«Τι έρχεται μετά την Κάθαρση; Η γένεση μιας νέας ταυτότητας, ενός νέου εαυτού, με ελπίδες ανανεωμένες και μια νέα κατεύθυνση στη ζωή. Μαζί έρχονται καινούργιες προκλήσεις αλλά και ευκαιρίες που χρειάζεται να εξερευνήσουμε». Με αυτό το σκεπτικό άρχισε χθες το Διεθνές Φεστιβάλ Μουσικής Μολύβου στο νησί της Λέσβου. Στην τέταρτη χρονιά της η διοργάνωση υπηρετεί τη θεματική της «γένεσης» που επέλεξαν οι καλλιτεχνικές της διευθύντριες Δανάη και Κυβέλη Ντέρκεν με την υποστήριξη του συνιδρυτή του φεστιβάλ Δημήτρη Τρύφων. Κάθε βράδυ στο κάστρο του παραδοσιακού οικισμού, 27 ταλαντούχοι και βραβευμένοι σολίστ, ανήσυχοι μουσικοί ερμηνευτές από διάφορα μέρη του κόσμου, συμπράττουν παραθέτοντας τη δική τους προσέγγιση στο θέμα.

Ανάμεσά τους έρχονται ο βαρύτονος Δημήτρης Τηλιακός, με εμφανίσεις σε πρωταγωνιστικούς ρόλους στις σημαντικότερες όπερες του κόσμου και ο βιρτουόζος πιανίστας Βασίλης Βαρβαρέσος, του οποίου οι τακτικές συναυλίες σε Ευρώπη και ΗΠΑ ενθουσιάζουν κριτικούς και κοινό. Οι δυο τους θα συνεργαστούν το Σάββατο στην παράσταση «Τέλος», παρουσιάζοντας σκηνές από όπερες που πραγματεύονται τον θάνατο αλλά και την ευρύτερη έννοια του τέλους.

ΤΕΛΟΣ ΚΑΙ ΓΕΝΕΣΗ. «Η καλλιτεχνική δημιουργία συνδέεται σε έναν μεγάλο βαθμό – άμεσα η έμμεσα – με το τέλος, τον θάνατο, το μυστήριό του και τα βαθύτερά του νοήματα, τον επεξεργάζεται, τον αναλύει, τον τραγουδά, τον φιλοσοφεί κι έτσι τον αποδέχεται και προχωράει άφοβα στη ζωή. Αυτό το άφοβο αίσθημα του ανθρώπου θα μπορούσε κάνεις να το ονομάσει γένεση, νέα ζωή και δημιουργία. Θεωρώ λοιπόν πως είναι απόλυτα συνδεδεμένες έννοιες. Στο φεστιβάλ συμμετέχω μ’ ένα πρόγραμμα από σκηνές όπερας στις οποίες οι ήρωες είναι αντιμέτωποι με το τέλος (όχι μόνο το φυσικό) και ο καθένας το αντιμετωπίζει με τρόπο ξεχωριστό. Ο Ντον Τζιοβάνι, ο Μάκμπεθ, o Ροντρίγκο από τον Ντον Κάρλος είναι κάποιοι από αυτούς, όμως η πρώτη άρια που θα τραγουδήσω δεν είναι από όπερα, αλλά από τα “Κατά Ματθαίον Πάθη” του Γ.Σ. Μπαχ “Mache dich mein Herze rein – Εξαγνίσου καρδιά μου” τονίζοντας έτσι τη σημαντικότητα της κάθαρσης πριν από κάθε νέα αρχή. Ολα είναι σε έναν κύκλο αλληλένδετα, γένεση – συνείδηση –  κάθαρση – τέλος – αρχή» τονίζει ο Δημήτρης Τηλιακός.

Μαζί του συμφωνεί και ο Βασίλης Βαρβαρέσος. «Τα έργα αυτά έχουν μια κοινή αφηγηματική γραμμή: το πώς επεξεργάζεται ο κάθε συνθέτης τη θέαση του θανάτου από τους οπερατικούς χαρακτήρες. Ο Ντον Τζιοβάνι που, μεθυσμένος από την ηδονή της ίδιας της ζωής, ρίχνεται το ίδιο ηδονικά και στον θάνατο, ο Ανδρέας Σενιέ που στοχάζεται πάνω στον χαμό του γιατί αρνείται να προδώσει τις ιδέες του, ο Ντον Κάρλο που καταλαβαίνει τι θα πει απώλεια όταν χάνει τον καλύτερό του φίλο. Διαφορετικοί χαρακτήρες, διαφορετικές εποχές, διαφορετικές σκηνικές και δραματουργικές συνθήκες, αλλά μία κοινή αρχετυπική αφηγηματική γραμμή (και αυτό είναι που προσωπικά με συγκλονίζει): ότι ο θάνατος πάντα βιώνεται ως πόνος και ως παράπονο».

Η παράστασή τους αναπόφευκτα φέρνει στο μυαλό συσχετίσεις για τη σχέση των καλλιτεχνών με τον θάνατο. Αυτές κατά μία έννοια θα έχει την ευκαιρία το κοινό του φεστιβάλ να παρακολουθήσει μέσω της μουσικής. «Η δική μου σχέση με τον θάνατο είναι ότι δεν τον δέχομαι ως κάτι το φυσιολογικό, αλλά ως κάτι το αφύσικο.  Υπάρχουν πολλά είδη θανάτου και γενέσεως που συμβαίνουν καθημερινά μέσα μας – εαυτοί που ζούσαν και πεθαίνουν, ιδέες που γεννιούνται, γερνάνε και πεθαίνουν, νέοι εαυτοί (παιδιά των παλιών κατά κύριο λόγο) που ξεπροβάλλουν και ούτω καθεξής. Αυτοί οι θάνατοι και οι γενέσεις είναι φυσιολογικοί (και αναγκαίοι). Αλλά δεν μπορώ να δεχτώ τον φυσικό θάνατο ως φυσιολογικό – γιατί αλλιώς δεν θα τον βιώναμε νευρωτικά, αγχωτικά και με πόνο. Για το πιάνο: δεν χρειάζεται να κάνω κάτι παραπάνω από το να παίζω, για να είναι η ίδια αυτή η μουσική πράξη μία σισύφεια πορεία ενάντια στον θάνατο. Η ίδια η νότα πεθαίνει με το που γεννιέται μέσα στο πιάνο, και η ίδια η μουσική έχει τον χρόνο ζωής μιας πεταλούδας – πεθαίνει πριν καλά καλά ζήσει. Αλλά ακόμη κι ως πνοή, μπορεί να αλλάξει την ψυχή του ανθρώπου. Αν ο καλλιτέχνης μπορέσει να εμφυσήσει ζωή ανάμεσα στις νότες. Πράγμα πολύ δύσκολο» επισημαίνει ο γνωστός πιανίστας.

Ακόμα κι έτσι όμως, οι δυο καλλιτέχνες φιλοδοξούν με την εμφάνισή τους να αφήσουν ένα θετικό μήνυμα πίσω τους. «Κάθε παράσταση έχει έναν σκοπό κάθε φορά διαφορετικό. Μερικές φορές ο σκοπός αυτός υπάρχει ερήμην του καλλιτέχνη και “αγιάζει τα μέσα” τόσο του δημιουργού όσο και του αποδέκτη όταν η τέχνη γίνεται “απ’ την ψυχή ώς την ψυχή”, όπως λέει το ποίημα του Χατζιδάκι. Ελπίδα, χαρά, ανάταση ψυχής, ακόμα και παρηγοριά μπορεί και πρέπει να προσφέρει η αληθινή τέχνη», υπογραμμίζει ο βαρύτονος.

Αν και οι δυο τους έχουν γνωρίσει την καταξίωση εκτός των ελληνικών συνόρων με εμφανίσεις στις σημαντικότερες όπερες του κόσμου, δεν εγκαταλείπουν τη χώρα τους κι επιστρέφουν καλλιτεχνικά με δουλειές σαν κι αυτή στο Φεστιβάλ του Μολύβου. «Υπάρχει, θέλω να πιστεύω, στη ζωή κάθε καλλιτέχνη ένα κομβικό σημείο: εκείνο στο οποίο συνειδητοποιεί ότι το κύρος της αίθουσας, των προσκεκλημένων, του γενικότερου κάδρου μέσα στο οποίο αναπνέει η τέχνη, δεν είναι παρά στάχτη: γιατί η τέχνη δεν γεννιέται και αναπνέει μέσα στο κύρος, αλλά μέσα στις ψυχές των ανθρώπων. Υπό αυτό το πρίσμα, δεν αισθάνομαι καμία διαφορά πλέον, όταν ανεβαίνω πάνω στη σκηνή στη Salle Gaveau ή στη σκηνή ενός καλοκαιρινού φεστιβάλ στην Ελλάδα. Αρκεί να υπάρχουν άνθρωποι που να είναι τόσο διψασμένοι όσο εγώ να κατανοήσουν με την καρδιά τους το θαύμα που λέγεται δυτική μουσική», επισημαίνει ο Βασίλης Βαρβαρέσος.

Η ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΗ ΚΡΙΣΗ. Η ευρύτερη περιοχή του Μολύβου, όπως και ολόκληρο το νησί της Λέσβου, τα τελευταία χρόνια δοκιμάζεται από την προσφυγική κρίση. Επομένως, θέματα που θίγει το φεστιβάλ και οι παραστάσεις του όπως ο θάνατος, το τέλος και η γένεση, εδώ αποκτούν κυριολεκτική σημασία. «Σε καιρούς που άνθρωποι πεθαίνουν στη διπλανή μας πόρτα, ό,τι μπορεί να κάνει ο καθένας μέσω της δουλείας του που να μας υπενθυμίζει ότι η ανθρώπινη ψυχή έβγαλε και ομορφιά, ό,τι μπορεί να κάνει ο καθένας που να φέρνει λίγη ανακούφιση στον συνάνθρωπό του, είναι απόδειξη ότι δεν είναι όλα χαμένα», λέει ο Βαρβαρέσος. «Πιστεύω πως όχι μόνο στη Λέσβο, αλλά σε όλη την Ελλάδα η τέχνη και ο πολιτισμός είναι ο μοναδικός δρόμος για να αλλάξουμε αυτή τη δυστοπία στην οποία έχουμε περιέλθει» τονίζει ο Δημήτρης Τηλιακός. «Είναι ανάγκη να επενδύσουμε οργανωμένα ως χώρα στον πολιτισμό και την παιδεία, αλλά και ο καθένας μας ξεχωριστά, γιατί η αποπνευματοποίηση οδηγεί στη βαρβαρότητα. Η τέχνη μπορεί να μας σώσει, η βαθιά και ουσιαστική τέχνη, που οδηγεί στην υπέρβαση, που εκφράζει ένα πανανθρώπινο μήνυμα».