Ο Τίμοθι Σνάιντερ, καθηγητής στο Γέιλ, συνεργάτης του Ινστιτούτου Ανθρωπιστικών Σπουδών της Βιέννης και του Κολεγίου της Ευρώπης, που εδρεύει στη Βαρσοβία, είναι ένας εκ των διαπρεπέστερων και πλέον επιφανών ιστορικών του καιρού μας. Η ικανότητά του να κινείται σε διαφορετικά χωροχρονικά πεδία κατά την ιστορική έρευνα του έχει προσδώσει τεράστιο κύρος. Από τη συγκρότηση των Εθνών στην Ανατολική Ευρώπη, που είναι το πρώιμο έργο του, μέχρι τα τελευταία του, όπως οι «Αιματοβαμμένες Χώρες» (Παπαδόπουλος, μτφ. Ανδρέας Παππάς, 2017) και η «Μαύρη Γη» (Black earth), που αναφέρεται στο Ολοκαύτωμα, ο Σνάιντερ με την άνεση που τον διακρίνει να επικοινωνεί και να κατανοεί έντεκα γλώσσες αναδεικνύεται σε έναν κορυφαίο ειδικό της ιστορίας της Ανατολικής Ευρώπης. Η τολμηρή και τεκμηριωμένη ιστορική του έρευνα άνοιξε νέους δρόμους όπως την ανάδειξη του πολέμου για την κυριαρχία στην Ανατολική Ευρώπη από το 1933 ώς το 1945 ανάμεσα σε Γερμανία και ΕΣΣΔ, που κόστισε τη ζωή σε 14.000.000 αμάχους.

Ο Σνάιντερ είναι όμως και ένας μαχητικός δημόσιος διανοούμενος με σημαντικά βιβλία και σε αυτό το πεδίο όπως το «Απέναντι στην Τυραννία» (Παπαδόπουλος, μτφ. Κατερίνα Σχινά, 2018) και «Οι σκέψεις για τον 20ό αιώνα» (Αλεξάνδρεια, μτφ. Ελένη Αστερίου, 2017), όπου συνομιλεί με τον βρετανό ιστορικό Τόνι Τζαντ. Μέσα από αυτό το έργο αναδεικνύεται σε έναν αδιαπραγμάτευτο υπερασπιστή της ελευθερίας, της φιλελεύθερης δημοκρατίας αλλά και της σύγκλισης των λαών προς κοινές κατευθύνσεις προόδου και εξέλιξης.

Στο τελευταίο του βιβλίο, «Ο δρόμος προς την ανελευθερία» (The road to unfreedom, εκδ. Crown Publishing, 2018), επιχειρεί μια σύγκλιση ιστορίας και πολιτικής με έναν πρωτότυπο και ρηξικέλευθο τρόπο. Στην εισαγωγή επισημαίνει μάλιστα ότι σκοπός του είναι να κερδίσει τον ιστορικό χρόνο για την πολιτική καθώς δεν χρησιμοποιεί πλέον την ιστορία ως εργαλείο έρευνας του παρελθόντος αλλά ερμηνείας του σήμερα.

Ο Σνάιντερ θέτει το δίπολο της μελέτης του ήδη από την αρχή. Από τη μια μεριά βρίσκονται οι λεγόμενες «πολιτικές του αναπόφευκτου», που τις εκφράζουν οι χώρες της Δύσης θεωρώντας ότι ο κόσμος του μέλλοντος είναι ήδη γνωστός στο παρόν και η μάχη για την πρόοδο έχει κερδηθεί. Από την άλλη βρίσκονται οι «πολιτικές της αιωνιότητας» που εκφράζει κυρίως σήμερα ο Πούτιν και το καθεστώς στη Ρωσία. Δεν πιστεύουν στη γραμμικότητα της εξέλιξης αλλά υποστηρίζουν ότι η ιστορία κάνει κύκλους στο κέντρο των οποίων βρίσκεται πάντα το «θυματοποιημένο» έθνος, μονίμως κάτω από τις ίδιες απειλές, οι οποίες έρχονται πάντα από το παρελθόν.

Ο «μέντορας» του Πούτιν

Ο Σνάιντερ ανατρέχει στις ρίζες του πουτινικού καθεστώτος και στον ιδεολογικό ταγό του: τον φιλόσοφο Ιβάν Ιλιν. Γόνος αριστοκρατικής οικογένειας, ο τελευταίος υποστήριξε την επανάσταση των Μπολσεβίκων αλλά γρήγορα απογοητεύτηκε και βρέθηκε εξόριστος σε Γερμανία και Ελβετία όπου ανέπτυξε τις θεωρίες του περί σλαβοφιλίας, ευρασιατισμού, ενώ κατηγορήθηκε και για αντισημιτισμό. Θεωρείται ο ιδεολογικός πατέρας του φασισμού στη Ρωσία και της αρχής ότι οι ξένες επιρροές είναι καταστροφικές για το ρωσικό έθνος. Πέθανε το 1954 στην Ελβετία και ο Πούτιν επαναπάτρισε τα οστά του το 2005. Σήμερα θεωρείται ότι οι πολιτικές και φιλοσοφικές του θεωρίες αποτελούν πολιτική έμπνευση για τη ρωσική διακυβέρνηση. Μια φράση του Ιλιν είναι χαρακτηριστική των αντιλήψεών του: «Το έθνος δεν είναι ο Θεός. Η δύναμη της ψυχής του όμως προέρχεται από τον Θεό».

Ο Σνάιντερ θεωρεί ότι ο δυτικός κόσμος κέρδισε την ιδεολογική μάχη τη δεκαετία του 1990 αλλά τη χάνει σταθερά στη δεκαετία που διανύουμε κλίνοντας σταθερά προς τις πολιτικές της αιωνιότητας. Το παράδειγμα των γνωστών σε όλους fake news που χρησιμοποιεί είναι ενδεικτικό. Ο Σνάιντερ θεωρεί ότι ξεκίνησαν από τη Ρωσία και επεκτάθηκαν στη Δύση ως μια οργανωμένη εκστρατεία απαξίωσης των μέσων ενημέρωσης και της ανακήρυξης του «Ηγέτη» και των ενεργειών του ως της μόνης αλήθειας.

Ο Σνάιντερ προφανώς παίρνει θέση σε αυτή την ιδεολογική και πολιτική αντιπαράθεση αλλά αυτό δεν τον εμποδίζει να διακρίνει καθαρά τους στόχους των δύο πολιτικών. Οπως εξάλλου επισημαίνει ο ίδιος, η ιστορία είναι ένα μονοπάτι ανάμεσα στις δύο αυτές πολιτικές γραμμές και πρέπει να ξεκαθαρίζει ή να κάνει κατανοητά τα διακυβεύματά τους.

Αυτή την αρχή ακολουθεί με την κάπως ιδιότυπη αλλά άκρως ενδιαφέρουσα δομή που ακολουθεί στο βιβλίο του. Ο πρόλογός του τιτλοφορείται «2010» καθώς αυτή τη χρονιά θεωρεί σημείο έναρξης του δρόμου προς την ανελευθερία.  Ακολουθούν 6 κεφάλαια, καθένα εκ των οποίων αφορά μια χρονιά από το 2011 ώς το 2016, αλλά και ένα πολιτικό δίλημμα που κατά τον συγγραφέα προκύπτει όταν αντιπαρατίθενται οι δύο πολιτικές. Το πρώτο τιτλοφορείται «2011: ατομοκεντρισμός ή απολυταρχισμός» ενώ το πέμπτο αντίστοιχα «2015: αλήθειες ή ψέματα». Ο επίλογος με τίτλο «20-» ουσιαστικά αφήνει ανοιχτό το θέμα της χρονολογίας αφού η ιδεολογική και πολιτική αντιπαράθεση συνεχίζεται.

Ο Στέφανος Καβαλλιεράκης είναι ιστορικός,

δρ Μεσογειακών και Ανατολικών Σπουδών

Πανεπιστημίου Στρασβούργου. Από τις εκδόσεις Εν Πλω κυκλοφορεί το βιβλίο του «Η “Περίκλειστη” εκπαίδευση»

Ορόσημο

Αντλώντας έμπνευση από τον Θουκυδίδη

Ενώ συνήθως είναι οι πολιτικοί επιστήμονες που επιχειρούν να ερμηνεύσουν τα ιστορικά γεγονότα με τα δικά τους μεθοδολογικά εργαλεία, ο Σνάιντερ φέρνει την ιστορία στο ερμηνευτικό επίκεντρο της πολιτικής πραγματικότητα αντλώντας έμπνευση από τον Θουκυδίδη και τον Πελοποννησιακό Πόλεμο, όπως επισημαίνει.

Το βιβλίο του Σνάιντερ δεν είναι απλώς σημαντικό –  είναι ένα βιβλίο-ορόσημο για την έως τώρα εξέλιξη του αιώνα που διανύουμε. Είναι το πρώτο ίσως στο είδος του που ερμηνεύει πειστικά όλα τα μείζονα πολιτικά γεγονότα και τα εντάσσει στο μεγάλο δίπολο που συγκροτεί και που σημαδεύει ήδη ανεξίτηλα τον 21ο αιώνα. Πολιτικές του αναπόφευκτου απέναντι στις πολιτικές της αιωνιότητας – η ιστορία όχι μόνο δεν τελειώνει αλλά επανέρχεται σε νέα σχήματα και μορφές. Γνωστά θα ισχυριστούν πολλοί, αλλά τελικά τόσο άγνωστα.

Timothy Snyder

The Road to Unfreedom: Russia, Europe, America

Εκδ. The Bodley Head Ltd, 2018, σελ. 368

Τιμή: 13 ευρώ