Είχαν περάσει 15 χρόνια από τη δολοφονία του Χρήστου Λαδά και 14 χρόνια από το τέλος του Εμφυλίου Πολέμου, αλλά το εμφυλιακό κλίμα σκίαζε την πολιτική ζωή. Η ανάδειξη, το 1958, της ΕΔΑ σε αξιωματική αντιπολίτευση προκάλεσε έντονες ανησυχίες στο Παλάτι, τους Αμερικανούς και την ηγεσία του Στρατού. Το ΚΚΕ ήταν εκτός νόμου, αλλά η ηγεσία του που βρισκόταν στη Σοβιετική Ενωση είχε εκπροσώπους στα καθοδηγητικά όργανα της ΕΔΑ.

Ηταν η περίοδος του Ψυχρού Πολέμου και η Ελλάδα είχε στρατηγικό ρόλο, διότι βρισκόταν στα σύνορα του αποκληθέντος «Σιδηροῦ Παραπετάσματος». Μετά τις εκλογές του 1958 ο τότε πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής συγκάλεσε σύσκεψη με συμμετοχή 10 πολιτικών, δημοσίων λειτουργών και δημοσιογράφων. Μετείχαν ο θεωρητικός της δικτατορίας Σάββας Κωνσταντόπουλος και ο Γεώργιος Παπαδόπουλος.

Στη σύσκεψη συμφωνήθηκε να συγκροτηθεί «ἄτυπη ἐπιτροπὴ» για «τὴν παρακολούθησιν, τῶν θεωρητικῶν καὶ τὴν πολιτικὴν τοῦ κομμουνιστικοῦ προβλήματος» και να ιδρυθεί ειδική υπηρεσία στο υπουργείο Προεδρίας Κυβερνήσεως. Η υπηρεσία αυτή ιδρύθηκε με τον τίτλο Υπηρεσία Πληροφοριών και είχε ως κύρια αποστολή τη συγκρότηση, χρηματοδότηση και καθοδήγηση των παρακρατικών οργανώσεων. Καθοδηγητής ο «σοβιετολόγος» Γεώργιος Γεωργαλάς. Κομμουνιστής από τα 15 του, ήταν μετά τον Εμφύλιο εκφωνητής της εκπομπής του ΚΚΕ του ραδιοφωνικού σταθμού της Βουδαπέστης. Αλλαξε στρατόπεδο μετά τη σοβιετική επέμβαση στην Ουγγαρία το 1956.

Ο Γεωργαλάς ήταν εισηγητής των αντισυγκεντρώσεων ως αποτελεσματικότερο μέσο «ἐξουδετέρωσης τῶν συγκεντρώσεων τῶν κομμουνιστῶν». Στην εισήγησή του τονιζόταν: «Ἔγκαιρος ἐνημέρωσις τῆς διοικήσεως ἐπὶ τῶν προγραμματισμένων περιοδιῶν βουλευτῶν τῆς ΕΔΑ πρὸς λήψιν ἀποτελεσματικῶν καὶ συντονισμένων μέτρων ἀντιμετωπίσεως καὶ ματαιώσεως τῶν ἐπιδιωκομένων σκοπῶν».

Αυτή την υπηρεσία καθοδηγούσε από το παρασκήνιο η χούντα του Παπαδόπουλου και η στρατηγική Γεωργαλά εφαρμόστηκε στη δολοφονία του βουλευτή της ΕΔΑ Γρηγόρη Λαμπράκη. Ο μαχητικός βουλευτής της δημοκρατίας και της ειρήνης ήταν το πρώτο θύμα της χούντας. Ο Γρηγόρης Λαμπράκης, υφηγητής της Ιατρικής και βαλκανιονίκης, εξελέγη βουλευτής Πειραιά το 1961 με το ΠΑΜΕ, στο οποίο μετείχαν η ΕΔΑ και το Εθνικό Αγροτικό Κόμμα.

Από το 1958 θα στρατευθεί στο κίνημα ειρήνης, ως ιδρυτικό μέλος της Ελληνικής Επιτροπής διά την Βαλκανικήν Συνεννόησιν. Αργότερα θα εκλεγεί αντιπρόεδρος της Ελληνικής Επιτροπής διά την Διεθνήν Υφεσιν και την Ειρήνην, η οποία είχε παραρτήματα σε πολλές πόλεις της Ελλάδας. Στο κίνημα είχαν στρατευθεί κάποιες από τις προσωπικότητες, που αργότερα θα πολιτευτούν με το Κέντρο και τη Νέα Δημοκρατία.

Οταν το 1947 άρχισε ο Ψυχρός Πόλεμος οι Αμερικανοί στοχοποίησαν το κίνημα ως όργανο της Σοβιετικής Ενωσης. Είναι γεγονός ότι η Μόσχα υποστήριζε τα κινήματα Ειρήνης, διότι η κούρσα των εξοπλισμών, την οποίαν οδηγούσαν οι ΗΠΑ, είχε καταστροφικές οικονομικές συνέπειες για τη Σοβιετική Ενωση.

Ο Γρηγόρης Λαμπράκης αφιερώθηκε αποκλειστικά στον αγώνα για την ειρήνη και κατά της εγκατάστασης πυρηνικών όπλων στην Ελλάδα. Το 1963 με τον Μανόλη Γλέζο, τον Λεωνίδα Κύρκο και τον Σπύρο Λιναρδάτο θα μετάσχει στην τετραήμερη πορεία από το Ολντερμάστον (Aldermaston), όπου είχαν εγκατασταθεί βάσεις ατομικών βομβών, στο Λονδίνο. Στις 25 Απριλίου 1963 ο Λαμπράκης θα μεταβεί και πάλι στο Λονδίνο, όπου βρισκόταν η βασίλισσα Φρειδερίκη. Ζήτησε ακρόαση προκειμένου να μεσολαβήσει για την απελευθέρωση του πολιτικού κρατούμενου Αντώνη Αμπατιέλου, συνδικαλιστικού ηγέτη του ΚΚΕ. Είχε προηγηθεί επεισόδιο μεταξύ της Φρειδερίκης και της συζύγου του Αμπατιέλου.

Ο Λαμπράκης, μετά την άρνηση της Φρειδερίκης να τον δεχθεί, δήλωσε: «Ἡ βασίλισσα μὲ τὴν πολιτική της ὁδηγεῖ τὸν θρόνο στὸν ὄλεθρο». Η «προφητεία» του θα επαληθευτεί. Είχε, όμως, προγραφεί και το δικό του δραματικό τέλος…

Το προοίμιο της προγραφής είχε γραφεί στις 21 Απριλίου 1963 – σημαδιακή ημερομηνία – στον Μαραθώνα. Ο Σύνδεσμος Νέων για τον Πυρηνικό Αφοπλισμό «Μπέρντραρντ Ράσσελ» είχε αποφασίσει να οργανώσει την ημέρα εκείνη την πρώτη Μαραθώνια Πορεία Ειρήνης. Στην Αθήνα είχαν φθάσει και πολλοί αντιπρόσωποι των κινημάτων ειρήνης από την Ευρώπη. Η κυβέρνηση απαγόρευσε την πορεία. Από το πρωί εκατοντάδες αστυνομικοί είχαν καταλάβει όλη τη διαδρομή από την Αθήνα μέχρι τον Μαραθώνα, ενώ από την προηγουμένη είχαν αρχίσει προληπτικές συλλήψεις.

Ο Λαμπράκης επικαλούμενος το βουλευτικό αξίωμά του θα φθάσει στον Τύμβο με αυτοκίνητο. Θα ξεδιπλώσει το μαύρο πανό με τη λέξη «ΕΛΛΑΣ» και το σήμα του πυρηνικού αφοπλισμού. Θα αρχίσει την πορεία προς την Αθήνα. Θα διανύσει 14 χιλιόμετρα. Θα συλληφθεί με εντολή εισαγγελέα με το αιτιολογικό ότι «ὑπάρχει ἐνδεχόμενο νὰ διαπραχθεῖ ἔγκλημα σὲ βαθμὸ κακουργήματος»! Θα μεταφερθεί στην Αθήνα με περιπολικό. Θα αφεθεί ελεύθερος. Θα σπεύσει στα γραφεία της Επιτροπής Ειρήνης και θα τηλεγραφήσει στα πρακτορεία ειδήσεων «Πόθος δημοκρατικοῦ λαοῦ μας διὰ πορείαν εἰρήνης Μαραθών – Ἀθήνα ἐπραγματοποιήθη».

Είκοσι τέσσερις μέρες μετά τη Μαραθώνια Πορεία η ιστορία θα καταγράψει την τελευταία διαδρομή του μαραθωνοδρόμου της ειρήνης Γρηγόρη Λαμπράκη, από τη Μητρόπολη στο Α’ Νεκροταφείο. Ειρηνικός, όπως άρμοζε, ο αποχαιρετισμός από χιλιάδες λαού. Το πλήθος του λαού θύμιζε τη συγκέντρωση μετά την Απελευθέρωση από τη γερμανική Κατοχή. Τότε οι πολίτες πανηγύριζαν. Στην κηδεία του Λαμπράκη επικρατούσε οργή για τον άδικο χαμό του αγωνιστή και ελπίδα για ειρήνη και δημοκρατία.

Δυστυχώς, τέσσερα χρόνια αργότερα, το 1967 και τη σημαδιακή ημερομηνία 21 Απριλίου ο ελληνικός λαός θα μπει στον «γύψο» των συνταγματαρχών. Ο Λαμπράκης ήταν το πρώτο θύμα της χούντας. «Στὸν θανάσιμο τραυματισμὸ τοῦ Λαμπράκη μπορεῖ νὰ εἶχε βάλει τὸν δάκτυλόν της ἡ ὁμάδα τῶν ἀξιωματικῶν ποὺ ἔκανε τὸ πραξικόπημα τοῦ Ἀπριλίου», γράφει ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος στο βιβλίο «Πώς φθάσαμε στὴν 21η Ἀπριλίου 1967».

Η ομιλία στη Θεσσαλονίκη

Το μεγάλο τρίκυκλο με την κουκούλα που τον χτύπησε μετά τη συγκέντρωση και ο «Τίγρης»

Θεσσαλονίκη, Τετάρτη 22 Μαΐου 1963. Στη διασταύρωση των οδών Βενιζέλου και Ερμού βρίσκεται η αίθουσα του Δημοκρατικού Συνδικαλιστικού Κινήματος. Στις 7 το βράδυ η αίθουσα είχε γεμίσει με οπαδούς και φίλους της Επιτροπής Ειρήνης. Ανέμεναν τον κύριο ομιλητή, τον συνεργαζόμενο με την ΕΔΑ βουλευτή Πειραιώς Γρηγόρη Λαμπράκη. Την ίδια ώρα στο απέναντι πεζοδρόμιο είχε συγκεντρωθεί, οργανωμένα, ένα ετερόκλητο πλήθος υπό την «προστασία» ισχυρής δύναμης της Χωροφυλακής. Η τοπική ηγεσία της Χωροφυλακής είχε ενημερωθεί ότι κάποιοι «ἀντιφρονοῦντες» θα προκαλούσαν επεισόδια και κινδύνευε η ζωή του Λαμπράκη. Αμεση και πρωτοφανής η κινητοποίηση. Δύναμη 180 ανδρών και αξιωματικών με επικεφαλής τον επιθεωρητή Χωροφυλακής στρατηγό Μήτσου.

Με την εμφάνιση του Λαμπράκη και την έναρξη της ομιλίας θα αποδειχθεί ότι «αποστολή» της Αστυνομίας δεν ήταν η προστασία της συγκέντρωσης των φίλων της ειρήνης και του Λαμπράκη, αλλά η «περιφρούρηση» και «διευκόλυνση» της αντισυγκέντρωσης των αντιφρονούντων. Στις 8 το βράδυ ο Γρηγόρης Λαμπράκης βγαίνει από το ξενοδοχείο Κοσμοπολίτ και διασχίζει με συνοδεία φίλων του τα λίγα μέτρα μέχρι την αίθουσα του Δημοκρατικού Συνδικαλιστικού Κινήματος. Ενώ βρισκόταν κοντά στην είσοδο, δέχεται δύο γερά κτυπήματα στο κεφάλι, από δυο – τρεις νέους «αντιφρονούντες». Ο Λαμπράκης ζαλίζεται και οι αστυνομικοί παρακολουθούν τη σκηνή απαθείς…

Είναι το προοίμιο της τραγωδίας που θα ακολουθήσει δύο ώρες μετά. Ο Λαμπράκης, υποβασταζόμενος, ανεβαίνει στην αίθουσα και αφού πέρασαν κάποια λεπτά για να συνέλθει άρχισε την ομιλία του και οι «αντιφρονούντες» το προγραμματισμένο έργο τους! Βροχή από πέτρες και κομμάτια από τις πλάκες του πεζοδρομίου προς την αίθουσα της συγκέντρωσης με συνοδεία απειλών:

− Βούλγαρε Λαμπράκη, θὰ πεθάνεις!

− Προδότες θὰ πεθάνετε ὅλοι!

− Θάνατος στὸν Λαμπράκη!

− Ἔξω οἱ Βούλγαροι!

Ο πετροπόλεμος και τα απειλητικά συνθήματα συνοδεύονταν με το τραγούδι: «Τί ζητοῦν οἱ Βούλγαροι στὴν Μακεδονία…». Το σκηνικό είναι καλά στημένο. Οι «αγανακτισμένοι» πολίτες έχουν ανάψει τις… μηχανές και με την ανοχή της Αστυνομίας είναι αποφασισμένοι για τα πάντα. Οταν, μετά την έναρξη της ομιλίας του Γρηγόρη Λαμπράκη, ο βουλευτής της ΕΔΑ Γεώργιος Τσαρουχάς πλησιάζει την αίθουσα, δέχεται ισχυρά κτυπήματα στο κεφάλι και μεταφέρεται αιμόφυρτος στο νοσοκομείο. Ουδείς συλλαμβάνεται.

Η συγκέντρωση των φίλων της ειρήνης τελειώνει γύρω στις 10 το βράδυ. Ο Λαμπράκης και οι συνοδοί του βγαίνουν από την αίθουσα και βαδίζουν προς το ξενοδοχείο Κοσμοπολίτ. Ο δρόμος είναι ελεύθερος, διότι είχε απαγορευθεί η κυκλοφορία… Οχι για όλους! Ενα μεγάλο τρίκυκλο με κουκούλα ξεκινά με ορμή από την οδό Σπανδωνή, πέφτει επάνω στον Λαμπράκη και φεύγει. Ο βουλευτής αιμόφυρτος στην άσφαλτο και η Αστυνομία παρακολουθεί, ως απλός θεατής, την αποχώρηση του τρίκυκλου.

Στο κουβούκλιο του τρίκυκλου διακρίνεται και κάποιος άλλος, με ένα ρόπαλο στα χέρια. Υστερα από λίγα μέτρα πηδάει στο τρίκυκλο και ένα άγνωστο άτομο, το οποίο προσπαθεί να συλλάβει τον οδηγό. Τα «απρόβλεπτα» του καλοστημένου σεναρίου. Είναι ο Μανόλης Χατζηαποστόλου, ο επονομαζόμενος «Τίγρης». Οδηγός του τρίκυκλου ο Σπύρος Γκοτζαμάνης και συνεργός με το ρόπαλο, ο Εμμανουήλ Εμμανουηλίδης. Ο Γρηγόρης Λαμπράκης μεταφέρεται στο νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ, αλλά τα τραύματα στο κεφάλι ελάχιστες ελπίδες άφηναν και οι γιατροί γρήγορα σήκωσαν τα χέρια. Ξημερώματα Δευτέρας, 27 Μαΐου, κτυπούν πένθιμα οι καμπάνες.

Ο Γρηγόρης Λαμπράκης χάνει τη μάχη με τον θάνατο. Μια νέα σελίδα ανοίγει στην πολιτική ζωή της χώρας. Η Χωροφυλακή έσπευσε να χαρακτηρίσει ως «αἰφνίδια» την εμφάνιση του τρίκυκλου και τον τραυματισμό του Λαμπράκη ως «τροχαῖο ἀτύχημα». Αυτή την εκδοχή θα υιοθετήσει και η κυβέρνηση, η οποία με τη συνεργασία της ηγεσίας της Χωροφυλακής θα επιχειρήσει, με όλα τα μέσα, να «κλείσει» την υπόθεση στο «τροχαῖο».

Ο αρχηγός της Χωροφυλακής Βαρβουλάκης είχε αναλάβει να καθοδηγεί τους «δικούς» του και ο εισαγγελέας του Αρείου Πάγου Κ. Κόλλιας τις πιέσεις προς τους δικαστές. Θα ανταμειφθεί με το αξίωμα του «πρωθυπουργού» στην πρώτη κυβέρνηση της χούντας. Οι έντιμοι δικαστές και τρεις δημοσιογράφοι θα «χαλάσουν» τα κυβερνητικά σχέδια. Το βράδυ της Παρασκευής, 24 Μαΐου, συγκαλείται σύσκεψη υπό τον εισαγγελέα Εφετών Μανδραπήλια. Μετέχουν ο αντεισαγγελέας Εφετών Παύλος Δελαπόρτας, οι εισαγγελείς Πρωτοδικών Π. Αργυρόπουλος και Δ. Παπαντωνίου. Ιστορική η απόφαση. Στον παριστάμενο ανακριτή του Γ΄ Τμήματος Χρήστο Σαρτζετάκη παραδίδεται η δικογραφία με τον χαρακτηρισμό «ἀπόπειρα ἀνθρωποκτονίας ἐκ προθέσεως» (Λαμπράκη) και «ἐπικίνδυνος σωματικὴ βλάβη ἐκ προθέσεως» (αναφέρονταν στον τραυματισμό από «αντιφρονούντες» του βουλευτή της ΕΔΑ Γ. Τσαρουχά).

Ο Σαρτζετάκης είχε τη συμπαράσταση των ανωτέρων του στη Θεσσαλονίκη, αλλά την αντιπαλότητα των κυβερνητικών οργάνων και του Κόλλια. Στη Χωροφυλακή είχε επιβληθεί η μαφιόζικη «ομερτά». Τα στόματα κλειστά, καθώς και στενή παρακολούθηση και παρεμπόδιση των δημοσιογράφων, που αντικατέστησαν τη Χωροφυλακή στην αναζήτηση των προσώπων και μηχανισμών που βρίσκονταν πίσω από το τρίκυκλο. Με τον Γιάννη Βούλτεψη (της «Αὐγῆς») και τον Γ. Μπέρτσο (της «Ἐλευθερίας»), σε κλίμα απειλών και εκβιασμών, αποκαλύψαμε συνεργούς, διασυνδέσεις υπουργών και χουντικών με παρακρατικές οργανώσεις, των παρακρατικών με την κρατική εξουσία, οργανωτές των αντισυγκεντρώσεων και σημαντικές ενδείξεις για τους ηθικούς αυτουργούς. Το σενάριο της Αστυνομίας, το οποίο υιοθέτησε και η κυβέρνηση ανετράπη μέσα σε ένα εικοσιτετράωρο. Η δημοσιογραφική έρευνα αποκάλυψε: Πρώτον: η «αντισυγκέντρωση» είχε οργανωθεί από παρακρατικές οργανώσεις σε συνεργασία με την Αστυνομία. Δεύτερον: η ηγεσία της Αστυνομίας με δύναμη 180 ανδρών ουδέν έπραξε για να διαλύσει τους «αντιφρονούντες» και να προστατεύσει τον Λαμπράκη, ενώ είχε προηγηθεί ξυλοδαρμός του ίδιου του Λαμπράκη και του βουλευτή Τσαρουχά. Τρίτον: ουδεμία προσπάθεια έκανε η Αστυνομία για να συλλάβει τον δράστη.

Εάν ο Μανόλης Χατζηαποστόλου, ο «Τίγρης», δεν πηδούσε στο τρίκυκλο, θα έμεναν άγνωστοι και οι «τελευταίοι τροχοί της αμάξης» μιας πολιτικής δολοφονίας, της οποίας οι ρίζες φθάνουν στη μετεμφυλιακή περίοδο και το «παρακράτος».

Οι δημοσιογράφοι άρχισαν να ξετυλίγουν το κουβάρι των παρακρατικών οργανώσεων. Η δολοφονία του Λαμπράκη έκλεισε δικαστικά στις 30 Δεκεμβρίου 1966. Ολοι οι αξιωματικοί της Χωροφυλακής απηλλάγησαν. Καταδικάστηκαν μόνον οι παρακρατικοί Γκοτζαμάνης, για θανατηφόρα βλάβη και Εμμανουηλίδης για απλή συνέργεια. Η δολοφονία Λαμπράκη υπήρξε καταλύτης πολιτικών εξελίξεων. Ο πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής παραιτήθηκε έναν μήνα μετά. Στις εκλογές του Νοεμβρίου η Ενωσις Κέντρου υπό την ηγεσία του Γεωργίου Παπανδρέου κερδίζει τις εκλογές. Ακολουθεί ο θρίαμβος του Φεβρουαρίου του 1964, η σύγκρουση με τον βασιλέα Κωνσταντίνο, η αποστασία και η προκήρυξη εκλογών για τον Απρίλιο. Μετά τα τανκς.

Ο Γιώργος Ρωμαίος είναι δημοσιογράφος – συγγραφέας. Βιβλία: Το τετράτομο «Η περιπέτεια του κοινοβουλευτισμού», «Η Ελλάδα των δανείων και των χρεοκοπιών», «Από τον Οθωνα στην καγκελάριο Μέρκελ – 180 χρόνια οι Γερμανοί στην Ελλάδα», «Η Ευρώπη και η Ελλάδα – Από την κρίση στην ελπίδα» (εκδόσεις Πατάκη)