Αρχές του προηγούμενου αιώνα. Από το ύψωμα του Προφήτη Ηλία, στη Σιάτιστα της Δυτικής Μακεδονίας, ο φωτογράφος αποθήκευσε μια πανοραμική άποψη της μιας από τις δύο συνοικίες της πόλης, της Χώρας. Ακριβώς πίσω η συνοικία της Γεράνειας. Τέτοιας ποιότητας φωτογραφίες της Σιάτιστας, από την περίοδο αυτή, είναι πολύ σπάνιες.

Το βλέμμα δεν στέκεται στους ανθρώπους της φωτογραφίας, κολλάει στη θέα που τους πλαισιώνει. Στα αρχοντόσπιτα της Χώρας με τις ιστορίες των δικών τους νοικοκυραίων. Ιδια σίγουρα όψη θα είχε και η Γεράνεια. Ανάμεικτα συναισθήματα σε πλημμυρίζουν.

Η έκπληξη! Αλλο να σου περιγράφουν, άλλο να βλέπεις έστω και σαν μικρογραφία τα αρχοντικά, στη φωτογραφία. Οι πραματευτάδες και οι απόγονοί τους, που στη φωτογραφία φοράνε το αντερί και τη ρόμπα, τα κατοικούσαν. Μνημεία αρχιτεκτονικής κληρονομιάς. Οπως το αρχοντικό Χατζημιχαήλ (Κανατσούλη), με το «Πάνθεον», το δωμάτιο που κάθε του επιφάνεια διηγείται ένα επεισόδιο της ελληνικής μυθολογίας.

Η οικονομική της ακμή, που ξεκίνησε στις αρχές του 17ου αιώνα, στηρίχθηκε κατά κύριο λόγο στο εμπόριο που διεξήγαγαν μέσω των καραβανιών οι σιατιστινοί πραματευτάδες. Οι στρατιωτικές και πολιτικές εξελίξεις της εποχής άλλαζαν τους προορισμούς και τις διαδρομές των εμπορικών καραβανιών. Προς τη Βενετία έως το 1750, προς τα Βαλκάνια και την Κεντροδυτική Ευρώπη αργότερα.

Στον Προφήτη Ηλία τάφηκε το 1746 ο επίσκοπός της Ζωσιμάς. Τα εξήντα χρόνια ποιμαντορίας του απολυταρχικού Ζωσιμά ήταν ο «χρυσός αιώνας» της Σιάτιστας. Τότε, εκτός από την εκκλησία της Αγίας Παρασκευής που ήδη υπήρχε, κτίστηκαν ο Προφήτης Ηλίας, ο Αγιος Μηνάς και πολλές από τις εκκλησιές που δεσπόζουν ακόμα σε κάθε κεντρικό σημείο της κωμόπολης.

Ο πλούτος στην πυκνοκατοικημένη τότε Σιάτιστα πολύς ώστε να της δοθεί το προσωνύμιο «Φλωροχώρι». Το δυσπρόσιτο ανάγλυφο της περιοχής αποθάρρυνε τους κατακτητές να την πλιατσικολογήσουν. Προτίμησαν να εγκατασταθούν στις εύφορες πεδιάδες κάτω από τη Σιάτιστα αντί στα γυμνά βουνά. Ετσι, το καθαρό ελληνικό στοιχείο μπορούσε να δράσει ελεύθερα. Οι Σιατιστινοί στην Ευρώπη του Διαφωτισμού και της Γαλλικής Επανάστασης αφομοίωσαν τις αναδυόμενες ιδέες. Αναγνώρισαν τη σημασία της μόρφωσης και η δημιουργία των σχολείων υπήρξε βασικό μέλημά τους. Πριν από το 1700, η Σιάτιστα διαθέτει ένα από τα 29 σχολεία που καταγράφονται από γραπτές πηγές το 1757. Στα τέλη του 19ου αιώνα υπάρχουν οκτώ σχολεία.

Ο πλούτος και η παιδεία παρείχαν τις προϋποθέσεις για τη δημιουργία μιας αστικής τάξης, με προσωπικότητες ανήσυχες, πολυσχιδείς, τολμηρές, ταλαντούχες. Οι αδερφοί Μαρκίδες Πούλιου, οι εκδότες της πρώτης σωζόμενης ελληνικής εφημερίδας, «ΕΦΗΜΕΡΙΣ». Στον Ρήγα Φεραίο διέθεσαν το τυπογραφείο τους, ενώ ο Θεοχάρης Τουρούντζιας στραγγαλίστηκε μαζί του. Ο Νικόλαος Κασομούλης αφηγήθηκε στα «ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΑ ΕΝΘΥΜΗΜΑΤΑ» το αθάνατο ’21. Ο Μιχαήλ Παπαγεωργίου μας άφησε το «ΤΟ ΜΕΓΑ ΑΛΦΑΒΗΤΑΡΙΟΝ», το πρώτο σχολικό εγχειρίδιο. Ο Γεώργιος Ζαβίρας καταγράφει στο «ΕΛΛΗΝΙΚΟΝ ΘΕΑΤΡΟΝ» τους έλληνες λόγιους από την Αλωση μέχρι τις αρχές του 19ου αιώνα. Η οικογένεια Μανούση, ο Θεόδωρος δίδαξε στο νεοσύστατο ελληνικό πανεπιστήμιο, η Ειρήνη με τον σύζυγό της Γεώργιο έχτισαν την οικία τους, το Μέγαρο Μαξίμου. Ο Αριστοτέλης Ζάχος, η δεσπόζουσα μορφή της ελληνικής αρχιτεκτονικής των ετών 1908-1940. Η ζωγράφος Θάλεια Φλωρά – Καραβία. Ο εκ των θεμελιωτών της ελληνικής λαογραφίας, ο Γεώργιος Μέγας. Ο Χαρίλαος Περπέσσας συνέθεσε τη «Συμφωνία του Χριστού». Ο Κωνσταντίνος Δεμερτζής, ο τελευταίος πρωθυπουργός πριν από τη δικτατορία του Μεταξά. Ο Γεώργιος Παπάζωλης, ο πρωταγωνιστής των Ορλωφικών.

Η απογοήτευση! Κάνω το προφανές. Ανεβαίνω στον Προφήτη Ηλία με τη φωτογραφία στα χέρια και παίρνω την ίδια θέση με τον φωτογράφο. Αντιπαραβάλλω παρελθόν και παρόν. Ψάχνω τα κοινά τους σημεία. Λίγα αρχοντικά στέκουν όρθια, μάλλον δεν θα μάθουμε τις ιστορίες των υπολοίπων. Θύματα της Κατοχής, του Εμφυλίου και της αναλαμπής της γούνας, που επέτρεψε πριν από το 1978 την κατεδάφισή τους και την αντικατάστασή τους από άχαρες οικοδομές. Μεγάλο κομμάτι της αστικής τάξης εγκατέλειψε τη Σιάτιστα, πολλά από τα αρχοντικά ερημώθηκαν και ρημάζουν σήμερα, αβοήθητα – συνέπεια των πολλαπλών οικονομικών κρίσεων, που προκάλεσαν την αστυφιλία και την εξωτερική μετανάστευση.

Η πλειοψηφία όσων έφυγαν, κράτησαν στην καρδιά τους την πατρίδα. Με κληροδοτήματα όπως του Θεόδωρου Μανούση, εδώ και περισσότερα από εκατό χρόνια, ενισχύονται στις σπουδές τους τα παιδιά της. Εγιναν κοινωφελή έργα. Αλλά η απουσία τους από την καθημερινότητα, την οικονομία, την παραγωγή πολιτισμού της πόλης, αφήνει δυσαναπλήρωτο κενό.

Η ελπίδα! Επιβίωσαν μαζί με τις όμορφες εκκλησίες, το αρχοντικό του Μανούση, της Πούλκως, του Τζώνου, του Τζουρά, του Χατζηγιαννίδη (Νεραντζόπουλου), του Αργυριάδη (Μαλιόγκα), της Κυρά Σανούκως, του Αλεξίου, του Βοϊδομάτη, πολλοί σε μια μάχη με τον χρόνο διέσωσαν τα σπίτια όπου γεννήθηκαν και μεγάλωσαν οι παππούδες τους. Τηρούνται ακόμα τα ήθη, τα έθιμα, ακολουθούνται οι παραδόσεις.

Ωριμάζουν και οι συνθήκες. Πληθαίνουν πλέον όσοι πιστεύουν ότι η οικονομική ανάπτυξη της Σιάτιστας μπορεί να έρθει ως απόρροια του συγκριτικού της πλεονεκτήματος που θα αποκτήσει μόνο αν προστατευτεί και αναδειχθεί η πολιτιστική της κληρονομιά. Μονόδρομος είναι η λήψη των καίριων αποφάσεων που θα αποτρέψουν τον πλήρη οικονομικό, πληθυσμιακό και πολιτισμικό μαρασμό της Σιάτιστας.

Αποφάσεις με την απαραίτητη στήριξη. Για να διασωθεί μια κληρονομιά και ως χρέος προς τους πρωταγωνιστές της φωτογραφίας.