Μετά την ανακοίνωση του πορίσματος της έρευνάς του σχετικά με τη δυνατότητα ταχύτατης εκκένωσης του Ματιού, ο καταξιωμένος καθηγητής Κώστας Συνολάκης δέχτηκε την προσωπική επίθεση του βαρέος πυροβολικού της κυβέρνησης Παύλου Πολάκη. Ο κ. Πολάκης αναφέρθηκε στην προσωπική σχέση του καθηγητή με τον Κυριάκο Μητσοτάκη ώστε να ακυρώσει τα αποτελέσματα της έρευνάς του. Πρόκειται για μια τακτική που δεν είναι άγνωστη στον χώρο μελέτης της πειθούς.
Το πιο γνωστό μοντέλο ανάλυσης της πειθούς στον χώρο της κοινωνικής ψυχολογίας, το μοντέλο του Yale, εντοπίζει τρεις βασικούς παράγοντες πειθούς: την πηγή, το μήνυμα και τον δέκτη. Το μοντέλο αποδίδεται συνοπτικά με τη φράση «Ποιος είπε τι σε ποιον». Με απλά λόγια, για να είναι πειστικός ο κ. Συνολάκης πρέπει να εμφανίζεται ως αξιόπιστος επιστήμονας («ποιος»), να έχει σωστή επιχειρηματολογία («τι») και να απευθύνεται σε άτομα που είναι δεκτικά στην επιχειρηματολογία του («σε ποιον»).
Βεβαίως, η επιστημονική επιχειρηματολογία δεν είναι εύκολο να αξιολογηθεί από ανθρώπους χωρίς επιστημονική κατάρτιση. Ο κ. Συνολάκης αναφέρθηκε σε δύο χωριστά είδη προσομοιώσεων για την ταχύτητα εκκένωσης, τα οποία πραγματοποιήθηκαν από διαφορετικές ομάδες επιστημόνων, καθώς και σε μια σειρά δράσεων που αναδεικνύει η διεθνής πρακτική και βιβλιογραφία. Η σωστή αξιολόγηση του ζητήματος που πραγματεύεται απαιτεί ενδελεχή επιστημονική μελέτη, που μόνο οι ειδικοί μπορούν να κάνουν. Οπως με την ιατρική, οι άνθρωποι σε αυτές τις περιπτώσεις δεν κάνουν μόνοι τους διάγνωση, αλλά αναζητούν έναν αξιόπιστο επιστήμονα.
Ο κ. Συνολάκης είναι πράγματι ένας καταξιωμένος επιστήμονας. Το κύρος του, όπως όλων των επιστημόνων, μετράται σε μεγάλο βαθμό από το πλήθος των αναφορών στο έργο του. Σύμφωνα με τη βάση δεδομένων του Google Scholar, το οποίο είναι προσβάσιμο σε όλον τον κόσμο, οι αναφορές στο έργο του είναι 11.335, γεγονός που καταδεικνύει το μέγεθος της επίδρασής του στο αντικείμενο της ειδίκευσής του, δηλαδή τη διαχείριση φυσικών καταστροφών. Είναι πολύ δύσκολο κάποιος να έχει τέτοια επιστημονική επίδραση δίχως βαθιά γνώση του γνωστικού του αντικειμένου. Δεν είναι τυχαία καθηγητής σε πανεπιστήμιο της Αμερικής και στο Πολυτεχνείο Κρήτης, αλλά και τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών.
Οταν ένας επιστήμονας αυτού του διαμετρήματος δίνει στη δημοσιότητα ένα πόρισμα που πλήττει την κυβέρνηση, λογικό είναι να υπάρξει αντίδραση. Αυτή η αντίδραση αποτελεί με τη σειρά της μια απόπειρα πειθούς που θα κριθεί στο πεδίο των ίδιων τριών βασικών παραγόντων που εντοπίζει το μοντέλο του Yale. Με δεδομένο ότι το κοινό δεν έχει την προαπαιτούμενη επιστημονική γνώση, η προσωπική επίθεση στον κ. Συνολάκη («ποιος») μπορεί να είναι αποτελεσματική, ιδίως αν δεν μπορεί να αμφισβητηθεί εύκολα η ορθότητα του πορίσματος («τι») αλλά και αν απευθύνεται σε άτομα που είναι φίλα προσκείμενα στην τωρινή κυβέρνηση («σε ποιον»).
Εδώ όμως έγκειται η μεγάλη παγίδα. Αν δεν μας ικανοποιεί ένας συγκεκριμένος επιστήμονας, οφείλουμε να βρούμε καλύτερο. Το χειρότερο που μπορούμε να κάνουμε είναι να απαξιώνουμε τους επιστήμονες με γνώμονα τις πολιτικές τους γνωριμίες ή, ακόμη χειρότερα, με βάση τις δικές μας πολιτικές πεποιθήσεις. Επειδή κάτι δεν μας βολεύει, δεν σημαίνει ότι δεν είναι αλήθεια.
Ο Αλέξης Αρβανίτης είναι επίκουρος καθηγητής Κοινωνικής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης