Η χρονίζουσα γεωπολιτική και διπλωματική σύγκρουση Ρωσίας – Δύσης, η οποία μάλιστα κλιμακώθηκε από το 2014 και μετά, με την κρίση στην Κριμαία, αντικατοπτρίζεται και στην «ιερή» σύγκρουση Πατριαρχείου Μόσχας – Οικουμενικού Πατριαρχείου που καταγράφεται το τελευταίο διάστημα με αφορμή την απόφαση του Φαναρίου να παραχωρήσει αυτοκεφαλία στην Εκκλησία της Ουκρανίας.

Η συνάντηση που είχαν ο Πατριάρχης Μόσχας Κύριλλος με τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο την περασμένη Παρασκευή στην Κωνσταντινούπολη – μετά από αίτημα μάλιστα της ρωσικής πλευράς – απλώς επιβεβαίωσε ότι το χάσμα μεταξύ των δύο Εκκλησιών είναι τεράστιο. Υστερα από δυόμισι ώρες κατ’ ιδίαν συζήτησης ο Κύριλλος αναχώρησε αυθημερόν για τη Μόσχα «και μάλλον δεν έφυγε καθόλου ικανοποιημένος…», όπως σημείωνε με νόημα στα «ΝΕΑ» εκκλησιαστική πηγή. Το Πατριαρχείο της Ρωσίας δεν θέλει επ’ ουδενί να χάσει από την επιρροή του την Εκκλησία της Ουκρανίας και ο Κύριλλος στο τετ α τετ που είχε με τον Οικουμενικό Πατριάρχη άκουσε για ακόμη μία φορά τον Βαρθολομαίο να του ξεκαθαρίζει πως η «απόφαση του Πατριαρχείου είναι ειλημμένη». Δηλαδή το Οικουμενικό Πατριαρχείο θα προχωρήσει στην εφαρμογή των διαδικασιών για την υλοποίηση της παραχώρησης αυτοκεφαλίας στην Ουκρανία. Η παραχώρηση της αυτοκεφαλίας πάντως δεν είναι κάτι που μπορεί να γίνει από τη μία στιγμή στην άλλη, όπως εξήγησε σε δηλώσεις του και ο μητροπολίτης Γαλλίας Εμμανουήλ.

Εντούτοις, πηγές με άριστη γνώση των σχέσεων των δύο Εκκλησιών αλλά και της εκκλησιαστικής διπλωματίας υπογραμμίζουν ότι μετά από τη νέα εξέλιξη οι ήδη τεταμένες σχέσεις των δύο Εκκλησιών επιδεινώνονται κι άλλο και οδηγούνται σε ρήξη, όπως πολλές φορές έχει συμβεί στο παρελθόν.

Η επίσκεψη του Κύριλλου ερμηνεύεται ως μία κίνηση να μεταπείσει τον Βαρθολομαίο αλλά – όπως όλα δείχνουν – δεν το έχει καταφέρει. Αλλωστε, από την περασμένη άνοιξη το Οικουμενικό Πατριαρχείο έχει ξεκινήσει κύκλο επαφών με Εκκλησίες και Πατριαρχεία εξηγώντας τους γιατί προχωράει στην παραχώρηση αυτοκεφαλίας στην Εκκλησία της Ουκρανίας. Και αρκετές φορές ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος σε ομιλίες και δηλώσεις του είχε υποστηρίξει πως στόχος του Οικουμενικού Πατριαρχείου, καθώς και δικαίωμα και υποχρέωσή του, είναι να υποστηρίξει κάθε προσπάθεια που γίνεται «για να θεραπευτεί η διάσπαση του εκκλησιαστικού σώματος». Μόνο που οι Ρώσοι βλέπουν την αυτοκεφαλία ως μία μεγάλη «πληγή»… Πάντως, ο Οικουμενικός Πατριάρχης δεν έχει όλες τις Εκκλησίες με το μέρος του. Πριν από λίγες ημέρες ήρθε στη δημοσιότητα επιστολή του Πατριάρχη Σερβίας Ειρηναίου προς τον Βαρθολομαίο, με την οποία διατυπώνει την έντονη διαφωνία του για την παραχώρηση αυτοκεφαλίας στην Ουκρανία. Υποστηρίζει δε ότι η αποκατάσταση των σχισματικών στην Ουκρανία θα είναι «κινδυνώδης» ή και «καταστροφική για την Ορθοδοξία».

Το ποίμνιο. Πίσω από την εκκλησιαστική σύγκρουση όμως αρκετοί είναι αυτοί που επισημαίνουν ότι κρύβονται βαθύτερα πολιτικά αίτια, που χρονολογούνται το 1991, δηλαδή όταν η Ουκρανία αποχώρησε από το σοβιετικό άρμα και έγινε ανεξάρτητο κράτος. Παρόλο που ο μητροπολίτης Κιέβου εξακολουθεί να υπάγεται στο Πατριαρχείο Μόσχας, μετά την απόσχιση της Ουκρανίας δημιουργήθηκαν άλλες δύο Εκκλησίες, τις οποίες όμως η Μόσχα θεωρεί σχισματικές.

Με την πάροδο των ετών η Ουκρανία αποκτούσε στενότερους δεσμούς με τη Δύση. Η πολιτική ηγεσία της Μόσχας όμως έβλεπε ότι σιγά σιγά απομακρυνόταν από την επιρροή της όχι ένα μικρό κράτος, αλλά μία χώρα 40 εκατομμυρίων ορθοδόξων, και μάλιστα σε σημαντικό σημείο για τα ρωσικά συμφέροντα. Ετσι, το Πατριαρχείο Μόσχας – που ανέκαθεν αποτελούσε σημαντικό μοχλό της εξωτερικής πολιτικής της Ρωσίας – άρχισε να πιέζει με κάθε τρόπο την ουκρανική κυβέρνηση ώστε να μη δοθεί αυτοκεφαλία.

Είναι χαρακτηριστικές οι αντιδράσεις που είχαν σημειωθεί ακριβώς πριν από δέκα χρόνια στον εορτασμό στο Κίεβο των 1.020 ετών από τον εκχριστιανισμό των Ρώσων. Ο τότε Πατριάρχης Αλέξιος είχε στείλει επιστολές στους επικεφαλής των ορθόδοξων Εκκλησιών και τους είχε ζητήσει να μην παραστούν – αλλά να στείλουν αντιπροσωπείες – στις εκδηλώσεις. Ο στόχος του ήταν να εμφανιστεί αποδυναμωμένος ο Βαρθολομαίος με ελάχιστους ιεράρχες δίπλα του. Και το είχε καταφέρει σε έναν βαθμό, καθώς στο Κίεβο δεν είχαν μεταβεί ο Πατριάρχης Ιεροσολύμων και ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου.

Την ίδια ώρα, άνθρωποι που παρακολουθούν στενά τις σχέσεις Ρωσίας – Δύσης δεν αποκλείουν στα όσα συμβαίνουν να έχει παίξει ενεργό ρόλο και η πολύ καλή σχέση που διατηρούν ο Βαρθολομαίος και το Οικουμενικό Πατριαρχείο με τις ΗΠΑ. Αρκετοί είναι πάντως και αυτοί που επισημαίνουν πως ο Οικουμενικός Πατριάρχης ενεργεί κατ’ αυτόν τον τρόπο, προχωρώντας δηλαδή τις διαδικασίες για αυτοκεφαλία στην Ουκρανία, και επειδή έχει το δικαίωμα και την υποχρέωση, καθώς έχει δεχθεί σχετικό αίτημα από την Ουκρανία, αλλά και για έναν πρόσθετο σημαντικό λόγο: εκκλησιαστικές πηγές εξηγούν πως ο Βαρθολομαίος είναι ένας ιεράρχης που βρίσκεται στην Τουρκία, δεν έχει ποίμνιο και ο ρόλος του είναι ακριβώς αυτός – όπως μαρτυρά και ο τίτλος του -, να ενώνει.

Το πρωτείο. Ανεξαρτήτως της πολιτικής διάστασης του θέματος, ωστόσο, ο «ιερός πόλεμος» Μόσχας – Κωνσταντινούπολης ερμηνεύεται και ως μάχη για το πρωτείο του θρόνου. Η Ρωσία και το Πατριαρχείο Μόσχας ανέκαθεν ουδέποτε «χώνεψαν» – μολονότι δεν το παραδέχονται επισήμως – το γεγονός ότι το Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως είναι η πρώτη τη τάξει μεταξύ των Ορθόδοξων Εκκλησιών.