Στα ίχνη του Νίκου Καζαντζάκη

Το 1927 ο Νίκος Καζαντζάκης εξέδιδε την «Ασκητική» στο αθηναϊκό περιοδικό «Αναγέννηση», ορίζοντας τις έννοιες που βοηθούν τον άνθρωπο να ανέλθει στην κλίμακα αξιών: «Το πρώτο σου χρέος, εχτελώντας τη θητεία σου στη ράτσα, είναι να νιώσεις μέσα σου όλους τους πρόγονους. Το δεύτερο, να φωτίσεις την ορμή τους και να συνεχίσεις το έργο τους. Το τρίτο σου χρέος, να παραδώσεις στο γιο τη μεγάλη εντολή να σε ξεπεράσει». Εννιά δεκαετίες αργότερα, ένα ντοκιμαντέρ, το «Αναζητώντας τον Καζαντζάκη», με «πρωταγωνιστή» τον σπουδαίο συγγραφέα, υπενθυμίζει την προσέγγιση της νεότερης γενιάς απέναντι στην Ιστορία.

Το φιλμ ξεκίνησε την καλλιτεχνική του πορεία ως μια σειρά ντοκιμαντέρ τριών επεισοδίων για την Cosmote TV κι ένα ταξίδι στη ζωή του Νίκου Καζαντζάκη. Συνέχισε όμως ως μια ολοκληρωμένη ταινία, η οποία κάνει πρεμιέρα την ερχόμενη Πέμπτη 20/9 (Δαναός 1 στις 18.00) στο 24ο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Αθήνας «Νύχτες Πρεμιέρας». «Είναι ουσιαστικά μια συρραφή των τριών επεισοδίων μαζί με ένα 10% νέου υλικού. Ακολουθήσαμε μια διαφορετική προσέγγιση, γιατί δεν θέλαμε να μιλήσουμε για όλα σαν μια κλασική βιογραφία. Θέλαμε να πιάσουμε στιγμές, σημεία αναφοράς και να τα αναλύσουμε εις βάθος. Ετσι εμμείναμε στο έργο το οποίο κάθε φορά αναλύουμε», τονίζει ο σκηνοθέτης Αλέξανδρος Σκούρας.

Στην «αφήγηση» του ντοκιμαντέρ σημαντικό ρόλο παίζουν τρία από τα σημαντικότερα βιβλία του Νίκου Καζαντζάκη, αποσπάσματα των οποίων διαβάζει ο ηθοποιός Μάκης Παπαδημητρίου. Η ταινία ξεκινάει με αναφορά στην «Ασκητική», όπου αναλύεται όλη η κοσμοθεωρία του, περνώντας παράλληλα και από τις ιδεολογίες του. Στη συνέχεια, οι εικόνες αφορούν τον «Ζορμπά» για να μιλήσουν για τις πιο προσωπικές του σχέσεις και τα ταξίδια του. Στο τέλος έρχεται ο «Τελευταίος πειρασμός», όπου καταγράφεται η πολεμική που έχει ξεσπάσει γύρω από το πρόσωπό του παρά την παγκόσμια αναγνώρισή του.

ΕΡΕΥΝΗΤΕΣ ΚΑΙ ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ. Συμπαραστάτες σ’ αυτό το ταξίδι προς την αναζήτηση του Καζαντζάκη υπήρξαν μελετητές, ακαδημαϊκοί, συγγραφείς, καλλιτέχνες και μεταφραστές όπως οι Γιώργος Γραμματικάκης, Βασίλης Βασιλικός, Νίκος Μαθιουδάκης, Κατερίνα Αγγελάκη – Ρουκ, Νίκη Σταύρου, Βαγγέλης Χατζηβασιλείου και Νίκος Χρυσός. Ολοι τους μοιράζονται τις απόψεις, τις εμπειρίες τους αλλά και ανέκδοτες ιστορίες από τη «συνάντησή» τους με το έργο ή τον συγγραφέα. Πολύτιμη αποδεικνύεται και η συμμετοχή της γραμματέως του Καζαντζάκη στην UNESCO Ιβέτ Ρενού και της Κατερίνας Εξαρχουλέα – Γεωργιλέα, που έμαθε τον Καζαντζάκη μέσα από οικογενειακές αφηγήσεις στη Μάνη κι έπειτα εργάστηκε μαζί με τον πραγματικό Γιώργο Ζορμπά. Πιο συναισθηματικά φορτισμένα είναι τα λόγια της καθηγήτριας Χριστίνας Ντουνιά και του ηθοποιού Στέφανου Ληναίου που περιγράφουν τη δυνατή φιλία του με τον ποιητή Αγγελο Σικελιανό.

Για τα κορυφαία έργα του, αλλά και για τη μετάφραση της «Οδύσσειας» με τους 33.333 στίχους που αντέγραψε επτά φορές η σύζυγός του Ελένη, μιλούν, εξάλλου, καθηγητές όπως η Αφροδίτη Αθανασοπούλου και ο Δημήτρης Δημηρούλης, ενώ στο μυθιστόρημα και την απήχηση του «Ζομπά» αναφέρονται ο καθηγητής Θανάσης Αγαθός και ο ηθοποιός Γιώργος Χωραφάς. Με την αγωνιώδη αναζήτηση και το πλάσιμο των λέξεων καταπιάνεται ο καθηγητής Χριστόφορος Χαραλαμπάκης και η μεταφράστριά του στα ισπανικά Σέλμα Ανκίρα. Τέλος, τον «Τελευταίο πειρασμό», την κινηματογραφική μεταφορά του από τον Σκορσέζε, την κοσμοθεωρία του Καζαντζάκη και τη στάση της Εκκλησίας σχολιάζει ο καθηγητής Θεολογίας Χρυσόστομος Σταμούλης.

ΠΟΥ ΓΥΡΙΣΤΗΚΕ. Το οδοιπορικό του ντοκιμαντέρ ξεκινά από – πού αλλού; – την Κρήτη. Το μέρος όπου γεννήθηκε ο μεγάλος λογοτέχνης και σήμερα υπάρχει το μουσείο Καζαντζάκη, για το οποίο μιλούν η διευθύντριά του Βαρβάρα Τσάκα και η ερευνήτρια Παρασκευή Βασιλειάδη. Το ταξίδι συνεχίζει στην Αντίμπ της Γαλλίας, στο Μποζιντάρ της Τσεχίας, στην Ασίζη της Ιταλίας, στη Μάνη και την Αίγινα. Σε τόπους δηλαδή όπου έζησε, εργάστηκε κι εμπνεύστηκε ο συγγραφέας, δημιουργώντας μια ατμόσφαιρα νοσταλγίας και περιπλάνησης. «Το ντοκιμαντέρ πιστεύουμε πως είναι αρκετά ατμοσφαιρικό. Μετά τις συνεντεύξεις, παίξαμε αρκετά με την ατμόσφαιρα για να βγάλουμε την εικόνα του χώματος, τις μυρωδιές του. Ακόμα και τη μοναξιά του συγγραφέα, αφού όπως και στα βιβλία του, ο ίδιος έδινε μεγάλη σημασία στην ατμόσφαιρα», επισημαίνει ο σκηνοθέτης.

Για τις ανάγκες των γυρισμάτων ο Αλέξανδρος Σκούρας χρειάστηκε να κάνει μια τρίμηνη έρευνα στο έργο του Καζαντζάκη με βοηθό τον Νίκο Μαθιουδάκη, ο οποίος είχε την επιστημονική επιμέλεια. Η συνθήκη αυτή του επέτρεψε να ανακαλύψει στοιχεία που ο ίδιος μέχρι τότε αγνοούσε.

Το ντοκιμαντέρ είναι μια  παραγωγή της ελculture.gr και της Cosmote TV που γυρίστηκε με την υποστήριξη των Creta Maris Beach Resort, την ευγενική Xoρηγία της Περιφέρειας Κρήτης και με μεγάλο χορηγό την Capital Ship Management Corp. καθώς και τους ANEK Lines & Blue Star Ferries, Creta Farms.