Στο δωμάτιο της μνήμης

Αν και από τις πρώτες κιόλας σελίδες του βιβλίου της «Εκεί κάτω στον ουρανό», η Γεωργία Συλλαίου σε προετοιμάζει ώστε να υιοθετήσεις την ηρωίδα της, την Αντιγόνη, ως μία εκδοχή της Λάουρας στον «Γυάλινο κόσμο» του Τενεσί Ουίλιαμς καθώς τη συστήνει με τη φράση «Δεκατριών χρόνων και εξακολουθούσε να παίζει με τα πλαστικά ζωάκια της, να τα στήνει κάτω από το κρεβάτι και να δημιουργεί τον δικό της κόσμο», το ίδιο το αφήγημα σ’ ένα σύνολο εκατόν πενήντα πέντε σελίδων παραπέμπει περισσότερο στη φράση του Ρεμί ντε Γκουρμόν «Τρομερό είναι όταν αναζητώντας κανείς την αλήθεια συμβεί να την εύρει». (Την είχε παραθέσει τη φράση αυτή ως μότο, στο μοναδικό πεζό με τον τίτλο «Αγνωστοι κόσμοι» που πρόλαβε να δημοσιεύσει ο Νίκος Ι. Θεοδωρακόπουλος, το 1963, καθώς τον επόμενο χρόνο έφυγε από τη ζωή σε ηλικία είκοσι μόλις χρόνων.) Σ’ αντίθεση όμως με τη Λάουρα του Ουίλιαμς, που παραμένει μία περίκλειστη εσωτερικά «νησίδα», η Αντιγόνη της Συλλαίου είναι γνήσια εκδοχή ενός αντίστοιχου ταμπεραμέντου, μεσογειακού όμως, και ο γύρω της κόσμος την κατακυριεύει, έστω και ερήμην της, μ’ έναν τρόπο που, ακόμη και αν μεταβάλλεται σε προσωπικό της «μυστικό», της επιδαψιλεύεται όπως η αλήθεια στον Ρεμί ντε Γκουρμόν.

Ξετυλίγοντας τη μαγεία

Οσο κι αν γίνεται αντιληπτή η «ραχοκοκαλιά» του βιβλίου της Συλλαίου, όπως άλλωστε την ομολογεί η ίδια στο οπισθόφυλλο του γράφοντας: «Ανακαλώντας (η Αντιγόνη) τα γεγονότα, έβλεπε τον εαυτό της να βγαίνει μέσα από παραμορφωτικούς καθρέφτες. Μια λέξη, ένας ήχος, γινόταν αίφνης το κλειδί που άνοιγε μια πόρτα ερμητικά κλειστή, γινόταν η αστραπή που φώτιζε ένα αθέατο τοπίο. Οι μνήμες της δεν ήταν ποτέ απολύτως καθαρές, υπήρχε μια καλειδοσκοπική διαστρέβλωση, που ωστόσο δεν αλλοίωνε την υποκειμενική της πραγματικότητα, αντιθέτως την παρέθετε ενώπιόν της με μια φασματική λάμψη», ωστόσο δεν παύεις να νιώθεις πως περπατάς διαρκώς πάνω σ’ ένα ανεξερεύνητο, παρθένο έδαφος, με τη μαγεία του να σου αποκαλύπτεται τόσο καταλυτική όσο ενδεχομένως και για τη συγγραφέα ενώ έγραφε το αφήγημά της. Πολυεπίπεδο χωρίς ποτέ να γίνεται σκοτεινό ή λαβυρινθώδες, το «Εκεί κάτω στον ουρανό», ενώ μοιάζει να εξιστορεί το καθετί και σχεδόν τίποτε να μη μένει κρυφό, οι «ήρωες» του διατηρούν μια αυτονομία που σε κάνει να αναρωτιέσαι αν τους γνώρισες ποτέ, ή αν και αισθανόσουν ότι μπορούσες να τους αγγίξεις, τελικά δεν υπήρχε απτή και συγκεκριμένη παρά μόνον η Αντιγόνη, καθώς όλοι οι άλλοι, αν έζησαν, ήταν για να «χρησιμοποιηθούν» αποκλειστικά και μόνο ως αποδεικτικό στοιχείο των αναμνήσεων της. Εστω κι αν με τον τρόπο αυτό η υπόστασή τους γίνεται πολύ πιο ενδιαφέρουσα, όπως συμβαίνει, για παράδειγμα, με τη μητέρα της Αντιγόνης, που αν το «βιογραφικό» της θα μπορούσε να συνοψιστεί στη φωνή της όταν προέτρεπε την κόρη της και τον φίλο της τον Στέλιο να φάνε τηγανητές πατάτες, ή σιμιγδαλένιο χαλβά, ή στην ανάμνησή της όταν η φίλη της η Γιολάντα έδειχνε στην Αντιγόνη τα σεμέν και τις δαντέλες που έφτιαξε η μητέρα της, είναι τελικά σαν να εξομολογείται τη ζωή της, σε πρώτο πρόσωπο, η ίδια αυτή μητέρα.

Θα έλεγε κανείς, για την Αντιγόνη πάντα, πως ενώ αισθάνεται επιτακτική την ανάγκη να θυμηθεί, ταυτόχρονα διατηρεί μια ελευθερία απέναντι στις αναμνήσεις της, ώστε ακόμη κι όταν της εμφανίζουν έναν κόσμο τελείως διαφορετικό, σε σχέση με όσα εξακριβωμένα θυμάται, να του δίνει τα περιθώρια να αναπτυχθεί με όση φροντίδα καλλιεργούσε το ήδη οικείο έδαφος μιας ανεπιδίωχτης ανάμνησης. Τελικά αν και αισθάνεσαι τις αναμνήσεις να αποτελούν την μοναδική της περιουσία, με το να μη νιώθει ταυτόχρονα καθόλου εξαρτημένη από αυτές, αποκτούν ακόμη και οι πιο σκοτεινές ρωγμές τους μια επική, σχεδόν σημασία.

Μια ιδιοφυής μέθοδος

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η Γεωργία Συλλαίου δεν είναι μόνο μια εξαιρετική πεζογράφος, αλλά είναι ταυτόχρονα κι ένας γνήσιος πνευματικός άνθρωπος – όσο κι αν θεωρείται κάτι φυσιολογικό, σπάνια τα δύο αυτά στοιχεία συνδυάζονται στο ίδιο πρόσωπο – καθώς διαβάζουμε σε μια παράγραφο του κεφαλαίου που έχει τίτλο «Τα ημερολόγια της Αντιγόνης»: «Τι έχει μεγαλύτερη σημασία; Η στιγμή που όλα φαίνονται καθαρά, τόσο καθαρά, ώστε είναι ανώνυμα, ή μήπως οι τόσες φορές που τα γεγονότα είναι θαμπά εξαιτίας της μέθης μιας επιτυχίας παράλογης, μιας νίκης αναίτιας – απέναντι σε ποιον και γιατί; – οι στιγμές που τα πράγματα έχουν όνομα, που είναι τυραννικά επώνυμα;». Είναι αυτή ακριβώς η πνευματικότητα που κάνει τόσο τέλεια ενσωματωμένα σε μια καθημερινότητα, συναρπαστική ωστόσο ως καθημερινότητα, παρά τις αντιδικίες και τα αδιέξοδά της, περιστατικά που σε μια δεύτερη «ανάγνωσή» τους εξίσου συνταρακτικό παραμένει το ποιητικό τους απόβαρο. Εστω κι αν αφορά δάνεια, τράπεζες, επιτόκια, μπαχάρια στο ιμάμ, ή κλειστές για χρόνια ντουλάπες με κρεμασμένα μέσα τους παλιά φορέματα σε υπέροχα χρώματα. Σ’ αντίθεση με τον στίχο της Κατερίνας Αγγελάκη – Ρουκ «Στον ουρανό του τίποτε με ελάχιστα», ο «ουρανός» της Γεωργίας Συλλαίου μοιάζει εξαιρετικά πυκνοκατοικημένος χωρίς να χρειάζεται να μετακομίσει κανείς σ’ αυτόν με τα πολλά ή λίγα υπάρχοντά του.

Μ’ αποτέλεσμα είτε πρόκειται για τις ηθοποιούς Σαπφώ Νοταρά και Ρένα Βλαχοπούλου είτε για τον ποιητή Τίτο Πατρίκιο που «έτρωγε τα τσόφλια των αυγών όταν ήταν στην εξορία», είτε για τον στίχο του Σολωμού «Την είδα την Ξανθούλα», ή τέλος για την αναφορά στο μυθιστόρημα της Ανίτας Μπρούκνερ «Κοίταξέ με», να ηχούν όλα τους ως στοιχεία ενός μυθιστορήματος, όπως ο κύριος Ερμόλαος, η Σούζαν και η Βίβιαν, ή η ΚΕΚ, η γάτα της Αντιγόνης που αναλυόμενα τα αρχικά της σημαίνουν «Κοινή Ευρωπαϊκή Κοντότριχη». Με τέσσερις το λιγότερο δεκαετίες να «διακινούνται» στο αφήγημα «Εκεί κάτω στον ουρανό»,  αφού υπάρχουν εγγραφές στο κεφάλαιο «Τα ημερολόγια της Αντιγόνης» που φτάνουν στον Απρίλιο του 2017, θα χαρακτήριζε κανείς ως μια ιδιοφυή, πρωτότυπα αποστραγγιστική μέθοδο, σε σχέση με τα μεγάλα πολιτικά και κοινωνικά γεγονότα, τον συνδυασμό τους με τις ιδιωτικές στιγμές ανώνυμων ανθρώπων. Ωστε είτε πρόκειται για τη Μεταπολίτευση, είτε για τον Μπάρακ Ομπάμα και τον Αντώνη Σαμαρά, να τους χρειάζονται οι προσκεκλημένοι στο τραπέζι μιας Χ Γιολάντας όπως είναι μια πλασιέ καλλυντικών, ένας πρόεδρος τοπικού κυνηγητικού συλλόγου κι ένας θηριώδης άνδρας με το παρατσούκλι Μπεμπέκος, αλλά κυρίως το τι πρόκειται να φάνε όλοι αυτοί, προκειμένου μεταπολίτευση, Ομπάμα και Σαμαράς να υπάρξουν για μια ακόμη φορά στο προσκήνιο.