Πριν από οκτώμισι χρόνια, στην αρχή της ελληνικής κρίσης, ο Ολι Ρεν, από τη θέση τότε του κοινοτικού επιτρόπου για τις Οικονομικές και Νομισματικές Υποθέσεις, είχε ευχηθεί στους Ελληνες «καλό κουράγιο». Σήμερα, σε μια εφ’ όλης της ύλης συνέντευξη στα «ΝΕΑ», και από τη θέση πλέον του διοικητή της Τράπεζας της Φινλανδίας, αποφεύγει ένα ανάλογο σλόγκαν, αλλά συνιστά και «εύχεται», όπως λέει, να διατηρήσει η χώρα τη δυναμική των μεταρρυθμίσεων και να αξιοποιήσει τα επιτεύγματα που κερδήθηκαν με κόπο, και την οικονομική ανάκαμψη προς όφελος των απλών Ελλήνων. Αλλωστε, όπως λέει, η Ελλάδα δεν έχει ξεπεράσει όλα τα προβλήματα, ούτε όλες τις δυσκολίες και θα πρέπει να παραμείνει στον δρόμο των υγιών και υπεύθυνων δημοσιονομικών πολιτικών. Κατά τον φινλανδό κεντρικό τραπεζίτη, το ελληνικό ασφαλιστικό σύστημα εξακολουθεί να είναι ένα από τα πιο ακριβά στην Ευρώπη, το δημόσιο χρέος εξακολουθεί να είναι υψηλό, ενώ, όπως δηλώνει, ανησυχεί πολύ για την πολύ μεγάλη φορολογική επιβάρυνση στη μεσαία τάξη. Ο Ολι Ρεν αναλύει τα αίτια που οδήγησαν την Ελλάδα στη βαθιά κρίση, ασκεί αυτοκριτική γιατί δεν είχε εκτιμήσει την «εδραιωμένη αντίσταση» των Ελλήνων και την έλλειψη εθνικής ενότητας έναντι των μεταρρυθμίσεων, και απορρίπτει ότι το πρώτο πρόγραμμα προσέβλεπε «μόνο» στη δημοσιονομική εξυγίανση. Ασκεί, παράλληλα, κριτική στις κυβερνήσεις της ευρωζώνης επειδή δεν αντέδρασαν γρήγορα για να αντιμετωπίσουν την ελληνική κρίση. «Για την ενίσχυση της βιωσιμότητας του χρέους της Ελλάδας, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είχε προτείνει την παράταση των προθεσμιών λήξης και τη μείωση του επιτοκίου των δανείων EFSF / ESM ήδη από το 2010-12. Μερικά από τα μέτρα αυτά έγιναν αποδεκτά τότε, μερικά μόνο πρόσφατα» δηλώνει, σχολιάζοντας τη συμφωνία της 21ης Ιουνίου και υπογραμμίζει «κάλλιο αργά παρά ποτέ».
Η Ελλάδα εισέρχεται σε νέα φάση μετά το τέλος ενός δύσκολου δρόμου. Πριν από λίγα χρόνια είχατε ευχηθεί στους Ελληνες «καλό κουράγιο». Τι θα προτείνατε σήμερα; Βρίσκεται η χώρα στο τέλος ενός τούνελ ή μόλις εισέρχεται σε μια άλλη φάση του, καθώς υπάρχουν ορισμένες αυστηρές και άνευ προηγουμένου δεσμεύσεις, όπως είναι τα υψηλά πλεονάσματα για μεγάλο χρονικό διάστημα;
Σήμερα, θα έλεγα στον ελληνικό λαό ότι έχετε κάνει μια εντυπωσιακή εξισορρόπηση του δημόσιου τομέα. Το 2010 το πρωτογενές πλεόνασμα της γενικής κυβέρνησης ήταν μείον 10% του ΑΕΠ, ενώ τώρα είναι συν 4%. Αυτή είναι πράγματι μια εντυπωσιακή αλλαγή. Σήμερα ανταμείβεστε για αυτή την πολύ δύσκολη προσαρμογή. Για παράδειγμα, το ελληνικό ΑΕΠ αυξήθηκε πέρυσι κατά 1,4% σε πραγματικούς όρους, αποτελώντας την πρώτη χρονιά που η αύξηση του πραγματικού ΑΕΠ ξεπέρασε το 1% από το 2007. Προφανώς η κρίση ήταν πολύ σοβαρή, επομένως η ανάκαμψη χρειάστηκε πολύ καιρό. Η επίτευξη του στόχου είναι πολύ πιο δύσκολη από την παραμονή στον στόχο. Αν και η Ελλάδα δεν έχει ακόμη αντιμετωπίσει όλα τα προβλήματα και τις δυσκολίες, η επόμενη φάση θα είναι σαφώς λιγότερο σκληρή από την προηγούμενη. Μαθαίνοντας από την εμπειρία, επιτρέψτε μου να απέχω από νέα συνθήματα. Εύχομαι μόνο να διατηρήσετε τη δυναμική των μεταρρυθμίσεων και να αξιοποιήσετε τα επιτεύγματα που κερδίσατε με κόπο και την οικονομική ανάκαμψη προς όφελος των απλών Ελλήνων.
Εχοντας βαθιά γνώση των πρώτων χρόνων της ελληνικής κρίσης αλλά και υπό το πρίσμα της συμφωνίας της 21ης Ιουνίου, πώς βλέπετε το μεταπρογραμματικό μέλλον της Ελλάδας; Θα πρέπει να υπάρχουν ανησυχίες σχετικά με τη βιωσιμότητα του χρέους και την προσπάθεια δημοσιονομικής προσαρμογής;
Πρώτα απ’ όλα η διάρθρωση της ελληνικής οικονομίας βελτιώθηκε κατά τη διάρκεια των προγραμμάτων. Ωστόσο εξακολουθεί να είναι σημαντικό να συνεχιστεί η εφαρμογή διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων. Για παράδειγμα, το ασφαλιστικό σύστημα εξακολουθεί να είναι ένα από τα πιο ακριβά στην Ευρώπη, το οποίο πρέπει να χρηματοδοτείται, και συνεπώς αυξάνει άμεσα και έμμεσα τη φορολογική επιβάρυνση των εργαζομένων. Παρά τη σημαντική πρόοδο, το δημόσιο χρέος εξακολουθεί να είναι υψηλό. Από τη θετική πλευρά, το κόστος εξυπηρέτησης του χρέους έχει μετριαστεί σημαντικά. Για την ενίσχυση της βιωσιμότητας του χρέους της Ελλάδας, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είχε προτείνει την παράταση των προθεσμιών λήξης και τη μείωση του επιτοκίου των δανείων EFSF / ESM ήδη από το 2010-12. Μερικά από τα μέτρα αυτά έγιναν αποδεκτά τότε, μερικά μόνο πρόσφατα. Κάλλιο αργά παρά ποτέ. Τώρα, η συμφωνία της 21ης Ιουνίου παρέχει στην Ελλάδα περισσότερο χρόνο για να εφαρμόσει τις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις και να επανέλθει η οικονομία στον σωστό δρόμο, ώστε να μπορέσει να αποπληρώσει το χρέος. Επιπλέον, το Eurogroup θα επανεξετάσει το 2032 εάν χρειάζονται πρόσθετα μέτρα για το χρέος.
Ησασταν αρμόδιος επίτροπος στην αρχή του δύσκολου ταξιδιού της χώρας. Σήμερα θεωρείτε ότι η 20ή Αυγούστου σηματοδοτεί το τέλος της λιτότητας και την απαρχή

πολιτικών πιο φιλικών προς τους πολίτες;

Η έξοδος από το πρόγραμμα στις 20 Αυγούστου ήταν μια σημαντική καμπή. Η συνεχιζόμενη οικονομική ανάκαμψη θα πρέπει να βοηθήσει τις συνθήκες διαβίωσης των απλών Ελλήνων. Στον βαθμό που μπορώ να δω από τα αριθμητικά στοιχεία, δεν υπάρχει ανάγκη περαιτέρω δημοσιονομικού σφιξίματος στην Ελλάδα. Δεδομένου ότι η κυβέρνηση βρίσκεται αυτή τη στιγμή πάνω από τον στόχο του πρωτογενούς πλεονάσματος, υπάρχει περιθώριο για έναν μικρό δημοσιονομικό χώρο. Ωστόσο, η φορολογική επιβάρυνση στη μεσαία τάξη είναι σήμερα πολύ μεγάλη και ανησυχώ πολύ γι’ αυτό. Αποτελεί συνεχή πρόκληση να καταστεί το φορολογικό σύστημα περισσότερο φιλικό προς την ανάπτυξη. Και σε κάθε περίπτωση, όλα τα κράτη – μέλη της ευρωζώνης πρέπει να δεσμεύονται για υγιείς και υπεύθυνες δημοσιονομικές πολιτικές.
Η Ελλάδα χρειάστηκε οκτώ χρόνια για να βγει από το πρόγραμμα. Γιατί χρειάστηκε τόσο πολύ χρόνο; Εγιναν λάθη;

Τι θα μπορούσε να γίνει διαφορετικά;

Το ισοζύγιο της γενικής κυβέρνησης ήταν έντονα αρνητικό για 30 χρόνια πριν από την κρίση στην Ελλάδα. Ο μέσος όρος ήταν περίπου μείον 7% του ΑΕΠ. Επιπλέον, οι στατιστικές για τα δημόσια οικονομικά είχαν στρεβλωθεί πριν από την κρίση, μέχρι το 2011. Το δημοσιονομικό έλλειμμα του 2009 ήταν 15,6% αντί να είναι κάτω του 3%. Ετσι, η ανισορροπία στα δημόσια οικονομικά ήταν αφενός τεράστια και αφετέρου απροσδόκητη, κάτι που οδήγησε σε σοβαρή κρίση. Επιπλέον, η εφαρμογή των διαρθρωτικών αλλαγών χρειάζεται πολύ χρόνο και τα οφέλη από αυτές τις μεταρρυθμίσεις εμφανίζονται με σημαντική χρονική υστέρηση. Και εξαιτίας της στρέβλωσης των στατιστικών στοιχείων, ουσιαστικά όλοι υποτιμούσαν το βάθος της κρίσης από την αρχή, τόσο στην Ελλάδα όσο και στην ΕΕ. Χρειάστηκε πολύς χρόνος για να πεισθούν οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής να δράσουν, ενώ μια πιο γρήγορη αντίδραση για τη σταθεροποίηση της κατάστασης θα ήταν λιγότερο επιβλαβής και λιγότερο δαπανηρή για όλους. Επίσης, οι πανευρωπαϊκοί μηχανισμοί διαχείρισης κρίσεων δεν ήταν επαρκώς ανεπτυγμένοι. Τώρα έχουμε τον ESM, τον SSM και τον μηχανισμό εκκαθάρισης για τις τράπεζες.
Βλέπετε να έχουν εξελιχθεί τα πράγματα όπως τα είχατε προβλέψει πριν από οκτώ χρόνια; Εάν επιστρέψετε πίσω στον χρόνο, νομίζετε ότι η Ελλάδα θα έπρεπε να είχε υποστηριχθεί με διαφορετικό τρόπο;
Πολλοί από εμάς, συμπεριλαμβανομένου κι εμού, υποτιμούσαν την εδραιωμένη αντίσταση στις οικονομικές μεταρρυθμίσεις, που μπορούν να ανοίξουν τον φοβερό επιχειρηματικό δυναμισμό και την ανθρώπινη δημιουργικότητα της Ελλάδας. Ηδη το πρώτο πρόγραμμα 2010-11 έδινε μεγαλύτερη έμφαση στις μεταρρυθμίσεις που προωθούν την ανάπτυξη, και όχι «μόνο» στη δημοσιονομική εξυγίανση, αλλά δεν υπήρχε αρκετή εθνική ενότητα γι’ αυτές.
Στον τραπεζικό τομέα στην Ελλάδα, όπου εξακολουθεί να υπάρχει ένας μεγάλος όγκος μη εξυπηρετούμενων δανείων και οι δεσμεύσεις για τη μείωσή τους είναι αρκετά υψηλές, ενώ παράλληλα η χώρα έχασε το waiver, πώς βλέπετε την κατάσταση;
Κατά τη διάρκεια του συνεχιζόμενου προγράμματος ενίσχυσης του ελληνικού τραπεζικού συστήματος, οι ελληνικές τράπεζες έχουν σημειώσει σαφή πρόοδο στη βελτίωση της κεφαλαιακής τους θέσης και της ρευστότητάς τους. Οι καταθέσεις αυξάνονται, οι τράπεζες έχουν διευρύνει τη χρηματοδότησή τους από τις αγορές και έχουν μεταφέρει επιτυχώς τμήματα της χρηματοδότησής τους από πράξεις νομισματικής πολιτικής στη διατραπεζική αγορά repos. Ετσι, η άρση του waiver ήταν ένα μη γεγονός (non event) για τις τράπεζες. Ωστόσο, υπάρχει ακόμη κάποια δουλειά να γίνει για να ενισχυθεί η ποιότητα των κεφαλαίων των ελληνικών τραπεζών, η οποία είναι χαμηλότερη από ό,τι σε άλλα μέρη της Ευρώπης, αποτελούμενη εν μέρει από αναβαλλόμενες φορολογικές απαιτήσεις. Επιπλέον, εξακολουθεί να υπάρχει μεγάλος αριθμός μη εξυπηρετούμενων ανοιγμάτων (ΝΡΕ) ως κληρονομιά της κρίσης. Οι επιδόσεις των ελληνικών τραπεζών είναι ευθυγραμμισμένες σε γενικές γραμμές με τους εγκεκριμένους στόχους μη εξυπηρετούμενων δανείων, αλλά απαιτούνται συνεχείς προσπάθειες για περαιτέρω μείωση της αναλογίας των NPE. Η ταχεία πρόοδος στην επίλυση των μη εξυπηρετούμενων ανοιγμάτων θα αυξήσει περαιτέρω την κεφαλαιακή επάρκεια των ελληνικών τραπεζών και θα καταστήσει τη χρηματοδότησή τους λιγότερο ευάλωτη στις μεταβολές του επενδυτικού κλίματος.
Λαμβάνοντας υπόψη τα σύννεφα πάνω από την παγκόσμια οικονομία, την αβεβαιότητα του Brexit, την κρίση στην Τουρκία, τους φόβους για την Ιταλία, εξελίξεις που μπορούν να εμποδίσουν ξένες επενδύσεις και να επηρεάσουν τη συμπεριφορά των αγορών, ανησυχείτε;
Η παγκόσμια οικονομία εξακολουθεί να αναπτύσσεται αρκετά καλά. Αν και η ανάπτυξη της ευρωζώνης προβλέπεται να εξομαλυνθεί τα επόμενα χρόνια, αναμένεται να παραμείνει σχετικά ισχυρή. Αλλά υπάρχει μεγάλη πολιτική αβεβαιότητα. Ενδεχόμενη κλιμάκωση των εμπορικών πολέμων αποτελεί κίνδυνο για τις οικονομικές προοπτικές. Αν και ο άμεσος αντίκτυπος των πρόσφατα επιβληθέντων μέτρων στο εμπόριο είναι ακόμη περιορισμένος, οι επιπτώσεις των εμπορικών διαφορών μέσω του καναλιού της εμπιστοσύνης και των επενδύσεων μπορεί να είναι σημαντικές. Οι πιο σοβαρές εντάσεις υπάρχουν μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Κίνας, ενώ η Ευρώπη χτίζει γέφυρες και με τις δύο για να αποφευχθεί ένας καταστροφικός εμπορικός πόλεμος. Επίσης, είναι σημαντικό να βρεθεί μια λειτουργική συμφωνία στις διαπραγματεύσεις μεταξύ της ΕΕ και του Ηνωμένου Βασιλείου. Επιπλέον, οι εξελίξεις σε ορισμένες αναδυόμενες οικονομίες είναι ανησυχητικές. Η κανονικοποίηση της νομισματικής πολιτικής των ΗΠΑ αποκάλυψε εσωτερικές ευπάθειες σε ορισμένες από αυτές τις χώρες. Τουλάχιστον δεν έχουμε δει ακόμα σημαντική μεταδοτικότητα, αλλά αναγνωρίζω ότι εξακολουθεί να υπάρχει ο κίνδυνος να δούμε αυξημένη μεταβλητότητα στις αναδυόμενες αγορές. Στη ζώνη του ευρώ όλα τα κράτη – μέλη θα πρέπει να συνεχίσουν να ακολουθούν υπεύθυνες δημοσιονομικές πολιτικές για την αποφυγή κραδασμών στις χρηματοπιστωτικές αγορές. Είναι πάντα καλό να υπάρχουν μηχανισμοί απορρόφησης των κινδύνων, όταν αντιμετωπίζει κανείς προσκρούσεις στον δρόμο.
Επισημάσεις

Το ελληνικό ασφαλιστικό σύστημα εξακολουθεί να είναι από τα πιο ακριβά στην Ευρώπη

Αυτοκριτική

Μια πιο γρήγορη αντίδραση για τη σταθεροποίηση της κατάστασης θα ήταν λιγότερο επιβλαβής και λιγότερο δαπανηρή για όλους