Είναι αναμφισβήτητο ότι τα Βαλκάνια έχουν, κατά τα τελευταία δύο χρόνια, επανέλθει στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος της διεθνούς κοινότητας. Η ρωσική επιρροή, η συστηματική τουρκική πολιτιστική διείσδυση μαζί με το φαραωνικό σχέδιο υποδομών της Κίνας δημιούργησαν μια άλλη πραγματικότητα για την περιοχή. Τα Βαλκάνια, εκ νέου σκακιέρα των μεγάλων δυνάμεων σε ένα ρευστό γεωπολιτικό περιβάλλον, αποτελούν ένα εκρηκτικό υλικό.
Σε αυτή τη βάση, η ανάγκη επίλυσης των ανοιχτών ζητημάτων στην περιοχή γίνεται πλέον επιτακτική. Ειρηνικά Βαλκάνια, ενταγμένα στους ευρωατλαντικούς θεσμούς είναι ο μόνος τρόπος για να διασφαλιστεί η σταθερότητα σε αυτό που αποτελεί το μαλακό υπογάστριο της Ευρώπης.
Τα κρίσιμα ανοιχτά θέματα είναι κυρίως δύο: το Μακεδονικό, στο οποίο επιτεύχθηκε μια δύσκολη συμφωνία (χωρίς προφανώς η διαδικασία να έχει ολοκληρωθεί), και το πολύ πιο σύνθετο ζήτημα του Κοσόβου.
Πριν από λίγες ημέρες, στο Ευρωπαϊκό Forum του Alpbach στις Αυστριακές Αλπεις, όπου συναντήθηκαν πολιτικοί και αναλυτές, οι πρόεδροι της Σερβίας και του Κοσόβου δήλωσαν με σαφήνεια ότι συζητούν την αλλαγή συνόρων μεταξύ των δύο χωρών, με στόχο να επιτευχθεί μια συμφωνία, ενώ παράλληλα ζήτησαν τη στήριξη της ΕΕ στην κατεύθυνση αυτή. Αυτή η ανταλλαγή μπορεί να αφορά παραχώρηση από τη Σερβία στο Κόσοβο της Κοιλάδας του Πρέσεβο που κατοικείται κατά πλειοψηφία από Αλβανούς, ενώ τμήμα του Βορείου Κοσόβου να περάσει στη Σερβία
Το θέμα δεν είναι απλό. Η ανταλλαγή εδαφών και η επακόλουθη αλλαγή συνόρων αποτελεί ένα θέμα-ταμπού για την Ενωση, δεδομένου ότι θα μπορούσε να αποτελέσει ένα επικίνδυνο προηγούμενο για άλλες συνοριακές αλλαγές. Αλλά και για έναν ακόμη πιο σημαντικό λόγο: η ψευδαίσθηση ότι τα εθνικώς καθαρά κράτη είναι τα μόνα βιώσιμα αντιστρατεύεται όλο το αξιακό πλαίσιο της ΕΕ και τις αρχές της πολυπολιτισμικότητας, της ανεκτικότητας και μιας ανάγκης να προταχθεί στην Ευρώπη ένας «συνταγματικός πατριωτισμός» απέναντι στον εθνικισμό. Εξάλλου, η πλειοψηφία των Σέρβων στο Κόσοβο δεν ζει στους σερβικούς θύλακες στον Βορρά, κοντά στα σύνορα, αλλά στην πρωτεύουσα Πρίστινα. Το πρόβλημα λοιπόν δεν λύνεται με οριστικό τρόπο με ανταλλαγή εδαφών, ενώ παράλληλα ανοίγει ο ασκός του Αιόλου.
Εως τώρα, μόνο η Γερμανία τοποθετήθηκε απόλυτα αντίθετη με την προσέγγιση αυτή. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, διά στόματος του επιτρόπου Χαν, δήλωσε ότι καμία λύση δεν μπορεί να αποκλειστεί, «αρκεί να μην αποσταθεροποιεί την περιοχή», ουσιαστικά αποδεχόμενη την αλλαγή συνόρων ως μια από τις επιλογές.
Τι μήνυμα στέλνει όμως όλη αυτή η συζήτηση σε ένα άλλο «εύθραυστο κράτος» στα Βαλκάνια, τη Βοσνία; Εκεί που η ιδέα της εθνικής καθαρότητας οδήγησε στις μεγαλύτερες σφαγές στην Ευρώπη μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο;
Εν τω μεταξύ, και οι ΗΠΑ έχουν δηλώσει ότι η αλλαγή συνόρων μεταξύ Σερβίας και Κοσόβου μπορεί να γίνει αποδεκτή ως μέρος λύσης, ενώ η ύπατη εκπρόσωπος Φεντερίκα Μογκερίνι θα έχει συνάντηση με τους δύο ηγέτες στις 7 Σεπτεμβρίου. Με λίγα λόγια, βρισκόμαστε στην περιοχή να περπατάμε, για άλλη μια φορά, πάνω σε λεπτό πάγο.
Η Μαριλένα Κοππά είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια Συγκριτικής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο