«Πολύ περίεργο. Θα μπορούσαν να με έχουν πάρει ένα τηλέφωνο από το υπουργείο Πολιτισμού, που έχουν και τα τηλέφωνά μου. Πάντως είμαι καλά» έλεγε χθες από την άλλη άκρη της τηλεφωνικής γραμμής ο Κώστας Γαβράς στα «ΝΕΑ». Τι οδήγησε τον διεθνούς φήμης έλληνα σκηνοθέτη να κάνει τη συγκεκριμένη δήλωση; Ενα ψεύτικο τιτίβισμα στο Twitter, το οποίο μάλιστα φαινόταν να προέρχεται από τον λογαριασμό της νέας υπουργού Πολιτισμού Μυρσίνης Ζορμπά, μέσω του οποίου γινόταν γνωστός ο θάνατός του.

«Επείγον. Μόλις έλαβα από το Παρίσι την είδηση του θανάτου του έλληνα σκηνοθέτη και κινηματογραφικού παραγωγού Κώστα Γαβρά. Θα ακολουθήσει σύντομα επίσημη ανακοίνωση» έγραφε στα αγγλικά το μήνυμα στον λογαριασμό που παρουσιάζεται ως επίσημος του υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, χωρίς ωστόσο να διαθέτει την ειδική σήμανση – τη χαρακτηριστική μπλε κουκκίδα επαλήθευσης.

ΚΑΙ ΣΕ ΔΙΕΘΝΗ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΑ. Η φωτογραφία της υπουργού, η οποία είχε αναλάβει τα καθήκοντά της πριν από μόλις πέντε ώρες, και το γεγονός ότι το προφίλ είχε 925 ακολούθους – ανάμεσά τους πολλούς δημοσιογράφους και πολιτικούς – όπως και αναρτήσεις σχετικές με το Ελληνικό Φεστιβάλ και το Φεστιβάλ Θρησκευτικής Μουσικής στην Πάτμο, θεωρήθηκαν αρκετά στοιχεία ώστε το προφίλ να κριθεί αξιόπιστο και μέσα σε ελάχιστα λεπτά η δυσάρεστη είδηση να έχει αναρτηθεί σε εγχώριες και διεθνείς ιστοσελίδες, ακόμη και μεγάλων διεθνών πρακτορείων, όπως το Associated Press και η γαλλική κρατική τηλεόραση.

Το σοκ της απώλειας του Κώστα Γαβρά – εξακριβώθηκε πολύ γρήγορα ότι δεν ήταν παρά μια κακόγουστη φάρσα – διαδέχτηκαν με αστραπιαία ταχύτητα οι επιθέσεις κατά της Μυρσίνης Ζορμπά επειδή έπεσε θύμα των ψευδών ειδήσεων. Την ώρα που συνεργάτες της ενημέρωναν τους διαπιστευμένους συντάκτες στο ΥΠΠΟ ότι ο λογαριασμός δεν ανήκε σε εκείνη, ήδη οι πρώτες αναφορές περί γκάφας της υπουργού έκαναν τον γύρο του Διαδικτύου. Μέχρι τελικά να κάνει δημόσια δήλωση υποστηρίζοντας ότι ούτε ο λογαριασμός ούτε η ανάρτηση ήταν δικά της και πως θα αναζητήσει τον ένοχο μέσω της Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος, το σκηνικό άλλαξε για τρίτη φορά, 22 λεπτά μετά την αρχική ανάρτηση. Προερχόταν και πάλι από τον υποτιθέμενο λογαριασμό της νέας υπουργού – η οποία διατηρεί και πραγματικό -, όπου καινούργια ανάρτηση επιβεβαίωνε ότι το προφίλ ήταν πλαστό, δημιουργία του ιταλού αυτοαποκαλούμενου δημοσιογράφου – και κατά μία άποψη ακτιβιστή – Τομάσο Ντεμπενεντέτι. Λίγη ώρα αργότερα μάλιστα το όνομα και η φωτογραφία της Μυρσίνης Ζορμπά είχαν εξαφανιστεί από τον λογαριασμό και τη θέση τους είχαν πάρει το όνομα του Ιταλού μαζί με το πορτρέτο του, ενώ οι αναρτήσεις και τα σχόλια εξακολουθούσαν να εμφανίζονται κάτω από το συγκεκριμένο προφίλ.

Και για ποιο λόγο να τα εξαφανίσει ο δράστης, από τη στιγμή που λειτουργούσαν ως αποδεικτικά τρόπαια μιας ακόμη επιτυχίας του, η οποία μπορεί μεν να μην είχε μεγάλη χρονική διάρκεια, αλλά κατάφερε να αναστατώσει έστω και για λίγο τα ελληνικά και διεθνή μέσα μαζικής ενημέρωσης και να ταράξει τα νερά στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, αποδεικνύοντας πόσο ανοχύρωτα είναι στις ψευδείς ειδήσεις;

ΔΙΑΣΗΜΑ FAKE NEWS. Ο Κώστας Γαβράς δεν είναι το πρώτο «θύμα» του 49χρονου ιταλού καθηγητή Ιστορίας σε δημόσιο σχολείο που ζει στη Ρώμη. Από τα μακάβρια tweets του δεν έχουν γλιτώσει ο Πάπας Βενέδικτος ΙΣΤ’,  ο σκηνοθέτης Πέδρο Αλμοδόβαρ, ο βραβευμένος με Νομπέλ συγγραφέας Μάριο Βάργκας Λιόσα, η δημοφιλής δημιουργός του Χάρι Πότερ Τζ. Κ. Ρόουλινγκ και ο διακεκριμένος με Πούλιτζερ Κόρμακ ΜακΚάρθι. Στο μεταξύ, αναστάτωση είχε προκαλέσει και το καλοκαίρι του 2015 στην ελληνική πολιτική σκηνή, όταν είχε εμφανιστεί και πάλι στο Twitter ως Γιάννης Στουρνάρας με αναρτήσεις που μιλούσαν για επίτευξη συμφωνίας, όταν η κυβέρνηση υποχώρησε στις αιτήσεις των δανειστών για την επίτευξη συμφωνίας. «Η ιστορία αυτή αποκαλύπτει την άθλια κατάσταση που επικρατεί στα μέσα μαζικής ενημέρωσης» δηλώνει ο Ντεμπενεντέτι για τις διαδικτυακές επιθέσεις του, τις οποίες, όπως έχει υποστηρίξει στο παρελθόν, εξαπολύει σε καθημερινή βάση από λογαριασμούς που δεν είναι αξιόπιστοι και από προφίλ που δημιουργεί μόλις λίγα λεπτά νωρίτερα. «Κι όμως πολλές ιστοσελίδες αναπαράγουν την είδηση. Είναι απίστευτο!».

«Θέλω να γίνω ο ιταλός πρωταθλητής στο ψέμα» δηλώνει ο Ντεμπενεντέτι και για να το πετύχει διαβάζει τα βιβλία των «θυμάτων» του, μελετά τον τρόπο ζωής τους ώστε να μοιάζουν πιστευτές οι αναρτήσεις του, ενώ φροντίζει ανάλογα με τον απόηχο που θέλει να έχει η παρέμβασή του να επιλέγει και το κατάλληλο προφίλ. Ετσι, όταν θέλησε να διασπείρει μια ψευδή είδηση από το δήθεν προφίλ της Σόνια Γκάντι, χρησιμοποίησε εκείνο που είχε στήσει για τον Κιμ Γιονγκ Ουν, επειδή είχε περισσότερους followers!

Μπορεί οι περισσότεροι να θεωρούν ενοχλητική ή απαράδεκτη τη διαδικτυακή συμπεριφορά του Ιταλού, ο Μάριο Βάργκας Λιόσα όμως – θύμα κι αυτός των fake news – συμπεριέλαβε έναν συλλογισμό σχετικά με τον φαρσέρ στη συλλογή δοκιμίων του «Σημειώσεις για τον θάνατο του πολιτισμού». «Είναι πράγματι ένας ήρωας της εποχής μας. Δικαιολογεί τη συμπεριφορά του με ένα ωραίο παράδοξο: ψεύδομαι, αλλά μόνο για να πω την αλήθεια». Ποια αλήθεια; «Οτι ζούμε σε απατηλές στιγμές, κατά τις οποίες οποιοδήποτε αδίκημα, αν είναι διασκεδαστικό και ψυχαγωγεί αρκετούς ανθρώπους, συγχωρείται».

ΠΩΣ ΕΧΤΙΣΕ ΤΗΝ ΚΑΡΙΕΡΑ ΤΟΥ

Ξεκίνησε με ψεύτικες συνεντεύξεις

Γιος διάσημου λογοτεχνικού κριτικού, o Ντεμπενεντέτι επιχείρησε να χτίσει καριέρα κάνοντας συνεντεύξεις και γράφοντας κριτικές, χωρίς όμως επιτυχία. Και τότε ήταν που αποφάσισε να επινοεί ο ίδιος συνεντεύξεις που δεν είχε πάρει ποτέ. Μπροστά στο φανταστικό δημοσιογραφικό του κασετοφωνάκι κατέθεσαν τις απόψεις τους προσωπικότητες από τον Γκορ Βιντάλ και τον Φίλιπ Ροθ ώς τον Μιχαήλ Γκορμπατσόφ και τον Δαλάι Λάμα. Καθώς δε έγραφε σε μικρές τοπικές εφημερίδες και στα ιταλικά, κατάφερε η απάτη του να περάσει απαρατήρητη για μια δεκαετία. Και δεν θα είχε αποκαλυφθεί αν ένας δημοσιογράφος της «Ρεπούμπλικα» δεν ζητούσε από τον Ροθ να σχολιάσει τις δηλώσεις που υποτίθεται ότι είχε κάνει στον Ντεμπενεντέτι κατά του Ομπάμα.

Ενδιαφέρον είναι ωστόσο ότι μετά την αποκάλυψη της απάτης, η κοινή γνώμη δεν στράφηκε εναντίον του. Ισως επειδή εξήγησε ότι δεν είχε σκοπό το οικονομικό κέρδος, καθώς για κάθε συνέντευξη πληρωνόταν, όπως λέει, με 20 ή 40 ευρώ. Ισως επειδή όπως υποστηρίζει σε αρκετές περιπτώσεις οι αρχισυντάκτες υποπτεύονταν πως οι συνεντεύξεις δεν ήταν πραγματικές, αλλά επέλεγαν να τις δημοσιεύσουν. Ισως κι επειδή δήλωσε πως πρόθεσή του ήταν να προχωρήσει σε ένα κοινωνικό πείραμα, σε μια μορφή ακτιβισμού προς τα ανεπαρκή μέσα ενημέρωσης. Εν συνεχεία στράφηκε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και κυρίως στο Twitter, όπου διατηρεί κατά δήλωσή του 13 ενεργά ψεύτικα προφίλ, τα οποία εμφανίζονται να ανήκουν κυρίως σε πολιτικούς από διάφορα σημεία του πλανήτη, χωρίς να αφήνει εκτός της απάτης του προσωπικότητες όπως ο Μπομπ Ντίλαν ή ο Ντον ντε Λίλο.