Ο ρυθμός άφιξης μεταναστών έχει μειωθεί σημαντικά σχεδόν παντού στην Ευρώπη έπειτα από τις μεγάλες εισροές που είδαμε το 2015. Ωστόσο η μετανάστευση εξακολουθεί να κυριαρχεί στην πολιτική συζήτηση. Γιατί συνεχίζει να απασχολεί τόσο τους Ευρωπαίους;
Η απάντηση μπορεί να βρίσκεται στην οικονομία: όσοι έφτασαν την περίοδο 2015-16 έχουν ήδη δημιουργήσει ανισορροπίες στην αγορά εργασίας, με τους μετανάστες χαμηλής εξειδίκευσης να ανταγωνίζονται όλο και περισσότερο τους πολίτες χαμηλής εξειδίκευσης. Και είναι αλήθεια ότι στο μεγαλύτερο κομμάτι της Ευρώπης η εχθρότητα απέναντι στους ξένους είναι εντονότερη μεταξύ των εργατών χαμηλής εξειδίκευσης. Εχουμε όμως λόγους να πιστεύουμε ότι το ζήτημα είναι πιο περίπλοκο.
Πρώτα από όλα το αντιμεταναστευτικό αίσθημα έχει αρχίσει να εκδηλώνεται με βίαιο τρόπο όχι μόνο στην Ιταλία, όπου έχουν υπάρξει πολλές περιπτώσεις πυροβολισμών εναντίον μεταναστών, αλλά και στη γενικά καλορρυθμισμένη Γερμανία.
Στο Κέμνιτς της Ανατολικής Γερμανίας ξέσπασαν πρόσφατα βίαιες συγκρούσεις ανάμεσα σε ακροδεξιούς διαδηλωτές και αστυνομικούς και αντιφασίστες, έπειτα από τη δολοφονία ενός Γερμανού από έναν Ιρακινό και έναν Σύρο. Το ακροδεξιό κόμμα Εναλλακτική για τη Γερμανία είναι ιδιαίτερα δημοφιλές σε αυτή την περιοχή.
Η εγκληματικότητα και η ανεργία δεν μπορούν να εξηγήσουν αυτό το ξέσπασμα. Το Κέμνιτς φιλοξενεί λιγότερους μετανάστες συγκριτικά με άλλες πόλεις παρομοίου μεγέθους και η εγκληματικότητα είναι γενικά υπό έλεγχο εκεί. Επιπλέον η ανεργία – η οποία φθίνει σε ολόκληρη τη Γερμανία – δεν είναι ιδιαίτερα υψηλή στο Κέμνιτς, δεν ξεπερνάει το 7%.
Υπάρχει όμως μια άλλη πιθανή εξήγηση, που έχει τις ρίζες της στην εξελικτική ψυχολογία. Μία τάση που σπάνια αναφέρεται στις συζητήσεις για τη μετανάστευση είναι το αυξημένο ποσοστό των ανδρών ανάμεσα στους πρόσφυγες και τους αιτούντες άσυλο. Τα τελευταία τρία χρόνια, τα δύο τρίτα και πλέον των ανθρώπων που ζήτησαν άσυλο στη Γερμανία ήταν άνδρες. Παρότι οι πρόσφυγες εκπροσωπούν ένα μικρό ποσοστό του συνολικού πληθυσμού της Γερμανίας (2,5%), συνιστούν ένα σαφώς υψηλότερο ποσοστό του νεαρού ανδρικού πληθυσμού της.
Ερευνες δείχνουν πως όταν υπάρχουν σημαντικά περισσότεροι άνδρες από ό,τι γυναίκες, ο αυξανόμενος ανταγωνισμός στην αναζήτηση συντρόφου μπορεί να οδηγήσει σε βία. Το συμπέρασμα είναι πως μέρος της εχθρότητας έναντι των αλλοδαπών ίσως να έχει τις ρίζες της σε κάποιο αρχέγονο ένστικτο των ανδρών που θέλουν να προστατεύσουν την περιοχή τους, καθώς και τις «δικές τους» γυναίκες, από άλλους άνδρες.
Μάλλον δεν είναι τυχαίο ότι το Κέμνιτς έχει την υψηλότερη αναλογία ανδρών προς γυναίκες ηλικίας 20 με 40 ετών στη Γερμανία. Φυσικά δεν επηρεάζονται όλοι οι άνδρες εξίσου από αυτή την κατάσταση. Επειδή οι γυναίκες τείνουν να προτιμούν συντρόφους από υψηλότερη κοινωνικοοικονομική τάξη, εκείνοι που επηρεάζονται περισσότερο από μια εισροή ανδρών αιτούντων άσυλο είναι οι φτωχότεροι και λιγότερο μορφωμένοι άνδρες. Και αυτοί είναι πράγματι που τείνουν να δείχνουν τη μεγαλύτερη εχθρότητα στη μετανάστευση.
Σίγουρα οι ανισορροπίες μεταξύ των φύλων δεν αποτελούν τον μόνο παράγοντα αντιμεταναστευτικού αισθήματος, όμως η εξελικτική ψυχολογία μπορεί να προσθέσει μία ακόμη διάσταση στο ζήτημα, προκειμένου να κατανοήσουμε καλύτερα το φαινόμενο και να αποτρέψουμε τη βία.
Ο Ντάνιελ Γκρος είναι ο διευθυντής της δεξαμενής σκέψης Center for European Policy Studies, που έχει την έδρα της στις Βρυξέλλες