν πολιτικό, είπα σε μια φίλη: «Α, ναι, είναι κι αυτό το σαμιαμίδι, που προσπαθεί να τρυπώσει οπωσδήποτε στη Βουλή». «Τι σαμιαμίδι; Μάλλον γυμνοσάλιαγκα θα τον έλεγα», μου απάντησε εκείνη. Οταν η με ζωολογικές αποχρώσεις πολιτική μας συζήτηση τελείωσε, σκέφτηκα πόσο συχνά καταφεύγουμε σε έναν ιδιότυπο ζωομορφισμό προκειμένου να χαρακτηρίσουμε ανθρώπους: χελώνα […]

Τις καταλήξεις -ίλα και -νιά πάντοτε τις συναντούσαμε σε ουσιαστικά θηλυκού γένους. Ωστόσο, τα τελευταία είκοσι – τριάντα χρόνια παρατηρείται μια γλωσσοπλαστικά αξιομνημόνευτη ροπή προς αυτές τις καταλήξεις, συχνά με αφετηρία το λεξιλόγιο της νεολαίας. Μπορεί, έτσι, να είχαμε παραδοσιακά την καμαρίλα, την ξινίλα, την ιδρωτίλα, την ποδαρίλα, τη βαρβατίλα, τη σαπίλα, άντε και την […]

Μιας και στο προηγούμενο Γλωσσίδι έπιασα τα «περί της γενικής και των βλαβερών αυτής συνεπειών», ιδού ένα ακόμα πρόβλημα που ανακύπτει από την κατάχρησή της και που αφορά ειδικότερα τη γενική πληθυντικού των θηλυκών. Εκτός από τους εκτρωματικούς (ή μάλλον, φαιδρούς) τύπους των κοτών, των σκαλών, των νυφιτσών, των βασιλοπιτών, των καντατών, των πινεζών, των […]

Διάβαζα πρόσφατα μια ιστορική αναδρομή στις αρχές της δεκαετίας του 1960. Μεταξύ άλλων, στο κείμενο γινόταν και αναφορά στην πρόθεση του Κωνσταντίνου Καραμανλή να επιχειρήσει «βαθείαν τομή» στο Σύνταγμα του 1952. Σε ένα από τα συνοδευτικά κείμενα της σχετικής πρότασης αναφερόταν: «… η δημιουργία της συνειδήσεως περί της υφισταμένης ανάγκης αναθεωρήσεως ωρισμένων εκ των μη […]

Για τον σημαδιακό αριθμό επτά έγραφα την προηγούμενη εβδομάδα, ο οποίος δεσπόζει στην αρχαιοελληνική γραμματεία, αλλά κατ’ επέκταση και στη χριστιανική παράδοση  (επτά τα Θανάσιμα Αμαρτήματα, επτά και οι Χριστιανικές Αρετές). Να, όμως, που οι Χάριτες ήταν μόνο τρεις (Αγλαΐα, Ευφροσύνη, Θάλεια) και οι Μούσες εννέα (Κλειώ, Ευτέρπη, Θάλεια, Μελπομένη, Τερψιχόρη, Ερατώ, Ουρανία, Πολύμνια, Καλλιόπη). […]

Παιδιόθεν ακούγαμε ότι επτά πόλεις ερίζουν για την καταγωγή του Ομήρου. Για την ακρίβεια, στα αρχαία ελληνικά, η φράση ήταν «Επτά πόλεις μάρνανται σοφήν δια ρίζαν Ομήρου» (μάρναμαι=αντιμάχομαι, φιλονικώ). Ποιες ήταν, όμως, αυτές οι πόλεις; Κύμη, Χίος, Κολοφών, Σμύρνη, Πύλος, Αργος, Αθήνα. Απ’ ό,τι φαίνονται, πάντως, πιο πιθανές είναι η Σμύρνη και η απέναντί της […]

Και ξαφνικά, η «Παναγία των Παρισίων» άρχισε και πάλι να διαβάζεται μαζικά. Μου είπαν, μάλιστα, ότι το Amazon ανακοίνωσε πως, για κάποιες μέρες, η «Παναγία» ήταν το πρώτο σε πωλήσεις βιβλίο στις λίστες του! Δυστυχώς,  αφορμή για να γίνει επίκαιρο ένα βιβλίο είναι ενίοτε κάποια συμφορά ή κάποια καταστροφή. Εξού και η αύξηση στις πωλήσεις […]

Ετσι ονομάζονται οι λέξεις που έχουν μόνον πληθυντικό αριθμό. Αναφέρονται και ως πληθυντικόκλιτα και ανήκουν στην ευρύτερη κατηγορία των «ελλειπτικών κατ’ αριθμόν». Ενδεικτικά: τρόφιμα, εντόσθια, ούρα, λύτρα, κάλαντα, αντίποινα, συλλυπητήρια, μεσάνυχτα, γεράματα, περίχωρα, αιγοπρόβατα (στον ενικό, μόνο αν πρόκειται για τερατογένεση). Ορισμένοι περιλαμβάνουν στα pluralia tantum και τη λέξη σχέσεις. Με άλλα λόγια, αμφισβητούν αν […]

Γράφοντας την προηγούμενη εβδομάδα για το μεταφραστικό επίτευγμα mild = βάρβαρος, ineffectual = τρομερός, dreamy = σιχαμένος(!), θυμήθηκα μια άλλη υπέροχη μεταφραστική τριάδα, από υπότιτλους σε ντοκιμαντέρ της τηλεόρασης, αυτή: Λέει με παιγνιώδη διάθεση, για λόγους γλαφυρότητας, το κείμενο που σπικάρεται: The Russians had three excellent generals: Winter, Snow and Mud (το σχόλιο αφορά την […]

Ρίχνοντας για επαγγελματικούς λόγους μια ματιά σε παλιά μετάφραση σημαντικού μυθιστορήματος του 20ού αιώνα, διάβασα αναφορικά με έναν ήρωα που περιγράφεται: «ήταν βάρβαρος, τρομερός, σιχαμένος». Επειδή αυτή η εικόνα δεν ταίριαζε με όσα είχαν αναφερθεί πιο πάνω για το ίδιο πρόσωπο, κοίταξα το πρωτότυπο: «he was mild, ineffectual, dreamy». Εν ολίγοις και πρόχειρα, «πράος, καθόλου […]

Πριν από μερικές εβδομάδες, σε κείμενό της στα «ΝΕΑ», κηπουρίνα του Γιωργάκη Παπανδρέου και νυν γεφυρατζού, κουνώντας τρόπον τινά το δάχτυλο εξ ονόματος του «στρατοπέδου της προόδου» (ξέρετε, Κουίκ, Κουντουρά, Μεγαλοοικονόμου, κ.λπ.), έγραφε πως η Κεντροαριστερά δεν μπορεί να έχει στόχο τη «στρατηγική ήττα του ΣΥΡΙΖΑ» και συγχρόνως να «ψελλίζει μια εξ απαλών ονύχων κριτική […]

Γερμανόφωνοι λόγιοι της περιόδου της προτεσταντικής Μεταρρύθμισης και οι εξελληνισμένες εκδοχές των ονομάτων τους, τις οποίες οι ίδιοι (ακολουθώντας την τάση της εποχής) είχαν υιοθετήσει: Σβάρτσερντ (Schwartzerd)→ Μελάγχθων Ρόιχλιν (Reuchlin)→ Καπνίων Χαουσάιν (Hausschein)→ Οικολαμπάδιος Βάινμαν (Weinmann)→ Οίνανδρος Αλλά και εβραϊκής καταγωγής στελέχη του ρωσικού επαναστατικού κινήματος, στις αρχές του 20ού αιώνα, με τα (εκρωσισμένα) ψευδώνυμά […]

Ολο και περισσότερα αρκτικόλεξα, κατά κανόνα αγγλοσαξονικής προέλευσης, εισβάλλουν στην καθημερινότητά μας. Συχνά έχω την περιέργεια σε ποιες ακριβώς λέξεις αντιστοιχούν ορισμένα από αυτά. Ιδού μερικά από τα πιο πρόσφατα: SUV (Sports Utility Vehicle), για τα κάθε είδους «τζιποειδή» αυτοκίνητα. USB (Universal Serial Bus), το κοινώς λεγόμενο στικάκι. LED (Light Emitting Diode), για τους λαμπτήρες […]

Από τη μετάφραση του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη στο έργο του Αλφόνς Ντοντέ (Αλφόνσου Δωδέ) «Ταρταρίνος ο εκ Ταρασκώνος», πραγματικό θησαυρό λέξεων και εκφράσεων μιας άλλης εποχής. Οχι, προφανώς, επειδή προτείνω παρόμοιες διατυπώσεις σαν χρηστικές, αλλά ως αντανάκλαση της απόλαυσης που συχνά προσφέρουν τέτοιου είδους αναγνώσεις: Εφρισσεν το δασύλλιον εις την ελαφράν ατμίδα του λυκόφωτος ηγουμένου του […]

Υπάρχουν ορισμένοι όροι που, όσο και αν έχουν/με προσπαθήσει γενιές και γενιές μεταφραστών, αλλά και γενικότερα γραφιάδων, έχει σταθεί αδύνατον να βρεθεί το απολύτως ακριβές, και επομένως γενικά αποδεκτό, ελληνικό ισοδύναμό τους. Το sophisticated/sophistiqué είναι ένας από αυτούς. Εκλεπτυσμένος, επιτηδευμένος, εξεζητημένος, επιζητημένος (sic), σοφιστεμένος (παλαιότερο αυτό), σοφιστικέ, περίπλοκος, αλλά και προχωρημένος, ψαγμένος, κουλτουριάρης στα «νεολαιίστικα». […]

Το ημερολόγιο που καθιέρωσε η Γαλλική Επανάσταση ξεκινούσε στις 22 Σεπτεμβρίου και περιελάμβανε τους εξής μήνες (σε παρένθεση η κατά τους παλαιότερους ελληνική μετάφρασή τους): Vendémiaire (Τρυγητής), Brumaire (Ομιχλώδης), Frimaire (Παχνώδης), Nivôse (Χιονιστής), Pluviôse (Υετώδης), Ventôse (Ανεμώδης), Germinal (Βλασταίος), Floréal (Ανθεστηριών), Prairial (Λειμώνιος), Messidor (Θεριστής), Thermidor (Φλογιστής), Fructidor (Οπωρώδης). Από αυτούς, θα έλεγα ότι οι […]