Ηταν και τότε Τρίτη. 11 Σεπτεμβρίου. Μια μέρα που έδειχνε πως θα εξελισσόταν σαν όλες τις άλλες. Ομως ένα Boeing 767 της American Airlines καρφώθηκε στον βόρειο πύργο του Παγκόσμιου Κέντρου Εμπορίου και λίγο αργότερα ένα αεροσκάφος της United Airlines έπεσε στον νότιο πύργο. Ενα τρίτο αεροπλάνο έπεσε σε πτέρυγα του Πενταγώνου, ακριβώς έξω από την Ουάσιγκτον, ενώ ένα τέταρτο συνετρίβη σε αγροτική περιοχή στην Πενσιλβάνια. Ο θάνατος περισσότερων από 3.000 ατόμων άνοιξε μια πληγή στην καρδιά των ΗΠΑ που δεν έχει κλείσει ακόμα. Αλλαξε όμως άρδην και τον κόσμο ολόκληρο, με τις πολιτικές που διαμορφώθηκαν ακριβώς πάνω στα όσα έγιναν εκείνη την Τρίτη, πριν από 17 χρόνια.

Λίγο καιρό μετά τις επιθέσεις, το Κογκρέσο ψήφισε τον νόμο για Εντολή Χρήσης Στρατιωτικής Δύναμης, που έδινε όλη την εξουσία στον πρόεδρο Τζορτζ Μπους να χρησιμοποιήσει στρατιωτική βία εναντίον όποιας χώρας επιθυμούσε χωρίς να ζητήσει έγκριση. Οποια χώρα, οργάνωση ή άτομο έκρινε ότι βοήθησε στις τρομοκρατικές επιθέσεις, αλλά και όποια χώρα, οργάνωση ή άτομο έκρινε ότι σχεδίαζε και άλλες. Αυτές οι λίγες λέξεις (60 στο αγγλικό κείμενο) οδήγησαν σε μερικές από τις πιο κρίσιμες στιγμές στη σύγχρονη παγκόσμια Ιστορία, όπως η αμερικανική επέμβαση στο Αφγανιστάν το 2002 και ο πόλεμος του Ιράκ το 2003, τις επιπτώσεις των οποίων διαπιστώνουμε, στη χειρότερη μορφή τους, σήμερα. Στο Αφγανιστάν η επίθεση έγινε επειδή οι Ταλιμπάν βοηθούσαν την Αλ Κάιντα και στο Ιράκ αποφασίστηκε «προληπτικός πόλεμος» – ο πρώτος του είδους – με την υπόθεση ότι κατέχει όπλα μαζικής καταστροφής, κάτι που δεν αποδείχθηκε ποτέ. Ομως η πιο καταστροφική συνέπεια εκείνου του πολέμου ήταν ο τρόμος τον οποίο ζουν τα τελευταία χρόνια οι κάτοικοι του Ιράκ και των γύρω χωρών με τη μορφή των τζιχαντιστών του Ισλαμικού Κράτους.

Το κύριο πρόβλημα του Ισλαμικού Κράτους ήταν πως η επέμβαση τάραξε την τάξη που επικρατούσε στην περιοχή, μεταφέροντας τη βάση της εξουσίας από τους σουνίτες στους σιίτες. Σε συνέντευξή του στο CNN τo 2015, ο πρώην πρωθυπουργός της Βρετανίας Τόνι Μπλερ παραδέχθηκε ότι χωρίς τον πόλεμο του Ιράκ δεν θα υπήρχε Ισλαμικό Κράτος. Και εάν δεν υπήρχε Ισλαμικό Κράτος δεν θα είχαν σημειωθεί όλες αυτές οι πολύνεκρες μάχες τα τελευταία χρόνια στη Μέση Ανατολή και πιθανότατα ούτε η μεγάλη έξοδος τόσων εκατομμυρίων Σύρων προς την Ευρώπη για να ξεφύγουν από τον πόλεμο. Μια έξοδος που φαίνεται ότι πυροδότησε τα ξενοφοβικά αντανακλαστικά σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες – που φαίνεται να αλλάζουν την πολιτική πραγματικότητα στη Γηραιά Ηπειρο οδηγώντας σε άνοδο των λαϊκιστικών και ακροδεξιών κομμάτων. Μπορεί να φαίνεται ακραίο, όμως τα αποτελέσματα των ευρωεκλογών του ερχόμενου Μαΐου – όπου υπάρχει η περίπτωση οι ευρωσκεπτικιστές, δηλαδή εκείνοι που αμφισβητούν το ευρωπαϊκό οικοδόμημα, να είναι περισσότεροι από τους υποστηρικτές της ΕΕ – συνδέονται επαγωγικά με τα όσα συνέβησαν εκείνον τον Σεπτέμβριο, 17 χρόνια πριν.

Η άνοδος του λαϊκισμού στις ΗΠΑ και η εγκατάσταση στον Λευκό Οίκο μιας μη πολιτικής φυσιογνωμίας όπως ο Ντόναλντ Τραμπ εντάσσεται στο γενικότερο πλαίσιο αμφισβήτησης της παραδοσιακής πολιτικής τάξης από τους πολίτες. Το γεγονός ότι ένα κράτος με πανίσχυρους μηχανισμούς μυστικών υπηρεσιών δεν μπόρεσε να προστατεύσει τους πολίτες του έχει μείνει χαραγμένο στη συνείδηση των αμερικανών ψηφοφόρων. Ενας λόγος παραπάνω που η έρευνα σχετικά με το γιατί οι μυστικές υπηρεσίες δεν μπόρεσαν να εμποδίσουν τις επιθέσεις οδηγεί σε έναν λαβύρινθο λαθών, παραλείψεων και αστοχιών.

Κοιτώντας πίσω τις τελευταίες δύο δεκαετίες, λίγα γεγονότα μπορούν να συγκριθούν σε επίπεδο διεθνών επιπτώσεων με τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου. Επειτα από αυτήν, δικαιολογήθηκε η παραβίαση των προσωπικών δεδομένων εκατομμυρίων πολιτών τόσο στις ΗΠΑ όσο και στον υπόλοιπο κόσμο, στο πλαίσιο του «πολέμου εναντίον της τρομοκρατίας». Εχουμε λιγότερη ιδιωτικότητα χωρίς να είναι σίγουρο ότι έχουμε περισσότερη ασφάλεια.

Ολοι θυμούνται πού βρίσκονταν όταν έμαθαν για τις επιθέσεις και τα συναισθήματα που τους πλημμύριζαν παρακολουθώντας εκείνα τα πλάνα στην τηλεόραση. Θυμάται κάποιος πώς βλέπαμε το μέλλον τότε; Σίγουρα, διαφορετικό από αυτό που τελικά εξελίχθηκε.

Πεθαίνουν ακόμη οι πυροσβέστες και οι διασώστες

Δεκαεπτά χρόνια μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου 2001, σχεδόν 10.000 άτομα από τους πυροσβέστες, τα μέλη των σωστικών συνεργείων και άλλους που έτρεξαν να βοηθήσουν στους Δίδυμους Πύργους έχουν διαγνωστεί με καρκίνο. Περισσότεροι από 2.000 θάνατοι τα τελευταία χρόνια έχουν αποδοθεί σε ασθένειες που προκλήθηκαν από την παρουσία των ατόμων αυτών στα συντρίμμια.

Τα πράγματα αναμένεται να χειροτερεύσουν. Από τις τρομοκρατικές επιθέσεις στα δύο κτίρια είχαν χάσει τη ζωή τους περίπου 3.000 άτομα. Οι επιστήμονες υπολογίζουν ότι μέχρι το τέλος του 2018 ο αριθμός εκείνων που έχασαν τη ζωή τους από την έκθεση σε τοξικά υλικά την 11η Σεπτεμβρίου και τις επόμενες ημέρες θα είναι μεγαλύτερος από εκείνων που σκοτώθηκαν κατά τις επιθέσεις εκεί την τρομακτική Τρίτη. «Είμαστε εξαιρετικά ανήσυχοι» λέει ο δρ Μάικλ Κρέιν, διευθυντής του ειδικού προγράμματος στο νοσοκομείο Mount Sinai που συλλέγει τα στοιχεία και παρακολουθεί την πορεία της υγείας των συγκεκριμένων ασθενών.

Ο Ρόμπερτ Ριγκ τα γνωρίζει όλα αυτά από πρώτο χέρι. Ο συνταξιούχος πυροσβέστης της Νέας Υόρκης είχε τραυματιστεί σοβαρά από την κατάρρευση των κτιρίων. Τα τελευταία 17 χρόνια έχει δει πολλούς από τους συναδέλφους του που τότε είχαν γλιτώσει να ασθενούν βαριά, κυρίως από τις ρυπογόνες ουσίες που είχαν αναγκαστεί τότε να εισπνεύσουν ενώ συνέχιζαν το έργο της διάσωσης. «Εχω χάσει πια τον λογαριασμό, είναι τόσο πολλοί» λέει ο 66χρονος. Ο ίδιος ανησυχεί, με τόσους συναδέλφους του να έχουν ασθενήσει από καρκίνο; «Δεν μπορεί να φύγει από το πίσω μέρος του μυαλού μου. Ομως προσπαθώ να μην το αφήνω να μου κυριεύσει τη ζωή».

Ο μέσος όρος ηλικίας των πυροσβεστών και των μελών των σωστικών συνεργείων που έσπευσαν να βοηθήσουν στις 11 Σεπτεμβρίου 2001 είναι σήμερα γύρω στα 55 χρόνια. Το ποσοστό όσων παρουσιάζουν καρκίνο από τις ομάδες αυτές σε σύγκριση με τον γενικό πληθυσμό της ίδιας ηλικίας είναι 40% αυξημένο. Υπάρχει μάλιστα προοδευτική αύξηση στους θανάτους, δηλαδή φέτος, μέχρι τώρα, οι νεκροί από ασθένειες που σχετίζονται με το διασωστικό τους έργο εκείνες τις ημέρες έφθασαν τους 163 – περισσότεροι από κάθε άλλη χρονιά τα τελευταία 17 χρόνια.

Οι ειδικοί θυμούνται τις τρομακτικές συνθήκες υπό τις οποίες οι διασώστες έπρεπε να μοχθήσουν. Το ατσάλι έλιωνε και κάθε φορά που οι πυροσβέστες έπρεπε να μετακινήσουν κάτι σηκωνόταν πυκνός καπνός. Υπολογίζεται ότι περίπου 90.000 άτομα εκτέθηκαν τότε σε τοξικές χημικές ουσίες – αμίαντο, καύσιμα που καίγονταν, κομπιούτερ που καίγονταν, κονιορτοποιημένο τσιμέντο και εκατοντάδες άλλες ουσίες. «Κανένας δεν έχει ποτέ κωδικοποιήσει ή καταγράψει πλήρως όλες τις ουσίες που υπήρχαν εκεί» εξηγεί ο Κρέιν. «Πρόκειται για έκθεση σε άγνωστα υλικά. Χρειάζονται χρόνια, μερικές φορές δεκαετίες, για να αναπτυχθεί καρκίνος από έκθεση σε επικίνδυνα υλικά. Πιστεύουμε ότι αυτό ακριβώς συμβαίνει σήμερα».

Η πρόβλεψη του καθηγητή Ιατρικής του Medical College στη Νέα Υόρκη είναι ακόμα πιο ζοφερή. «Δεν νομίζω ότι έχουμε φθάσει ακόμη ούτε στο 15% των κρουσμάτων καρκίνων που θα δούμε συνολικά» λέει. Και αν μέχρι κάποια στιγμή υπήρχε αβεβαιότητα για τη σύνδεση των συνθηκών διάσωσης με την ασθένεια, η πραγματικότητα αποκαλύφθηκε έπειτα από έρευνες που διεξήχθησαν λόγω της μαζικής αγωγής που έκαναν ομάδες που εργάστηκαν στο Ground Zero. Πλέον υπάρχουν ειδικά προγράμματα εξετάσεων που απευθύνονται στους χιλιάδες διασώστες εκείνης της φρικτής ημέρας. Κάποια πράγματα όμως ίσως είναι αργά να προληφθούν.

Το γνωρίζατε;

Το χαμένο πλοίο του 1773

Ενα πλοίο του 18ου αιώνα βρέθηκε στο σημείο του Ground Zero τον Ιούνιο του 2010. Το εντόπισαν εργάτες που έπαιρναν μέρος στην κατασκευή του καινούργιου κτιρίου, νότια από εκεί όπου βρίσκονταν οι Δίδυμοι Πύργοι. Επρόκειτο για τον σκελετό ενός παλιού ξύλινου πλοίου που βρισκόταν σχεδόν 7 μέτρα κάτω από την επιφάνεια, για περισσότερα από 200 χρόνια.

Το κομμάτι του αεροπλάνου

Κομμάτι από αεροσκάφος βρέθηκε σε δρομάκι της Νέας Υόρκης, 12 χρόνια μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις. Το 2013, περίοικοι εντόπισαν κομμάτι από αεροσκάφος σε έναν στενό χώρο ανάμεσα σε δύο κτίρια που βρίσκονταν περίπου τρία τετράγωνα από τους Δίδυμους Πύργους. Αποκαλύφθηκε ότι ήταν κομμάτι του μηχανισμού προσγείωσης από ένα από τα δύο αεροπλάνα που έπεσαν πάνω στα κτίρια.

Η πρώτη μέρα στη δουλειά

Για τον άνθρωπο που χειρίστηκε εκείνη την ημέρα το συμβάν εκ μέρους της Ομοσπονδιακής Υπηρεσίας Αεροπλοΐας ήταν η πρώτη μέρα στη δουλειά. Είχε αναλάβει την πρώτη του υπηρεσία μερικές ώρες πριν από τις επιθέσεις. Την ώρα που ο Μπεν Σλάινι έλαβε την – άνευ προηγουμένου – απόφαση να κλείσει τον εναέριο χώρο των ΗΠΑ, περισσότερα από 4.000 αεροσκάφη βρίσκονταν στον αέρα.

Τα εκατομμύρια σουβενίρ

Η σκόνη δεν είχε καλά καλά κατακάτσει στο Ground Zero και το Γραφείο Εμπορικών Σημάτων στις ΗΠΑ άρχισε να δέχεται εκατοντάδες αιτήσεις για κατοχύρωση «προϊόντων σχετικών με την 11η Σεπτεμβρίου». Αφορούσαν κυρίως μπλουζάκια, κούπες, τσάντες και μπρελόκ με τους Δίδυμους Πύργους και με το ότι έμοιαζαν με τον αριθμό 11. Φτιάχτηκαν ακόμα και αναπτήρες που είχαν πάνω τους Πύργους μαζί με φωτογραφία του Οσάμα μπιν Λάντεν. Υπολογίζεται ότι έχουν πουληθεί εκατομμύρια τέτοια «αναμνηστικά».