Η υπόθεση του τρόπου επιλογής των μουφτήδων σε Ξάνθη, Κομοτηνή και Διδυμότειχο συνιστά εδώ και χρόνια ένα από τα «βαθύτερα αγκάθια» των ελληνοτουρκικών σχέσεων. Πρόκειται για ζήτημα που έλαβε μεγάλες διαστάσεις από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 και πέρασε σε άλλο επίπεδο, σταδιακά, από το 2002 και μετά, όταν το ισλαμικό Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν αναρριχήθηκε στην εξουσία στην Τουρκία. Η επικράτηση του πολιτικού Ισλάμ προσέδωσε ευρύτερη διάσταση στο θέμα των μουφτήδων, καθώς ενίσχυσε τη θρησκευτική πλευρά του. Το ΑΚΡ δεν έβλεπε άλλωστε τη μειονότητα της Δυτικής Θράκης μόνο ως τουρκική, όπως έπρατταν οι κεμαλιστές. Ηταν ευκολότερο να αναδείξει τη μουσουλμανική διάσταση της μειονότητας, εξού και στο παρελθόν ο πρώην πρωθυπουργός και υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας Αχμέτ Νταβούτογλου χρησιμοποιούσε τον όρο «τουρκομουσουλμανική μειονότητα».
Την περασμένη εβδομάδα ολοκληρώθηκε (εντός της σχετικής προθεσμίας) η διαδικασία της παύσης των διορισμένων μουφτήδων Ξάνθης και Κομοτηνής και η επιλογή τοποτηρητών μουφτήδων με βάση και την πρόσφατη ψήφιση της τροπολογίας που προώθησε το υπουργείο Παιδείας, Ερευνας και Θρησκευμάτων. Η συγκεκριμένη τροπολογία (που προστέθηκε στον Νόμο 4559/2018) ανέφερε ότι «οι Μουφτήδες ή οι Τοποτηρητές Μουφτήδες αποχωρούν υποχρεωτικά από την υπηρεσία μόλις συμπληρώσουν το 67ο έτος της ηλικίας τους».
Οι αποφάσεις για την παύση του μουφτή Ξάνθης Μεμέτ Εμίν Σινίκογλου καθώς και για εκείνη του μουφτή Κομοτηνής Τζαμαλή Μέτσο υπεγράφησαν από τον υπουργό Παιδείας Κώστα Γαβρόγλου στις 8 Αυγούστου και η δημοσίευσή τους έγινε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως στις 16 Αυγούστου. Οι αποφάσεις για τις τοποθετήσεις των τοποτηρητών μουφτήδων υπεγράφησαν από τον συντονιστή της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Μακεδονίας – Θράκης Ιωάννη Σάββα.
Στις θέσεις των δύο πρώην, πλέον, μουφτήδων τοποθετήθηκαν δύο ενδιαφέρουσες περιπτώσεις. Στην Ξάνθη αναλαμβάνει καθήκοντα τοποτηρητή μουφτή ο Χαλήλ Καρά Μπιλάλ. Ο Μπιλάλ, 38 ετών, είναι ιεροδιδάσκαλος στο τέμενος Σκρα και είναι Πομάκος. Γνώστης της αραβικής γλώσσας, ο Μπιλάλ έγινε γνωστός όταν κατέθεσε μήνυση το 2012 εναντίον του τουρκικού προξενείου Κομοτηνής εξαιτίας πιέσεων που δεχόταν. Ο Μπιλάλ δεν απέσυρε τη μήνυση παρά τις σχετικές «παροτρύνσεις».
Στην Κομοτηνή, τη θέση του Τζαμαλή Μέτσο παίρνει ο Χαλήλ Τζιχάτ. Ιεροδιδάσκαλος στο Εσκί Τζαμί, ο Τζιχάτ είναι κάτοχος διδακτορικού διπλώματος από πανεπιστήμιο της Σαουδικής Αραβίας. Εργαζόταν μέχρι σήμερα στη Μουφτεία Κομοτηνής, ενώ παράλληλα διδάσκει Ισλαμικές Σπουδές στη Θεολογική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Ομιλεί επίσης άριστα την αραβική γλώσσα.
Παράλληλα με την επιλογή των τοποτηρητών μουφτήδων ανακοινώθηκε η συγκρότηση δύο άμισθων τριμελών επιτροπών για την καταγραφή της κινητής περιουσίας τόσο της Μουφτείας Ξάνθης όσο και της Μουφτείας Κομοτηνής.
Η υπόθεση της παύσης των διορισμένων μουφτήδων είχε λάβει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, καθώς είχε ακολουθήσει την πρόσφατη συνάντηση του έλληνα Πρωθυπουργού Αλέξη Τσίπρα με τον τούρκο πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στο περιθώριο της Συνόδου Κορυφής του ΝΑΤΟ στις 11-12 Ιουλίου. Ο Ερντογάν είχε δηλώσει λίγες ημέρες μετά τη συνάντηση ότι είχε συζητήσει ξανά με τον Αλέξη Τσίπρα το θέμα της άμεσης εκλογής των μουφτήδων και όχι του διορισμού τους από το ελληνικό κράτος.
Ορισμένοι είχαν σπεύσει να μιλήσουν για ελληνικά ανταλλάγματα στο ζήτημα των μουφτήδων, στο πλαίσιο των συζητήσεων που βρίσκονταν σε εξέλιξη για την απελευθέρωση των δύο ελλήνων στρατιωτικών που κρατούνταν, μέχρι την περασμένη Τρίτη 14 Αυγούστου, στις φυλακές υψίστης ασφαλείας της Αδριανούπολης. Ωστόσο, κρίνοντας από τα πρόσωπα που τελικώς επελέγησαν, κάτι τέτοιο δεν φαίνεται ότι ισχύει (τουλάχιστον προς το παρόν). Πρέπει δε να σημειωθεί ότι ειδικά η περίπτωση του Σινίκογλου υπήρξε ιδιαίτερα προβληματική, καθώς εκκρεμούσαν εναντίον του καταδικαστικές αποφάσεις, π.χ. για τη χορήγηση ψευδών βεβαιώσεων. Αυτός ήταν, μεταξύ άλλων, ο λόγος που του είχε ζητηθεί δύο φορές να παραιτηθεί, αλλά εκείνος είχε πεισματικά αρνηθεί.
Το ζήτημα της αλλαγής του τρόπου επιλογής των μουφτήδων (μέσω κάποιου είδους εκλογής τους) δεν είναι, σύμφωνα με πληροφορίες, κάτι που βρίσκεται σε άμεση προτεραιότητα, διότι ενέχει πολλές περιπλοκές. Από ελληνικής πλευράς έχουν εξεταστεί διάφορες επιλογές ενός είδους «έμμεσης εκλογής» μέσω ενός εκλεκτορικού σώματος. Το σημείο – κλειδί μιας τέτοιας κίνησης είναι το εύρος του εκλεκτορικού σώματος, αν και οι υποστηρικτές τού απευθείας διορισμού θεωρούν ότι η επιλογή αυτή δεν μπορεί να σταθεί.
Την ίδια στιγμή, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η Αγκυρα θα επιμείνει για την άμεση εκλογή, ευελπιστώντας ότι οι εκλεκτοί της – οι σημερινοί «ψευδομουφτήδες» Αχμέτ Μετέ (στην Ξάνθη) και Ιμπραήμ Σερίφ (στην Κομοτηνή) – θα εκλεγούν. Πρέπει, τέλος, να σημειωθεί ότι της επιλογής τοποτηρητών μουφτήδων είχε προηγηθεί η απόφαση της κυβέρνησης για τον περιορισμό των δικαιοδοτικών αρμοδιοτήτων των μουφτήδων και για την προαιρετική εφαρμογή της σαρίας.