Απελπισία ή αναγέννηση;

Η Ελλάδα γνώρισε μια από τις ισχυρότερες περιόδους ανάπτυξης στην ευρωζώνη πριν από την κρίση του 2008. Το ΑΕΠ αυξήθηκε από 146 δισ. ευρώ το 2000 σε 242 δισ. ευρώ το 2008 (66%), κατόπιν κατέρρευσε λόγω κρίσης. Το μοντέλο ανάπτυξης πριν από το 2008 ήταν μη βιώσιμο: σημαντικό βάρος της παραοικονομίας, το οποίο οδήγησε σε φοροδιαφυγή και διαφθορά, ένας διογκωμένος δημόσιος τομέας και ένα χρέος άνω του 100% του ΑΕΠ ήδη από τη δεκαετία του 1990.

Από το 2010, εν όψει αυτής της οικονομικής κατάρρευσης και προκειμένου να αποφευχθεί η έξοδος από το ευρώ, οι ελληνικές κυβερνήσεις αποδέχθηκαν σχεδόν όλες τις μεταρρυθμίσεις που επέβαλε η τρόικα. Σε αντάλλαγμα, η Ελλάδα έλαβε συνολικά δάνεια ύψους 273 δισ. ευρώ από το ΔΝΤ και την Ευρώπη.

Με αυτές τις μεταρρυθμίσεις, τα ελληνικά νοικοκυριά υπέφεραν. Ο κατώτατος μισθός μειώθηκε από 794 ευρώ το 2008, σε 684 ευρώ, όπως και οι συντάξεις (μείωση κατά σχεδόν 40%), ενώ η ανεργία εξακολουθεί να παραμένει στο 20% εν έτει 2018. Οι συνέπειες της κρίσης είναι εμφανείς σε όλους τους τομείς: οι αξίες των ακινήτων μειώθηκαν περισσότερο από 50%, τρία εκατομμύρια άνθρωποι δεν είναι πλέον δικαιούχοι δωρεάν υγειονομικής περίθαλψης, ενώ στον τομέα της δημόσιας εκπαίδευσης οι περικοπές των δαπανών έφτασαν το 20% και πολλοί νέοι εγκαταλείπουν τη χώρα.

Μπορεί η Ελλάδα να ξεφύγει από αυτήν την κατάσταση; Καταρχήν, τον Ιούνιο του 2018 η Ελλάδα έλαβε παραχωρήσεις από την Ευρωομάδα: η χώρα θα καταβάλει ποσά από το 2032, τόκους και κεφάλαιο επί δανείου ύψους 96 δισ. ευρώ που της χορηγήθηκε από τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας. Ωστόσο, αν η Ελλάδα αμφισβητήσει τις μεταρρυθμίσεις, αυτές οι ρυθμίσεις αναφορικά με το χρέος της θα μπορούσαν να τεθούν υπό αμφισβήτηση.

Μετά τις 20 Αυγούστου 2018, ημερομηνία η οποία σηματοδοτεί το τέλος ενός κύκλου, η Ελλάδα θα πρέπει να λάβει χρηματοδότηση από τις αγορές χωρίς να μπορεί να προσφύγει στην τρόικα, η Ευρωομάδα όμως αποδέχθηκε τη θέση σε εφαρμογή ενός στρώματος ασφαλείας σε περίπτωση αποτυχίας.

Η Ελλάδα γνώρισε κάποιες επιτυχίες: η φοροδιαφυγή (πάνω από 10 δισ. ευρώ ετησίως) μειώθηκε απότομα χάρη στην αύξηση των φορολογικών ελέγχων, την καλύτερη εκτίμηση του εισοδήματος και τους καλύτερα εκπαιδευμένους φορολογικούς επιθεωρητές. Η παραοικονομία και η διαφθορά είναι πλέον λιγότερο αισθητές. Υπάρχει επίσης έκρηξη του τουρισμού, 37 εκατομμύρια τουρίστες αναμένονται το 2018 και η αύξηση του ΑΕΠ φέτος θα πρέπει να ξεπεράσει το 2%. Σήμερα, ως κύριοι του πεπρωμένου τους, οι Ελληνες θα εφαρμόσουν τις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις για ένα σύγχρονο κράτος χωρίς εξωτερική παρέμβαση;

Θα ήταν εφικτή μια άλλη διέξοδος από την κρίση για την Ελλάδα; Η Πορτογαλία ισοπεδώθηκε επίσης από την οικονομική κρίση του 2008. Η χώρα έλαβε 78 δισ. ευρώ από την τρόικα με αντάλλαγμα την εφαρμογή σκληρών μεταρρυθμίσεων, συγκρίσιμων με εκείνων της Ελλάδας. Ωστόσο, η Πορτογαλία σημείωσε μεγαλύτερη επιτυχία όσον αφορά την έξοδό της από την κρίση: ισχυρή αύξηση του ΑΕΠ από το 2015, της τάξεως του 3,7% το 2018, με πλεονασματικό εξωτερικό ισοζύγιο. Ποια η διαφορά με την Ελλάδα; Στην Πορτογαλία, οι κοινωνικοί εταίροι και η κυβέρνηση εφάρμοσαν τις μεταρρυθμίσεις και η διαφθορά εκεί είναι αμυδρή.

Η ελληνική κρίση επέτρεψε στην Ευρώπη να δημιουργήσει καλύτερους μηχανισμούς αντιμετώπισης των μελλοντικών κρίσεων; Οι διαφωνίες μεταξύ των χωρών της ευρωζώνης παραμένουν και παρατηρούμε άνοδο των λαϊκιστικών και εθνικιστικών κινημάτων, οπότε η απάντηση δεν είναι προφανής.