Ενα τοπίο «απέραντο σαν τη θλίψη»

Στο διηγητικό παρελθόν της βραβευμένης, πολύγλωσσης Λίλας Κονομάρα την προσοχή της διεκδικούσαν, μεταξύ άλλων, τα ημέτερα τραγικά εμφύλια πάθη, διάφορα απονενοημένα διαβήματα μοιραίων χαρακτήρων, ποικίλα συμπλέγματα φοβικού χαρακτήρα, απόκρυφες αμαρτίες οικογενειών της υπαίθρου μας, βιωματικά στιγμιότυπα στο αχανές εσωτερικό της εικονικής πραγματικότητας του Διαδικτύου, εκούσιες κι ακούσιες ενέργειες τυπικών πρωταγωνιστών της καθημερινότητας ώς και θυμοειδείς αντιδράσεις των ατόμων, εκείνων των τελεσίδικα εγκλωβισμένων στα στεγανά της ζωής. Η ιλαροτραγωδία τους αποτυπωνόταν με άνεση κι άλλη τόση νηφαλιότητα. Η εγνωσμένης επάρκειας κειμενική ευχέρειά της εμπεδώνεται και στο παρόν μυθιστόρημα στοχαστικού ρεαλισμού κατά τρόπο υποδειγματικό: οι φορείς των διηγητικών εφαρμογών είναι λουσμένοι στο φως μιας εξαντλητικής σειράς απειλητικών για τον ψυχισμό τους συνθηκών. Δεν παραλείπουν να ερωτοτροπήσουν με το Κακό. Κανείς βέβαια, λόγω εγγενούς αβελτηρίας, δεν προλαβαίνει να διερμηνεύσει πλήρως και εξ αντικειμένου τα μηνύματα της περιρρέουσας ατμόσφαιρας. Απαιτείται άλλωστε εξειδικευμένο ταλέντο για να διαβάσει κανείς το παλίμψηστο της όποιας παράστασης του κόσμου. Στην προσπάθειά της μάλιστα να κατατάξει αξιολογικά και να διαχειριστεί εν συνεχεία προς αποκλειστικό όφελός της ό,τι όντως την αφορά, η ύπαρξη βιώνει διαβρωτικό άγος.

Η δε νιτσεϊκή προοπτική, ότι δηλαδή δεν υφίσταται, ως εκ των πραγμάτων, καμιά άποψη του κόσμου η οποία να είναι εξ ορισμού δεσμευτική για όλους, επιβεβαιώνεται αναντίρρητα στην εξαιρετικά εναρμονισμένη αφηγηματική πράξη. Το κάθε υποκείμενο της συγκινησιακής έκφανσης ενεργεί σύμφωνα με όσα πιστεύει ότι θα το καταστήσουν εν τέλει κυρίαρχο του δεδομένου μικρόκοσμου. Ητοι, ο καθείς και η πλάνη του. Ο καθείς και η ματαιωμένη δικαίωσή του. Αν, παρά ταύτα, όντως κάτι συνδέει όλους ανεξαιρέτως τους ήρωες του έργου μεταξύ τους, εντοπίζεται στο πεδίο της ηδονής. Πρόκειται για τον αναμφισβήτητο κοινό παρονομαστή της αντιφατικής συμπεριφοράς του εξηντατριάχρονου φαρμακοποιού Βασίλη, των αντιδράσεων της κόρης του Εύας, ερευνήτριας στον τομέα της προοδευτικής, ήτοι ανατρεπτικής ιατρικής, και των απρόβλεπτων πράξεων και παραλείψεων του γιου του Αρη, αρχετυπικά προβληματικού μαθητή προς τα τέλη μιας καθ’ όλα ανησυχητικής μαθητείας στο Λύκειο. Ψευδαισθήσεις, εμμονές και διαψεύσεις διαδέχονται η μια την άλλη. Η απουσία της μητέρας, της Αλίκης, η οποία απέδρασε αρκετά νωρίς από την οικογενειακή εστία – φυλακή, είναι έκδηλη. Τόσο ο έντονος σαδομαζοχισμός της Εύας όσο και η συναναστροφή του Αρη με συνομήλικους χρήστες ψυχεδελικών ουσιών πιθανότατα ανάγονται στην ανάπηρη, στη διαταραγμένη σχέση γονέων – τέκνων.

Από την Αθήνα στην Αρλ, στην Γκρας και στη Ρώμη, ο Αρης, ένα μετακινούμενο ερωτηματικό, θέλει να πιστεύει ότι δεν είναι ορφανός από μητέρα. Διαρκώς την αναζητεί. Ενδομύχως. Το φάσμα της είναι το δισκοπότηρο του ευ ζην. Οσο απομακρύνεται από αυτό τόσο περισσότερο τρωτός, ανασφαλής, ασήμαντος αισθάνεται. Η ευτυχία ως «μια καθησυχαστική επανάληψη ασήμαντων πραγμάτων» δεν είναι ασφαλώς το έμβλημά του. Ο Αρης επιδιώκει παντί τρόπω το θαύμα. Την άκρως επείγουσα ανακάλυψη της Μητέρας. Την επανένωση με τη ζωοφόρο μήτρα. Την ενσωμάτωσή του εν ολίγοις στην ορθότητα του ρεμβασμού. Αντ’ αυτών διαβάζει στο «πρόσωπο – τοπίο» της Αλίκης, όταν κάποια στιγμή τη συναντά για λίγο, «ένα τοπίο απέραντο σαν τη θλίψη, αχανές, χωρίς σημείο αναφοράς ή κάτι που να σταματάει παρήγορα το βλέμμα, τοπίο αιώνιας περιπλάνησης ανθρώπου που δεν έχει πού να σταθεί και πού να πάει». Η απογοήτευση είναι οριακή. Το ταξίδι ισούται στην προκειμένη περίπτωση με πανωλεθρία τού κατά βάθος άστεγου Υιού. Εξού και ο ορισμός στην κρίσιμη σελίδα 198: «Το ταξίδι είναι μια συνέχεια από ανεπανόρθωτες εξαφανίσεις». Ο Αρης όμως θα αναγκαστεί να δημιουργήσει τη δική του μητέρα, εκείνη του ονείρου του. Εαυτός και Μητέρα ενώνονται αενάως κατά συνέπεια στην παραίσθηση.

Το πάγιο πρόβλημα της διάφυλης επαφής ξεδιπλώνεται από την πλευρά του επιμελούς, φιλότιμου Βασίλη, ο οποίος δεν δίστασε να αντικαταστήσει τη φυγάδα Αλίκη με τη χυμώδη Μαριάννα, ένα τυπικό οργασμικό θήλυ. Πλην όμως η αδυναμία του Βασίλη να αγαπήσει την Αλλη θα οδηγήσει και τη Μαριάννα, το ομιλούν σώμα, ύστερα από κάποια άγονα χρόνια, στη δεύτερη φυγή. Ο Βασίλης, προφέροντας κατά συνέπεια κάθε φορά το «σ’ αγαπώ», ακυρώνει την ίδια την ερωτική ετερότητα. Αγαπά δηλαδή κατεξοχήν εαυτόν. Ανάλογα ισχύουν για τους περιστασιακούς ψευδοδεσμούς της ευφυούς κατά τα άλλα Εύας. Ο έρωτας αντιπροσωπεύει τον απολεσθέντα παράδεισο της ολοκλήρωσης. Και αναπαράγεται με το να αστοχεί κατά κανόνα στην απόλαυση, όπως έδειξε, μελετώντας ανάλογες περιπτώσεις, ο Ζακ Λακάν. Συγκρατώ ότι τα κεφάλαια του βιβλίου φέρουν εναλλακτικά ως επικεφαλίδες τα ονόματα των τριών προαναφερόμενων ατόμων. Κάτι ανάλογο συμβαίνει, φέρ’ ειπείν, και στο magnum opus του Χαρούκι Μουρακάμι, το διεθνώς προβεβλημένο «1Q84», το οποίο ήδη κυκλοφορεί εδώ από το 2013, μεταφρασμένο από το πρωτότυπο, με τη φροντίδα των εκδόσεων του Ψυχογιού. Αντί για τους τρεις Ιάπωνες, δηλαδή τον Τένγκο, την Αομάμε και τον Ουσικάγουα, συναναστρεφόμαστε εδώ τους συμπολίτες μας, με την ιδιάζουσα αφοπλιστική συνέπεια και πιστότητα, από καθαρά κειμενικής πλευράς, ήτοι τον Βασίλη, την Εύα, και τον Αρη.

Κι εδώ, όπως συνέβαινε στο αμέσως προηγούμενο έργο της συγγραφέως, με τίτλο «Οι ανησυχίες του γεωμέτρη», που εξέδωσε επίσης ο Κέδρος το 2014, τo κείμενο είναι ο ευρύτερος χάρτης συγκινησιακών τοπίων. Η δε καλώς ασκημένη ευελιξία των εκφραστικών μέσων, τα οποία είναι καθ’ όλα ενήμερα του νεωτερικού κινήματος του δημιουργικού λόγου και όχι μόνον, υποστηρίζει με ασφάλεια την αποτύπωση των λογής αναπόφευκτων ρήξεων των διηγητικών ηρώων με όσες και όσους άμεσα σχετίζονται. Καθιστώντας την ύπαρξη λίαν ευάλωτη, στο πλαίσιο μάλιστα των πρόσφατων ετών, των βεβαρημένων με τα γνωστά σε όλους μας ποικίλα οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα, η εξόφθαλμη τάση της αυτοκαταστροφής επείγεται να διαλύσει το Πρόσωπο. Ο,τι απομείνει θα συνιστά πλέον τον οιονεί βίο.

Η εξιστόρηση αφορά τη διαλεύκανση των αιτίων και των αιτιατών της αυτοκτονίας της Δάφνης, της άτυχης συμμαθήτριας του Αρη, έπειτα από λήψη καταστροφικών χαπιών, στη διάρκεια μιας σχολικής εκδρομής στη Ρώμη. Γύρω από τον τραγικό της θάνατο εξυφαίνεται και η συνεπακόλουθη δραματική αποδόμηση της οικογένειας του Βασίλη στις συνειδήσεις των τρίτων, διότι πιστεύεται, λόγω επιφανειακών συνεκτιμήσεων, ότι υπεύθυνος για τον φονικό εθισμό του θύματος στα ναρκωτικά είναι ο πολυπράγμων Αρης. Μια αίσθηση δικαίου αναφαίνεται όταν η εξέλιξη της ιστορίας αποδεικνύει, ως εκ των πραγμάτων, την πανηγυρική αθωότητα του τελευταίου.

Λίλα Κονομάρα

Ο χάρτης του κόσμου στο μυαλό σου

Εκδ. Κέδρος, 2018, σελ. 312

Τιμή: 15 ευρώ