«Δεν βρίσκω συγγραφείς με πολιτικό λόγο»

Τα «Σεμινάρια φονικής γραφής», το πιο πρόσφατο βιβλίο του Πέτρου Μάρκαρη, κυκλοφόρησε πριν από λίγο καιρό και στην Ιταλία, όπου για δύο εβδομάδες βρισκόταν στα ευπώλητα. Στη Γαλλία πάει πάρα πολύ καλά ένα προηγούμενο μυθιστόρημά του, το«Offshore», με τους γάλλους αναγνώστες να ρωτούν τον συγγραφέα στις παρουσιάσεις του βιβλίου «πώς προέβλεψε την έλευση του κόμματος Μακρόν», αφού στο βιβλίο αυτό περιγράφεται ένα νέο ελληνικό κόμμα που εμφανίστηκε από το πουθενά και πήρε την εξουσία.

«Αν υπάρχει κάποιος ωφελημένος από την κρίση, αυτός είμαι εγώ» λέει ο συγγραφέας στο «Βιβλιοδρόμιο» σκωπτικά. «Τα βιβλία μου μεταφράστηκαν από τη Δανία μέχρι το Περού. Καθοριστική επίδραση είχαν τα τέσσερα μυθιστορήματα για την κρίση».

Καθοριστική επίδραση έχει, το δίχως άλλο, και το οξυδερκές του βλέμμα, το ταυτόχρονα συναισθηματικά εμπλεκόμενο αλλά και αποστασιοποιημένο, που έχει πάντα ο Πέτρος Μάρκαρης στην κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα που τον περιτριγυρίζει, την ελληνική και τη διεθνή. Αυτό που τον απασχολεί πιο πολύ τελευταία είναι η άνοδος της Ακροδεξιάς παντού.

Η κατάρρευση

«Λες, ε, όχι και να ξανανεβαίνει η Ακροδεξιά στη Γερμανία… Να έχει 13%;» λέει. Οι Ιταλοί, πάλι, με τους οποίους μιλάει, «μοιάζουν σαν χαμένοι οι άνθρωποι με αυτά που συμβαίνουν. Πού θα πάμε έτσι; Το πιο φοβερό που συμβαίνει είναι η κατάρρευση της μεσαίας τάξης παντού. Και όπως σωστά έγραφε πρόσφατα το “New York Review of Books”, από τη στιγμή που καταρρέει η μεσαία τάξη κινδυνεύει η δημοκρατία. Η μεσαία τάξη στηρίζει τη δημοκρατία. Το ευρωπαϊκό σύστημα χαρακτηριζόταν πάντα από τη λειτουργία του τρίπτυχου πολιτική – οικονομία – πολιτισμός. Τώρα ο πολιτισμός έχει βγει από το παιχνίδι. Ενώ η πολιτική έχει τεθεί στην υπηρεσία της οικονομίας. Ανησυχώ πολύ για τη δημοκρατία».

Φαίνεται όμως πως μαζί με τον πολιτισμό βγαίνει εκτός παιχνιδιού και η παραγωγή και ανταλλαγή ιδεών. «Δεν βλέπω συγγραφείς με πολιτικό λόγο» λέει. «Πουθενά, ούτε στην Ευρώπη. Τώρα που είναι καθοριστικό να επέμβεις, οι συγγραφείς είναι άλλα λόγια ν’ αγαπιόμαστε. Ισως φταίει η καταραμένη η γενιά μου που μεγάλωσε με την πολιτική στο αίμα της, αλλά θεωρώ πως αυτή τη στιγμή οι συγγραφείς έχουν υποχρέωση να επηρεάσουν τα πράγματα με τον πολιτικό τους λόγο. Βέβαια ο πολιτικός λόγος προϋποθέτει για κάθε συγγραφέα ή καλλιτέχνη να ασχοληθεί με την πολιτική. Γιατί, σ’ αρέσει – δεν σ’ αρέσει, αυτή καθορίζει τη ζωή σου. Αλλά δεν μπορείς να ασχοληθείς εύκολα ξαφνικά, αν δεν έχεις ασχοληθεί καθόλου νωρίτερα. Υπάρχουν ακόμη βέβαια κάποιοι που μιλούν πολιτικά, όπως ο Καμιλέρι ή η Μανοτί, αλλά είναι λίγοι και μεγάλης ηλικίας».

Στα «Σεμινάρια φονικής γραφής» ο Πέτρος Μάρκαρης ασχολείται με πολλά σημερινά θέματα, από τη μετανάστευση μέχρι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Η δράση ωστόσο στο μυθιστόρημα περιστρέφεται γύρω από μερικούς περίεργους φόνους πανεπιστημιακών που έχουν αφήσει τις αίθουσες διδασκαλίας χάριν της πολιτικής, χωρίς όμως να παραιτούνται από το δικαίωμά τους να επιστρέψουν εκεί, αν χρειαστεί. Το θέμα προέκυψε αβίαστα από μια συζήτηση του συγγραφέα με τον σκηνοθέτη και ηθοποιό Βασίλη Παπαβασιλείου.

Ετσι ο πρώτος, ένας καθηγητής Φιλοσοφίας, χοντρός και βουλιμικός, δολοφονείται με παραθείο, όταν του χαρίζουν και τρώει μια τούρτα. Ακολουθεί μια προκήρυξη και οι Αρχές βρίσκονται μπροστά σε κάτι πρωτοφανές. Αν πρόκειται για τρομοκρατική ενέργεια, θα είναι η πρώτη στα παγκόσμια χρονικά που γίνεται με παραθείο και όχι με βόμβα.

Η συζήτηση, όμως, συνεχίζεται γύρω από την πολιτική, με δηλητηριώδη… τούρτα (και όχι κερασάκι στην τούρτα), αυτή τη φορά, την περίπτωση Τραμπ: «Ο Τραμπ λέει: εγώ θέλω τρεις πολυεθνικές μόνο, εμένα, την Κίνα και τη Ρωσία, και εγώ να είμαι ο πιο δυνατός. Υπάρχει μεγάλη ευθύνη των Δημοκρατικών στις ΗΠΑ για τον Τραμπ. Είχαν την επιλογή του Σάντερς και διάλεξαν την Κλίντον! Τον φθαρμένο συντηρητισμό της Κλίντον. Πλήρωσαν ακριβά τον συντηρητισμό του κατεστημένου τους. Τον πλήρωσαν και αυτοί και η Αμερική».

Ευρωπαϊκή αδράνεια

Οσο για τα γεωπολιτικά παιχνίδια που παίζονται αυτή την περίοδο στη γειτονιά μας, ο Πέτρος Μάρκαρης τα αποδίδει στην ευρωπαϊκή αδράνεια. «Εδώ παίζεται ένα παιχνίδι που αφορά άμεσα την Ευρωπαϊκή Ενωση. Η Ευρωπαϊκή Ενωση με την πολιτική που εφαρμόζει ώς τώρα άφηνε την πρωτοβουλία των κινήσεων στις ΗΠΑ πρώτα, αλλά και στη Ρωσία. Αυτό καθιστά την Ελλάδα, ως χώρα της ευρωζώνης, εκ των πραγμάτων γήπεδο παιχνιδιών. Γι’ αυτό και θέλει πολλή προσοχή από την Ελλάδα. Δεύτερον, επειδή είμαστε γήπεδο παιχνιδιών, μπορούμε να ασκήσουμε πίεση στην Ευρώπη. Πρέπει να τους πούμε ότι, παιδιά, δεν θα γίνουμε εμείς μπαλάκι λόγω της δικής σας αδράνειας…

Γιατί η Ευρωπαϊκή Ενωση, πέραν του προβλήματος των προσφύγων το οποίο συζητάει χωρίς να το λύνει, φαίνεται πως δεν έχει άλλα προβλήματα να συζητήσει! Αν θέλει να παραμείνει ένας ισχυρός παίκτης, πρέπει να ξεφύγει από την εσωτερική αδράνεια του δεν πειράζω τίποτα για να μη δημιουργηθούν προβλήματα. Ενας λόγος που πανηγύρισαν τη συμφωνία των Πρεσπών είναι αυτός, επειδή δεν αναλαμβάνουν καμία πρωτοβουλία και δεν έχουν κάτι άλλο να πανηγυρίσουν. Ούτε καν την αντίδραση των πρώην ανατολικών χωρών δεν είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν. Πιέζουν τον Νότο, ενώ στο Προσφυγικό δεν πιέζουν ούτε την Τσεχία ούτε την Ουγγαρία. Για να πω μια κακία: η Κεντρική Ευρώπη που κυβερνά δεν έχει δεσμούς με τον Νότο, αντίθετα έχει δεσμούς με αυτούς και δεν θέλει να τους πειράξει. Πρόκειται για πρόβλημα δομικό και πρόβλημα δημοκρατίας. Ολα αυτά έχουν προκαλέσει την κατάρρευση των συστημικών κομμάτων. Δεν είναι μόνο το Προσφυγικό. Είναι ότι γενικότερα, όπως είπαμε ήδη, η μεσαία τάξη κάθε χώρας έχει χάσει την εμπιστοσύνη της προς τα συστημικά κόμματα. Θα κλάψουμε την Ευρώπη όταν θα τη χάσουμε και μετά. Οι άνθρωποι κλαίνε κάτι όταν το χάνουν και μετά. Γιατί έτσι όπως πάει αυτό το σύστημα, δεν βγαίνει».

H σύγχρονη κοινωνία

«Η Ελλάδα έχει πρόβλημα κυβερνησιμότητας»

Και η Ελλάδα; «Η Ελλάδα έχει πρόβλημα κυβερνησιμότητας» λέει ο Πέτρος Μάρκαρης. «Κανένα κόμμα δεν βλέπω ικανό να κυβερνήσει αποτελεσματικά. Ο,τι και να καταλογίσεις σε αυτή την κυβέρνηση, την κρίση δεν τη δημιούργησε αυτή. Επίσης, ως προς τις Πρέσπες, πρέπει να τους πιστωθεί ότι τόλμησαν κάτι που δεν τόλμησαν οι προηγούμενοι. Τα άλλα πολιτικά κόστη τούς επιβλήθηκαν απέξω, αυτό το πήραν μόνοι τους. Μπορεί λοιπόν η κυβέρνηση να διαχειρίζεται την κρίση άσχημα, αλλά δεν τη δημιούργησε αυτή. Και όταν βλέπεις τα κόμματα της αντιπολίτευσης, στο παλιό μοντέλο, χωρίς πρόγραμμα, απλώς να βρίζουν για ό,τι κάνει η κυβέρνηση, λες ότι θα κάνουν πάλι τα ίδια.

Στον κόσμο πάλι, υπάρχει ένα ελαφρυντικό για την αρνητική στάση του προς όλους. Σου λέει, τα δοκιμάσαμε όλα, τι θέλεις τώρα; Οι άνθρωποι έχασαν την εμπιστοσύνη τους σε αυτό το σύστημα. Εχασαν την εμπιστοσύνη τους και την ελπίδα».

Βέβαια υπάρχει και κάτι άλλο: «Ενα μεγάλο ποσοστό αυτής της κοινωνίας, που έζησε με έναν ορισμένο τρόπο από το ’80 και μετά, ζει με τη νοσταλγία του παρελθόντος. Αυτό είναι πρόβλημα. Σκέφτονται, πότε θα πάρω πάλι τζιπ; Πότε θα χτίσω σπίτι; Και η απάντηση είναι: ποτέ. Το βλέμμα στο παρελθόν στερεί το βλέμμα προς το μέλλον. Αυτό, τη δεκαετία του ’60, δεν υπήρχε. Εβλεπαν μόνο το μέλλον. Οι Ελληνες μετεμφυλιακά, τις δεκαετίες του ’60 και του ’70, είχαν τεράστιο πλεονέκτημα. Γιατί είχαν τεράστιο πολιτισμό φτώχειας. Δεν είχαν πολιτισμό πλούτου, και πώς να είχαν άλλωστε, με την Οθωμανική Αυτοκρατορία, χωρίς ούτε Γαλλική Επανάσταση ούτε τίποτα, είχαν όμως πολιτισμό φτώχειας. Και ο ξαφνικός πλουτισμός υπήρξε καταστροφή. Οσο το σύστημα λειτουργούσε με τον πολιτισμό της φτώχειας είχε, βέβαια, πολλές στρεβλώσεις, αλλά λειτουργούσε. Τώρα πια πρέπει να καταλάβουμε όλοι πώς πρέπει να ζήσουμε. Αλλά φαίνεται ότι η αντιπολίτευση είναι έτοιμη για τα ίδια, όπως παλιά. Αυτή είναι η άποψή μου και αυτή είναι η απελπισία μου. Γιατί χρειαζόμαστε ένα πολιτικό σύστημα που να μπορεί να μας οδηγήσει στο μέλλον».

«Η πρόσφατη φωτιά είναι η απόλυτη τραγωδία και το απόλυτο ρεζιλίκι» λέει ο Πέτρος Μάρκαρης. «Σε προσωπικό επίπεδο, έχω περάσει στο Μάτι πολύ σημαντικές προσωπικές στιγμές. Με τον Θόδωρο Αγγελόπουλο, βέβαια, αλλά και τη Χρύσα Σπηλιώτη την ήξερα τόσα χρόνια. Κάθε ανάμνησή μου από τον Θόδωρο συνδέεται με πόνο. Στο σπίτι αυτό που κάηκε, και κάηκαν και τα αρχεία του, είχαμε γράψει μαζί το μεγαλύτερο μέρος του σεναρίου για το “Μια αιωνιότητα και μια μέρα”. Ο Θόδωρος κατέβαζε τις γρίλιες όταν πιάναμε δουλειά. Γιατί τις κατεβάζεις; του έλεγα. Δεν μπορώ το φως, απαντούσε».

Πέτρος Μάρκαρης

Σεμινάρια φονικής γραφής

Εκδ. Γαβριηλίδη, 2018, σελ. 336

Τιμή: 17 ευρώ