Τι καινούργιο ετοιμάζετε για το μουσείο;

Βρισκόμαστε στην προετοιμασία ενός καινούργιου εκθεσιακού χώρου στον χώρο της ανασκαφής μέσα στο μουσείο. Εχουν οριστικοποιηθεί οι μελέτες, έχουμε πάρει τις εγκρίσεις από το υπουργείο και τώρα προχωρούμε. Ελπίζω μέσα στο 2019 να είναι έτοιμος να τον παραδώσουμε στο κοινό.

Τι θα εκθέσετε;

Ενα πανόραμα της καθημερινής ζωής των ανθρώπων που έζησαν σε αυτό το σημείο πριν από μερικές χιλιάδες χρόνια. Αλλα ευρήματα είναι πριν από 5.000, 2.500 και 1.500 χρόνια.

Μου έκανε εντύπωση που πήγατε να ρωτήσετε γιατί κάνουν τόσο θόρυβο τα αμαξίδια που μεταφέρουν φαγητό.

Μα ναι, δεν είναι λογικό! Είναι ολοκαίνουργια! Τους είπα ότι δεν πρόκειται να τα πληρώσουμε αν δεν τα φτιάξουν.

Η καθημερινότητά σας έχει μέσα κυρίως το μουσείο, έρχεστε κάθε μέρα όπως μου είπατε. Δεν σας έχει κουράσει;

Οχι, καθόλου. Οταν μάλιστα σκέφτομαι τι έχω τραβήξει από τότε που δέχθηκα την πρόσκληση του κ. Σημίτη, το 2000, για ν’ αναλάβω την κατασκευή του Μουσείου της Ακρόπολης…

Είπατε «ναι» χωρίς δεύτερη σκέψη;

Είχα υπόψη μου τις δυσκολίες που υπήρχαν. Και παλαιότερα είχα μετάσχει σε διαδικασία διαγωνισμών για το Μουσείο της Ακρόπολης. Ποτέ μου δεν είχα φανταστεί πόσο πολύπλοκα και σύνθετα ήταν τα θέματα με τη χωροθέτηση και την κατασκευή του μουσείου. Η  τότε διαδικασία του διαγωνισμού ξεκίνησε το 1976 και τελικά κατάφερε να ολοκληρωθεί το 2000. Ηταν μια μακρά διαδικασία και όταν ανέλαβα δεν πίστευαν ότι θα μπορέσει να ευδοκιμήσει.

Ηταν ο τέταρτος αρχιτεκτονικός διαγωνισμός. 

Ναι. Μάλιστα είχα μάθει ότι σε πολλούς κύκλους, μεταξύ των οποίων και των δημοσιογράφων, έβαζαν στοιχήματα για το αν θα ευδοκιμήσει ο διαγωνισμός, αν θα γίνει ή δεν θα γίνει το Μουσείο.

Τελικά το κερδίσατε το στοίχημα.

Ναι, αλλά και τι τράβηξα! Είχα αντιμετωπίσει στη μακρόχρονη παρουσία μου και δράση τα διάφορα ζητήματα σχετικά με τις ιδιοκτησίες και τις απαλλοτριώσεις στις ανασκαφές που έκανα στο Δίον, και σε μεγάλο βαθμό είχαν επιλυθεί. Ομως δεν μπορούσα να φανταστώ πόσο πιο βαθιά πάνε όλα αυτά τα θέματα και πόσο σύνθετα είναι. Σχεδόν ανυπέρβλητα. Αυτό προέκυψε σιγά σιγά, όταν είδα ότι ο διαγωνισμός έχει αρχίσει να προχωράει.

Δεχθήκατε επιθέσεις;

Ναι και δυστυχώς δεν ήταν μόνο από τους ιδιώτες που έβλεπαν την περιουσία τους να παραχωρείται για να γίνει το Μουσείο. Είχα συμβιβαστεί με την ιδέα ότι κάποιος ο όποιος βλέπει το σπίτι του να απαλλοτριώνεται δεν θα είναι και χαρούμενος απέναντι στην κατασκευή του Μουσείου. Ωστόσο δεν ήταν μόνο αυτό. Επρεπε να αντιμετωπίσω πάρα πολλά άλλα ζητήματα αρτηριοσκλήρωσης, στερεοτύπων, ιδεών σκονισμένων.

Πείτε μου ένα παράδειγμα.

Οτι δεν κατασκευάζεται τίποτα πάνω σε έναν αρχαιολογικό χώρο. Οτι το Μουσείο πρέπει να γίνει – αρχιτεκτονικά – σαν το Ζάππειο, δηλαδή ένα νεοκλασικό κτίριο. Αλλη «σκονισμένη» ιδέα ήταν πως το Μουσείο πρέπει να χτιστεί μακριά από την Ακρόπολη ή  δεν πρέπει να φαίνεται από την Ακρόπολη. Οι συζητήσεις αυτές ήταν ατέρμονες και κάθε τόσο υπήρχε μία αναζωπύρωση. Επικεντρώθηκαν αργότερα για να αποκτήσουν μεγαλύτερη ισχύ, σε μία δυσφήμηση της ανασκαφής που γινόταν στο οικόπεδο. Η ανασκαφή ήταν μία προϋπόθεση που δεν είχε ληφθεί υπόψη η αποκάλυψη των αρχαίων ερειπίων. Αυτό θα οδηγούσε σε αδιέξοδο. Πώς να θεμελιώσεις αν δεν ξέρεις τι έχει από κάτω;

Αυτό δεν ήταν μια λογική ανησυχία;

Βεβαίως. Η ανασκαφή προχωρούσε και δεν υπήρχε η ψυχραιμία να δούμε τι θα φέρει στο φως. Το λογικό ήταν να αποκαλυφθεί ό,τι ήταν να αποκαλυφθεί και να προχωρήσει η ανασκαφή για να δούμε τι ακριβώς έχει αυτό το οικόπεδο. Παράλληλα να κερδίζουμε χρόνο για να προχωρούν τα σχέδια. Φυσικά η απόφαση θα λαμβανόταν όταν θα ήταν ώριμη η κατάσταση. Αντ’ αυτού άρχισαν μία σειρά από συκοφαντίες, παραλογισμούς, μεθοδευμένες επιθέσεις.

Από ποιους;

Μου είναι δύσκολο να πω από ποιους και δεν θα ήθελα να το κάνω αυτή τη στιγμή. Αυτοί που έβγαιναν μπροστά ήταν κάποιες ομάδες, για την προστασία του περιβάλλοντος, των αρχαίων και ούτω καθεξής. Γίνονταν προσφυγές συνέχεια: στο Συμβούλιο της Επικρατείας, στο εφετείο, στο διοικητικό εφετείο, σχεδόν σε όλα τα αστικά και διοικητικά δικαστήρια της Αθήνας. Εχω πάει πάνω από 100 φορές στα δικαστήρια ως κατηγορούμενος – ως εκπρόσωπος του φορέα που θα έκτιζε το Μουσείο. Ξέρετε, δεν ήμουνα κανένας άπειρος αρχαιολόγος ανασκαφέας που δεν έχει τριβή με το πεδίο.

Αλήθεια πώς το αντιμετωπίσατε;

Επειδή ήταν ένα θέμα πάνω στο οποίο είχα πλήρη γνώση, δεν ταλαντευόμουν. Επρεπε με λογική και ψυχραιμία να αντιμετωπίσω αυτά τα θέματα. Προσπαθούσα να είμαι αντικειμενικός. Ηταν 25 ακίνητα που έπρεπε να δοθούν για να χτιστεί το Μουσείο στην περιοχή.

Πόσο κόστισαν αυτά στο Δημόσιο;

Αν δεν κάνω λάθος, οι απαλλοτριώσεις ήταν γύρω στα 25 εκατομμύρια ευρώ. Αντιλαμβανόμουν ότι δεν μπορούσαν όλοι αυτοί οι ιδιοκτήτες των ακινήτων να είναι φιλικά διακείμενοι απέναντι σ’ αυτό που κτιζόταν και που θα τους στερούσε την περιουσία. Εκείνο που δεν καταλάβαινα ήταν αυτούς οι οποίοι από προκατάληψη θεωρούσαν ότι δεν πρέπει να γίνει. Οσους ισχυρίζονταν ότι ένα Μουσείο δίπλα στην Ακρόπολη προσβάλλει την Ακρόπολη! Δεν μπορούσα να συλλάβω το γεγονός ότι όλη περιοχή γύρω από την Ακρόπολη κτίστηκε με αυτά τα κακής αισθητικής κτίρια, με πολυκατοικίες αμφιβόλου ποιότητος και αυτό μάλιστα ήταν νόμιμο και ανεκτό από την κοινωνία. Ενώ ένα σύγχρονο κτίριο, το οποίο θα στεγάζει τα ευρήματα από την Ακρόπολη, θα έπρεπε να μη φαίνεται. Αυτό μου ήταν αδιανόητο. Αυτή ανασκαφή ήταν από τις πιο προσεκτικές ανασκαφές και υπάρχουν  πάνω από 400 τόμοι ημερολογίων με χιλιάδες φωτογραφίες που το τεκμηριώνουν.

Σας στοίχισε αυτή η πολύ δύσκολη περίοδος;

Βεβαίως και μου στοίχισε. Πώς είναι δυνατόν να μη μου στοιχίσει. Ποτέ στη ζωή μου δεν είχα αϋπνίες! Από τότε που έμπλεξα με το Μουσείο κυριολεκτικά έχασα τον ύπνο μου. Πεταγόμουν πάνω το βράδυ, περνούσα ατελείωτες ώρες ξύπνιος και σκεφτόμουν κάθε φορά τι θα αντιμετωπίσω το πρωί. Προσπαθούσα να μην το δω συναισθηματικά το θέμα, αλλά να συγκεντρώσω επιχειρήματα. Σ’ αυτά πρέπει να είναι κανείς πολύ προσεκτικός. Συνήθως οι κατηγορίες αυτού του είδους εκφράζονται από έναν παθιασμένο αντίπαλο, αντίδικο. Σ’ αυτό πρέπει να απαντήσεις με ψυχραιμία και με αντικειμενικότητα.

Από πού κρατηθήκατε;

Η ανάσα μου και αυτό που με έκανε να αντέξω ήταν ότι πήγαινα κάθε Σαββατοκύριακο στην ανασκαφή μου στο Δίον, μιλούσα για άσχετα θέματα με τους απλούς ανθρώπους. Είναι η πατρίδα που έχω επιλέξει.

Τι σας έδινε αυτό, κύριε Παντερμαλή;

Μου υπενθύμισε ότι πέρα από το Μουσείο, τις ανασκαφές και τα προβλήματα, υπάρχει κι άλλη ζωή – εκτός από το να βρίσκομαι αντιμέτωπος από κάποιον που με διαβάλλει συνεχώς, που με τρέχει στα δικαστήρια και με φορτώνει με κατηγορίες. Οταν πήγαινα στο χωριό, άκουγα τους ανθρώπους να με φωνάζουν κυρ Δημήτρη – έτσι μου αρέσει, όχι κύριε καθηγητά – και σκεφτόμουν ότι υπάρχει ένα κομμάτι της κοινωνίας το οποίο είναι πιο υγιές και πιο κοντά στη φύση. Ο πολιτισμός με τη διαστροφή του είναι αφόρητος! Από ανθρώπους του χωριού έπαιρνα κουράγιο. Ειδικά όταν μου έλεγαν τα προσωπικά τους προβλήματα και μου ζητούσαν λύσεις. Νομίζουν ότι ένας καθηγητής πρέπει να τα ξέρει όλα. Ηταν θεραπευτικό και πολύ ευχάριστο όλο αυτό.

Ξέρετε δηλαδή όλα τα κουτσομπολιά της περιοχής…

Ναι! Αλλά δεν τα μεταφέρω.

Οσο απομακρυνόσασταν από το Μουσείο τόσο καλύτερα ζούσατε…

Ημουν πιο ευτυχισμένος. Εβλεπα τον Ολυμπο, τις αρχαιότητες που είχαν έρθει στο φως κι έλεγα ότι «υπάρχει και αυτός ο όμορφος κόσμος και κάποια στιγμή θα επικρατήσει». Και στην περιοχή του Δίου όταν έσκαβα χρειάστηκε να συγκρουστούμε, αλλά τελικά επικράτησε η λογική.

Τι σας κάνει να αισθάνεστε δικαιωμένος – και για το Δίον και για το Μουσείο της Ακρόπολης;

Δεν επιδιώκω να ικανοποιηθώ μέσα από μία δικαίωση. Ξέρω ότι έκανα το σωστό και έτσι «έκλεισα» τον φάκελο. Το αν θα με δικαιώσει η κοινή γνώμη ολίγον με ενδιαφέρει.

Θέλετε να σας θυμούνται μέσα από το Μουσείο της Ακροπόλεως ή από το Δίον;

Ολοι μας περαστικοί είμαστε από αυτό τον κόσμο. Τι κερδίζει ο Μέγας Αλέξανδρος που τον θυμούνται;