Κάποιος ιταλός προβοκάτορας – φαρσέρ έγραψε ψευδώς στα κοινωνικά δίκτυα πως απεβίωσε ο σκηνοθέτης Κώστας Γαβράς – η είδηση ανακυκλώθηκε αδιασταύρωτη σε όλο τον κόσμο και με διάφορες παρενέργειες. Το ζήτημα δεν είναι πρωτότυπο, εφόσον κατά καιρούς και οι εφημερίδες έχουν πεθάνει πρόωρα αρκετό κόσμο. Ορισμένοι, δε, κυνικοί υποστηρίζουν πως οι ειδήσεις ήταν σωστές, απλώς το μοιραίο επήλθε αργότερα. Κάτι σαν εκείνο που έλεγε για την προδοσία ένας Γάλλος: «Η προδοσία έρχεται πάντα, απλώς είναι θέμα ημερομηνίας». Πράγματι, αν έγραφε κάποιος προ τριετίας πως η κ. Παπακώστα θα ενέδιδε στους ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ και πως η κ. Μυρσίνη θα υπηρετούσε στον ίδιο πολιτικό χώρο με τον κ. Καρανίκα, θα τον θεωρούσαμε διαταραγμένο – αλλά ιδού: καιρός φέρνει τα λάχανα, καιρός τα παραπούλια. Αρα, θέμα ημερομηνίας.
Επομένως και τα όποια σημερινά fake news ίσως είναι οι μελλοντικές πραγματικότητες – ή όπως θα το έλεγε και ο Προυστ: «Οι σημερινές εκκεντρικότητες είναι οι αυριανές προκαταλήψεις». Δεν υπάρχουν αλήθειες, αλλά απόψεις, δεν υπάρχουν γεγονότα, αλλά αφηγήσεις. Το δήλωσε και ο Νίτσε με ενάργεια: «Το γεγονός δεν υπάρχει, παρά μόνο οι ερμηνείες του».
Το κακό βέβαια ξεκίνησε πολύ νωρίτερα με τους σοφιστές και τον Πρωταγόρα που διατύπωσε την πιο επαναστατική φράση στον κόσμο: «Ολα είναι υποκειμενικά». Και η πιο συνήθης άσκηση που έβαζαν οι σοφιστές – ρήτορες στους μαθητές τους ήταν να υποστηρίξουν με απόλυτη πειθώ μια άποψη και μετά την απολύτως αντίθετή της. Ο σχετικισμός αυτός γέννησε και τους δημαγωγούς της αρχαίας Αθήνας (Κλέων και λοιποί), επάγγελμα που θα είναι πάντα στη μόδα, στους αιώνες. Αλλά η δημαγωγία προϋπήρξε – ήδη ο Ομηρος βρίθει από δημηγορίες ηρώων που κατά βάση είναι ασκήσεις πειθούς, όπως βέβαια και ο Θουκυδίδης: διαβάζεις τη δημηγορία των Θηβαίων, αμέσως μετά των Πλαταιέων και δεν μπορείς να αποφασίσεις ποιος έχει δίκιο. Και οι δύο είναι εξίσου πειστικοί, «ηκονισμένοι στον οφεώδη λόγον». Στο δεινώς λέγειν. Μένεις μετέωρος.
Τι είναι λοιπόν fake news και τι είναι θάνατος; Δύσκολο να συμφωνήσουμε όλοι, αν και είναι κάτι προφανές – ας πούμε, κατά τον Καρυωτάκη, «θάνατος είναι οι κάργιες που χτυπιούνται στους μαύρους τοίχους και στα κεραμίδια. Θάνατος είναι οι γυναίκες που αγαπιούνται καθώς να καθαρίζουνε κρεμμύδια». Για έναν ισλαμιστή είναι μια μετάβαση σε τόπους χλοερούς, όπου τον περιμένουν υπέροχα ουρί με στρινγκ διαφόρων χρωμάτων. Για τον σαμανισμό, κατ’ ουσίαν δεν υπάρχει – άρα αφού ούτε πάνω σε αυτό δεν μπορούμε να συμφωνήσουμε, πώς θα βρούμε άκρη αν μια είδηση είναι ψευδής ή όχι; Και βέβαια στην πολιτική τα πράγματα είναι χειρότερα – ο Τσόρτσιλ έλεγε πως στον πόλεμο η αλήθεια είναι τόσο πολύτιμη που πρέπει πάντα να συνοδεύεται από δύο σωματοφύλακες ψεύδους. Κι εφόσον η πολιτική είναι η προέκταση του πολέμου με άλλα μέσα, άρα και εκεί η αλήθεια είναι εξίσου σημαντική, οπότε το fake, η φενάκη, αναβαθμίζεται σε επίπεδο κυρίαρχου κανόνα – η αλήθεια λέγεται μόνο αν συμφέρει. Και συνήθως αν δεν συμφέρει, δεν την πιστεύουμε κιόλας. Πώς το λέει ο Νιόνιος: «Αφού δεν έχεις νέα ευχάριστα να πεις, καλύτερα να μη μας πεις κανένα».
Επομένως, γιατί όλη αυτή η ιερή αγανάκτηση για τα fake news περί Κώστα Γαβρά από εκείνους που σκίσανε τα Μνημόνια εν μια νυκτί και κατήργησαν διαμιάς τον ΕΝΦΙΑ; Ξαφνικά τους έπιασε ευαισθησία – όχι. Εξάλλου μήπως ο κ. Γαβράς (ζωή να έχει ο άνθρωπος) δεν πιστεύει ότι η Αριστερά ζει (κάτι, βέβαια, ελάχιστα αληθές) και ότι ο ΣΥΡΙΖΑ τα πάει μια χαρά; Κατά συνέπεια εδώ βρισκόμαστε μπροστά σε εκκωφαντικά γεγονότα, που όμως ορισμένοι θεωρούν πως δεν υπάρχουν, και αντιστρόφως. Απλώς κάποιος φαρσέρ επαλήθευσε με κακόγουστο τρόπο εκείνο που συμβαίνει μέσα στα μυαλά των ανθρώπων: το υπάρχον και το μη υπάρχον εμπίπτουν στην ευτέλεια της ιδεολογίας ή της άποψης – κι έπειτα το ανάλογο υποστηρίζει και ο Καρυωτάκης: «Υπάρχω;» λες, κι ύστερα «δεν υπάρχεις». Μόνο ο Στελάρας τραγουδάει, ως αιώνιος υπαρξιστής, το «υπάρχω, κι όσο υπάρχεις θα υπάρχω». Τι αγριολούλουδο, τι αγριογούρουνο.
Παρά τη μαιευτική μέθοδο του Σωκράτη, την αποδεικτική του Αριστοτέλη, τη διαλεκτική κάθαρση του Πρόκλου, τη συμπερασματική κρίση του Χέγκελ και την αξίωση εγκυρότητας του Χάμπερμας, η αλήθεια είναι όπως η πολύ ωραία γυναίκα: διαφεύγουσα – κατά Ελύτη. Και η πιο ωραία γυναίκα είναι αυτό που είναι για έναν λόγο: επειδή είναι διαφεύγουσα. Εξάλλου ποιος μπορεί να αντέξει τόσο κάλλος; Για πόσο καιρό; (Γίνεσαι ένας Πομάκος της αγάπης). Και για να το αντιστρέψουμε: χωρίς fake news δεν μπορεί να υπάρξει καμιά κοινωνία, εφόσον χωρίς αυτά δεν μπορεί να υπάρξει πολιτική. Θα είχαν διαλυθεί τα πάντα αν λεγόταν μόνο η αλήθεια: κράτη, οικογένειες, φιλίες, ερωτικές σχέσεις. Θα κατέρρεε το Σύμπαν. Θα πηδούσε ο κόσμος απ’ τα μπαλκόνια ουρλιάζοντας. Και μήπως ο κ. Γαβράς ή το σινεμά και η τέχνη γενικότερα δεν λένε αλήθειες μέσω της ψευδαίσθησης, του ψέματος του κινηματογράφου; Επομένως τα πράγματα ζούνε αντίστροφα και η καταγγελία της φενάκης είναι απλώς μια γιγαντιαία υποκρισία. Το έλεγε και ο κομψός Στάλιν: «Μέσα σε αυτό το δωμάτιο υπάρχει μια μαύρη γάτα. Αν δεν υπάρχει, πρέπει να την εφεύρουμε».
Τα κατά συνθήκην, τα ζωτικά ψεύδη, οι αυταπάτες, η αυτολογοκρισία (ρίξε λάδι στον κόφτη) είναι ένας τρόπος να ενδυναμώνονται τα έθνη και να αντέχει κανείς την ύπαρξη. Στην πολιτική η αλήθεια είναι σπανιοφανής, όπως η λευκή φάλαινα της Μεσογείου – εξάλλου εκεί μετράει κυρίως το ωφέλιμο. Τι είναι όμως το «ωφέλιμο»; Και για ποιον; Ιδού η απορία. Αρα το «γεγονός» θα υπάρχει, αλλά συνήθως θα είναι όπως τα παλιά λαστέξ της Πειραϊκής – Πατραϊκής.