«Αισθητική αναβάθμιση της κυβέρνησης» χαρακτήρισε καλεσμένος στο στούντιο της ΕΡΤ την τοποθέτηση της κυρίας Νοτοπούλου στην κυβέρνηση της χώρας κατά τη διάρκεια της ορκωμοσίας, αποκρούοντας ταυτόχρονα τα βέλη του δημοσιογράφου της ΕΡΤ Κώστα Αρβανίτη για σεξιστική αντιμετώπιση. «Δεν είναι καθόλου σεξιστικό. Μπορούμε να θαυμάζουμε μια γυναίκα ως γυναίκα και ως άνθρωπο», συνέχισε τη σκέψη του δίχως να παραδέχεται ότι έκανε κάτι μεμπτό. Τελικά πρόκειται περί σεξιστικής αντίληψης ή όχι;

Διαισθητικά πολλοί άνθρωποι απαντούν αρνητικά, επειδή θεωρούν ότι ο σεξισμός ενέχει στοιχεία αποκλειστικά αρνητικής στάσης απέναντι στις γυναίκες. Αντιθέτως, ο θαυμασμός για την εμφάνιση μιας γυναίκας αποτελεί ένδειξη θετικής στάσης. Τα πράγματα, όμως, είναι λίγο πιο περίπλοκα. Οι καταξιωμένοι κοινωνικοί ψυχολόγοι Peter Glick και Susan Fiske διατύπωσαν το 1996 τη θεωρία τους περί αμφίθυμου σεξισμού, στην οποία εξηγούν ότι οι θετικές και οι αρνητικές στάσεις απέναντι στις γυναίκες μπορούν να είναι όψεις του ίδιου νομίσματος. Τη διπολικότητα των στάσεων αυτών μπορούμε να εντοπίσουμε στο επίπεδο της πατερναλιστικής προστασίας των γυναικών, της αντίληψης ότι επιτελούν συμπληρωματικούς ρόλους στην κοινωνία και της ετεροφυλικής σεξουαλικής οικειότητας.

Οταν οι γυναίκες είναι δέκτριες μιας θετικής στάσης, απολαμβάνουν κάποιων προνομίων που διευκολύνουν τη ζωή τους, όπως είναι η καλύτερη προοπτική σε συγκεκριμένα επαγγέλματα, π.χ. της νηπιαγωγού, ή η ευκολία στην εύρεση συντρόφου. Πρόκειται για τον λεγόμενο καλοπροαίρετο σεξισμό (benevolent sexism). Ακόμη, όμως, και σε αυτήν την περίπτωση, οι έρευνες δείχνουν ότι, για παράδειγμα, στον χώρο εργασίας υπονομεύεται η αυτοεκτίμηση και η εργασιακή ικανοποίηση των γυναικών, επειδή ενδεχομένως θεωρούν ότι δεν αξίζουν τη θέση την οποία κατέχουν.

Ταυτόχρονα, η θετική αυτή στάση μπορεί να μετατραπεί ταχύτατα σε αρνητική στάση όταν οι γυναίκες δεν συμμορφώνονται με τα στερεότυπα της κοινωνίας. Οι γυναίκες μπορεί να είναι «αγίες» όταν επιτελούν άψογα τα μητρικά τους καθήκοντα, αλλά «σκύλες» αν είναι διεκδικητικές στα επαγγελματικά τους καθήκοντα. Είναι δέκτριες θαυμασμού όταν φροντίζουν την εμφάνισή τους, αλλά απορρίπτονται όταν δεν το κάνουν. Απολαμβάνουν κοινωνικής αποδοχής όταν επιλέγουν να γίνουν, για παράδειγμα, δασκάλες, αλλά αντιμετωπίζουν μεγάλες δυσκολίες σε μη παραδοσιακά επαγγέλματα. Η θετική στάση δεν είναι λοιπόν άνευ όρων. Ακόμη και στο επίπεδο της ετεροφυλικής οικειότητας, η γυναίκα μπορεί να είναι «θεά» αν ανταποδίδει το σεξουαλικό ενδιαφέρον ενός άνδρα, αλλά «πόρνη» αν δεν το κάνει. Ο πατερναλισμός λοιπόν γίνεται κυριαρχικός από προστατευτικός, η συμπληρωματικότητα ρόλων γίνεται ανταγωνιστικότητα ρόλων, η ετεροφυλική οικειότητα γίνεται ετεροφυλική εχθρότητα.

Με άλλα λόγια, στον αντίποδα του καλοπροαίρετου σεξισμού είναι ο εχθρικός σεξισμός (hostile sexism), στον οποίο κυριαρχεί η κοινωνική αντίληψη ότι οι γυναίκες εκμεταλλεύονται τους άνδρες, ότι χρησιμοποιούν το σεξ ως όπλο ή ότι υπερβάλλουν ως προς την ύπαρξη σεξισμού. Αυτός είναι ο βασικός λόγος που οι ίδιες οι γυναίκες ενστερνίζονται συχνά τον καλοπροαίρετο σεξισμό. Είναι μια στάση άμυνας για τις ίδιες. Οσο πιο υψηλά είναι τα επίπεδα εχθρικού σεξισμού, τόσο περισσότερο  μπορεί οι γυναίκες να ζητήσουν καταφύγιο σε αντιλήψεις περί ορθότητας της πατερναλιστικής προστασίας τους ή των διαφορετικών ρόλων φύλου. Είναι χαρακτηριστικό ότι σε εκτεταμένη διαπολιτισμική έρευνα που δημοσιεύτηκε το 2000, οι γυναίκες φάνηκαν να ενστερνίζονται τον καλοπροαίρετο σεξισμό περισσότερο από τους άνδρες, και μάλιστα σε μεγάλο βαθμό στις χώρες όπου επικρατούσε ιδιαίτερα ο εχθρικός σεξισμός (Κούβα, Νιγηρία, Νότια Αφρική, Μποτσουάνα, Χιλή).

Γίνεται από τα παραπάνω σαφές ότι ο σχολιασμός της εμφάνισης των γυναικών στην κυβέρνηση, είτε θετικός είτε αρνητικός, εκφράζει βαθιά ριζωμένες σεξιστικές αντιλήψεις στην ελληνική κοινωνία. Ευτυχώς, το παρόν κυβερνητικό σχήμα συμπεριλαμβάνει αρκετές γυναίκες που μας δίνουν τη δυνατότητα να τις σχολιάζουμε, αλλά καλό είναι να επικεντρωνόμαστε στα κυβερνητικά τους καθήκοντα.

Ο Αλέξης Αρβανίτης είναι επίκουρος καθηγητής Κοινωνικής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης