Η Εκκλησία και το ουκρανικό ζήτημα

Πρόκειται για ένα σύνθετο ζήτημα, που απαιτεί λεπτούς χειρισμούς. Ο λόγος αφορά το ουκρανικό ζήτημα, στην εκκλησιαστική του διάσταση. Ο μητροπολίτης Γαλλίας Εμμανουήλ, με σπουδές στα παιδαγωγικά, στη φιλοσοφία και στη θεολογία σε Ελλάδα, Βοστώνη και Παρίσι και με μεταπτυχιακά διπλώματα από το Πανεπιστήμιο της Σορβόννης και της Θεολογικής Σχολής Τιμίου Σταυρού Βοστώνης, έχει ασχοληθεί επί μακρόν με το ουκρανικό ζήτημα εκ μέρους του Οικουμενικού Πατριαρχείου και εξηγεί στα «ΝΕΑ» το ζήτημα αναλυτικά.

Η Ουκρανία ζητάει Αυτοκεφαλία. Τι σημαίνει «χορήγηση Αυτοκεφαλίας» και πότε συμβαίνει κάτι τέτοιο;

Οπως γνωρίζουμε, η Ορθόδοξη Εκκλησία απαρτίζεται από 14 Αυτοκέφαλες Εκκλησίες οι οποίες συνδέονται μεταξύ τους ευχαριστιακά. Η πρώτη δε Εκκλησία κατά την τάξη είναι το Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως, το οποίο αποτελεί τον σύνδεσμο της ενότητας και την «Εκκλησία την Προκαθημένη της αγάπης». Το Οικουμενικό Πατριαρχείο έχει την ευθύνη της διαφυλάξεως της πανορθοδόξου ενότητος, αποτελεί το συντονιστικό κέντρο και ο Οικουμενικός Πατριάρχης έχει το αποκλειστικό προνόμιο να χορηγεί τη λεγόμενη «Αυτοκεφαλία», δηλαδή τη δυνατότητα μια τοπική Εκκλησία να είναι αυτοδιοικούμενη και να εκλέγει τον προκαθήμενό της. Οι προϋποθέσεις εκχωρήσεως Αυτοκεφαλίας σε κάποια τοπική Εκκλησία είναι να συντρέχουν κανονικοί λόγοι και διοικητικές ανάγκες. Ας μην ξεχνούμε ότι όλα τα Αυτοκέφαλα των νεότερων Πατριαρχείων και λοιπών Αυτοκεφάλων Εκκλησιών φέρουν την υπογραφή του εκάστοτε Οικουμενικού Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως.

Η Μητρόπολη Κιέβου από της ιδρύσεώς της ήταν Επαρχία του Οικουμενικού Πατριαρχείου και όλοι οι μητροπολίτες Κιέβου εκλέγονταν και χειροτονούνταν από το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Με την Πράξη του Οικουμενικού Πατριάρχου Διονυσίου Δ’ του 1686, παραχωρήθηκε άδεια στον Πατριάρχη Μόσχας να χειροτονεί τον υπό ορισμένες προϋποθέσεις εκλεγμένο μητροπολίτη Κιέβου από την τοπική Εκκλησία. Ο μητροπολίτης Κιέβου δε, όφειλε πάντοτε να μνημονεύει του κανονικού ονόματος του Οικουμενικού Πατριάρχου ως έξαρχος αυτού, και μετά να μνημονεύει το όνομα του Πατριάρχου Μόσχας. Αυτό δείχνει και την κανονική εξάρτηση του Μητροπολίτου Κιέβου από τη Μητέρα Εκκλησία Κωνσταντινουπόλεως. Το γεγονός δε αυτό μνημονεύεται και στον Τόμο Αυτοκεφαλίας της Εκκλησίας της Πολωνίας το 1924. Σήμερα, έπειτα από 27 χρόνια ανεξαρτησίας του ουκρανικού κράτους και με τη σύμφωνη γνώμη ικανής μερίδας του ουκρανικού λαού, της Ολομέλειας του Κοινοβουλίου και το επανειλημμένο αίτημα του προέδρου της χώρας, το Οικουμενικό Πατριαρχείο αποφάσισε «περί της αποδοχής αιτήματος εκχωρήσεως Αυτοκεφαλίας είς την εν Ουκρανία Ορθόδοξον Εκκλησίαν».

Στην Ουκρανία υπάρχουν οι α) Ουκρανική Ορθόδοξος Εκκλησία (Πατριαρχείο Μόσχας), β) το λεγόμενο «Πατριαρχείο Κιέβου», και γ) η ονομαζόμενη «Αυτοκέφαλη Ουκρανική Εκκλησία». Επιπλέον υπάρχει ένα ποσοστό ουκρανών ουνιτών, καθώς και άλλες μικρότερες χριστιανικές Εκκλησίες. Σε ένα κράτος με πολλά προβλήματα λόγω της αποσπάσεως της Κριμαίας από τη Ρωσία και του συνεχιζόμενου από το 2014 πολέμου στις δύο περιφέρειες της Ανατολικής Ουκρανίας, του Ντονέτσκ και Λουγκάνσκ, έρχεται να προστεθεί το περίπλοκο εκκλησιαστικό ζήτημα, το οποίο για περισσότερο από 1/4 του αιώνος απασχολεί την Ορθόδοξη Εκκλησία. Σε αυτή λοιπόν τη βάση καλείται το Οικουμενικό Πατριαρχείο να εργαστεί για την επίλυση του ταλανίζοντος το ορθόδοξο εν Ουκρανία πλήρωμα σχίσματος.

Οι σχέσεις μεταξύ Ρωσικής Ομοσπονδίας και ουκρανικού κράτους όπως είπαμε παραπάνω είναι μάλλον εχθρικές και τούτο λόγω της συνεχιζόμενης εμπόλεμης καταστάσεως. Το Πατριαρχείο Μόσχας, το οποίο εξακολουθεί να έχει στη δικαιοδοσία του τη μερίδα της Ουκρανικής Ορθοδόξου Εκκλησίας, βιώνει ασφαλώς τις ανάλογες δυσκολίες, δεδομένου μάλιστα ότι ο ίδιος ο Πατριάρχης Κύριλλος δεν μνημονεύεται σε πολλές από τις ενορίες της Εκκλησίας του. Ασφαλώς η ανακήρυξη Αυτοκεφάλου Εκκλησίας στην Ουκρανία θα πυροδοτήσει αλυσιδωτές αντιδράσεις στο Πατριαρχείο Μόσχας, το οποίο θα δει την επιρροή του να μειώνεται σε ένα μεγάλο μέρος που εκείνο θεωρεί ότι του ανήκει. Επίσης η εκχώρηση Αυτοκεφαλίας εκ μέρους του Οικουμενικού Πατριαρχείου δεν σημαίνει σε καμιά περίπτωση ότι το Αυτοκέφαλο δίδεται στους εν Ουκρανία σχισματικούς. Για αυτόν τον λόγο και το αίτημα του Πατριάρχου Μόσχας Κυρίλλου να συναντηθεί με τον Παναγιότατο Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο στο Φανάρι στις 31 Αυγούστου έχει ιδιαίτερη σημασία και χρίζει προσοχής για όλους τους εκκλησιαστικούς και γεωπολιτικούς λόγους που εμπλέκονται στο ουκρανικό ζήτημα. Ο μίτος λοιπόν της Αριάδνης βρίσκεται στο Φανάρι.