Η δεκαετία που πέρασε ήταν μια κακή δεκαετία για την Ευρώπη. Σημαδεύτηκε από δύο μεγάλες κρίσεις αλλά και αρνητικές πλανητικές εξελίξεις. Η πρώτη ήταν η διεθνής οικονομική κρίση του 2008. Η κρίση αυτή δοκίμασε όλη την ευρωζώνη και έφερε στην επιφάνεια τις διαρθρωτικές αδυναμίες των οικονομιών του Νότου, κυρίως στην Ελλάδα και την Πορτογαλία αλλά και στην Ισπανία και την Ιταλία. Η κρίση ξεπεράστηκε αλλά η αστάθεια στις οικονομίες του Νότου παραμένει. Η Ευρώπη μπορεί να βελτίωσε τους μηχανισμούς διαχείρισης ανάλογων κρίσεων αλλά δεν άλλαξε οικονομική πολιτική. Η πολιτική εμμονή σε μονόπλευρες πολιτικές δημοσιονομικής λιτότητας παραμένει. Και η διαίρεση Βορρά – Νότου έχει επιστρέψει ως πρόβλημα.
Η δεύτερη μεγάλη κρίση είναι η μεταναστευτική-προσφυγική κρίση. Και σ’ αυτή την περίπτωση, οι χώρες του Νότου, πρωτίστως η Ελλάδα αλλά και η Ιταλία και η Ισπανία κλήθηκαν να σηκώσουν δυσανάλογο βάρος. Τα μεταναστευτικά ρεύματα, κι ένα κύμα τρομοκρατικών επιθέσεων στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, έφεραν ανασφάλεια οδηγώντας στην άνοδο της Ακροδεξιάς. Αυτό συμπαρέσυρε και τα υπόλοιπα κόμματα που σκλήρυναν τη στάση τους και φτάσαμε, ουσιαστικά, στο κλείσιμο των συνόρων. Ακόμη και η Μέρκελ, που αρχικά έδειξε διάθεση να απορροφήσει έναν αριθμό μεταναστών και προσφύγων, άλλαξε στάση. Η πολυδιαφημισμένη ευρωπαϊκή πολιτική της αναλογικής κατανομής του βάρους σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες απέτυχε παταγωδώς. Απέμεινε μόνον η συμφωνία Ευρώπης – Τουρκίας που περιόρισε σημαντικά τις ροές. Τώρα η Ευρώπη προσανατολίζεται σε ένα σχέδιο Μάρσαλ προς τις χώρες προέλευσης σε μια προσπάθεια να εξαλείψει τα αίτια των μεταναστευτικών ροών. Αυτή όμως είναι μια μακροπρόθεσμη πολιτική που απαιτεί πολύ χρόνο για να αποδώσει.
Βραχυπρόθεσμα, η Ευρώπη έχει δυο επιλογές. Το κλείσιμο των συνόρων και τις συμφωνίες με αυταρχικά καθεστώτα, διακινητές και διάφορες πολιτοφυλακές, όπως στην περίπτωση της Λιβύης, για τον περιορισμό των ροών. Οπως μας δείχνει η εμπειρία, όμως, και τα σύνορα δεν σφραγίζονται αποτελεσματικά και οι διακινητές τελικά ενισχύονται από τέτοιες διαδικασίες. Στο Μεταναστευτικό η Ευρώπη εξακολουθεί να ισορροπεί σε ένα τεντωμένο σχοινί.
Την ίδια ώρα το ευρωπαϊκό εγχείρημα υφίσταται τους κλυδωνισμούς από τις μεγάλες πλανητικές αλλαγές. Η φιλελεύθερη διεθνής τάξη και οι προσπάθειες θεσμικής οργάνωσης της διεθνούς πολιτικής είναι σε υποχώρηση. Το δυτικό θεσμικό οικοδόμημα της μεταπολεμικής εποχής, μέρος του οποίου αποτέλεσε και η Ευρωπαϊκή Ενωση, είναι σε μετάβαση. Ο κόσμος επιστρέφει σε ένα κρατοκεντρικό μοντέλο. Η έμφαση είναι στο εθνικό συμφέρον και στην ισχύ παρά στο δίκαιο, τους υπερεθνικούς θεσμούς και την πολυμερή διπλωματία.
Η Ευρωπαϊκή Ενωση μπαίνει στην τελική ευθεία για τις εκλογές του Μαΐου σ’ έναν κόσμο που αλλάζει προς την αντίθετη κατεύθυνση από αυτήν της φιλοσοφίας του ευρωπαϊκού εγχειρήματος. Το χειρότερο είναι ότι η οικονομική κρίση και το Μεταναστευτικό έχουν οδηγήσει σε κάμψη τις μεγάλες πολιτικές οικογένειες ενώ η Ακροδεξιά και ο λαϊκισμός καλπάζουν.
Εάν οι επόμενες ευρωεκλογές φέρουν περαιτέρω κατακερματισμό του ευρωπαϊκού πολιτικού σκηνικού οι προοπτικές θα είναι εξαιρετικά δυσοίωνες.
Ο Κωνσταντίνος Αρβανιτόπουλος είναι καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής, πρώην υπουργός