George Szell. Η πλήρης έκδοση των ηχογραφήσεων στην Κολούμπια. Ορχήστρα του Κλίβελαντ, Φιλαρμονική Ορχήστρα της Νέας Υόρκης, Ορχήστρα της Κολούμπια, 106 CD, Sony

Ηταν πριν από περίπου δέκα χρόνια στο τέλος μιας συναυλίας στο Κάρνεγκι Χολ στη Νέα Υόρκη. Τα φουαγέ είναι γεμάτα από φωτογραφίες με αφιερώσεις από καλλιτέχνες που έχουν συνδεθεί με την πιο ιστορική αίθουσα της αμερικανικής μητρόπολης. Ανάμεσά τους και εκείνη του Γκέοργκ Ζελ. Πλησιάζοντας όσο πιο κοντά ήταν δυνατόν για να διαβάσω, νιώθω ξαφνικά ένα παράξενο χτύπημα στην πλάτη. Γυρνώντας ξαφνιασμένος βλέπω έναν συμπαθή, μεγάλης ηλικίας άνθρωπο με το μπαστούνι του, που μόλις είχε χρησιμοποιήσει για να αναγγείλει την παρουσία του, ο οποίος και λέει μειδιώντας: «Μην πας πολύ κοντά! Δαγκώνει!».

Το περιστατικό συνέβη πάνω από σαράντα χρόνια από τον πρώιμο θάνατο του Ζελ σε ηλικία 73 ετών, το 1970. Δείχνει, με τον τρόπο του, το στίγμα που άφησε ο Ζελ στη μουσική ζωή, που όχι απλώς δεν ξεθωριάζει με τις δεκαετίες, αλλά, αντιθέτως, διαρκώς μεγαλώνει. Ο δεύτερος διάδοχός του στην Ορχήστρα του Κλίβελαντ Κρίστοφ φον Ντοχνάνι είπε σε συνέντευξή του στις αρχές του 2000: «Οπου πάμε, δίνουμε μια καλή συναυλία. Και ο Ζελ παίρνει μια διθυραμβική κριτική».

Μαθητής ενός από τους πιο στενούς φίλους του Μπραμς στη Βιέννη, ο Ζελ έπαιξε για πρώτη φορά και διηύθυνε ταυτόχρονα το Πέμπτο Κοντσέρτο του Μπετόβεν για πιάνο με τη Φιλαρμονική του Βερολίνου, σε μία συναυλία όπου παρουσίασε επίσης και ένα δικό του έργο, σε ηλικία 11 ετών. Δεξί χέρι του Ρίχαρντ Στράους στην Αυτοκρατορική Οπερα του Βερολίνου σε ηλικία 16 ετών, έκανε ηχογραφήσεις που, κάποιες, μέχρι πρόσφατα αποδίδονταν στον μεγάλο γερμανό συνθέτη, χωρίς όμως να έχει διευθύνει: στις πρωτόγονες συνθήκες της εποχής ήταν επιβεβλημένο να μην καθυστερήσει η έναρξη για να μη… λιώσουν τα υλικά της ηχογράφησης. Ομως ο Στράους, δεινός χαρτοπαίκτης, συχνά αργούσε το πρωί – με αποτέλεσμα να αναλαμβάνει ο νεαρός, τότε, Ζελ. Στη συνέχεια, με σύσταση του Στράους, ανέλαβε την Οπερα του Στρασβούργου διαδεχόμενος τον Οτο Κλέμπερερ. Ο Στράους έγραψε ψευδώς ότι ο Ζελ ήταν ήδη 21 ετών για να μπορεί να πάρει τη θέση, όπως και έγινε.

Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος οδήγησε τον Ζελ, όπως πλήθος άλλων μεγάλων μουσικών, στην Αμερική, αφού πρώτα πέρασε από την Οπερα της Πράγας και τις Ορχήστρες της Χάγης και της Σκωτίας, ακόμα και από την Αυστραλία. Στη Χάγη τον άκουσε ο θρυλικός Αρτούρο Τοσκανίνι, ο οποίος είχε διευθύνει εκεί και την προηγούμενη χρονιά, και έμεινε έκπληκτος με την απογείωση του επιπέδου της ορχήστρας. Ετσι τον κάλεσε να διευθύνει τη δική του NBC στη Νέα Υόρκη. Το 1946, ο Ζελ αναλαμβάνει την Ορχήστρα του Κλίβελαντ. Οταν την πήρε, ήταν ένα δεύτερο αξιοπρεπές αμερικανικό σύνολο. Σε λίγα χρόνια ήταν, σύμφωνα με πλήθος αμερικανών κριτικών, η σημαντικότερη της Αμερικής, ενώ δεν ήταν λίγοι εκείνοι που έλεγαν, όπως η σοπράνο Ελίζαμπεθ Σβάρτσκοπφ, ότι στη δεκαετία του 1960 ήταν πια η καλύτερη ορχήστρα στον κόσμο. Είναι λοιπόν φυσικό αυτή η έκδοση, που για πρώτη φορά περιλαμβάνει το σύνολο των ηχογραφήσεων του Ζελ στην αμερικανική Κολούμπια με την Ορχήστρα του Κλίβελαντ και τη Φιλαρμονική της Νέας Υόρκης, να είναι μία από τις πιο σημαντικές και αναμενόμενες στην ιστορία της ορχηστρικής δισκογραφίας. Γι’ αυτό και ήδη, από τις πρώτες ημέρες στα μέσα Αυγούστου, τείνει να εξαντληθεί διεθνώς.

Αμέτρητα θα μπορούσαν να γραφτούν για τον Ζελ και τις ερμηνείες του. Ομως, έτσι κι αλλιώς, δεν θα ήταν αρκετά. Εκείνο που έχει σημασία είναι ότι ο ακροατής αυτής της εμβληματικής συλλογής δεν θα εμβαθύνει απλώς σε έναν μεγάλο μαέστρο, μα σε έναν ολόκληρο, μοναδικό και ανεπανάληπτο κόσμο, τον οποίο πραγματικά αξίζει, όσο λίγους, να γνωρίσει.