Με τη συμπλήρωση τετρακοσίων ετών από τον θάνατο του Ουίλιαμ Σαίξπηρ (1616) ο εκδοτικός οίκος Hogarth Press (επανιδρύθηκε το 2012 με έδρα το Λονδίνο και τη Νέα Υόρκη) απευθύνθηκε σε σημαντικούς συγγραφείς και τους ζήτησε να συγγράψουν λογοτεχνικά κείμενα βασισμένα σε αριστουργήματα του μεγάλου άγγλου ποιητή και συγγραφέα θεατρικών έργων (Hogarth Shakespeare Project). Εγινα κοινωνός αυτής της επετειακής τελετουργίας διαβάζοντας τον «Μάκβεθ» του Νορβηγού Γιο Νέσμπο. Βρήκα το έργο έξοχο. Συναρπαστικό και ευρηματικό σε ό,τι αφορά τη μεταφορά του τραγικού σαιξπηρικού ήρωα, αλλά και των υπόλοιπων ηρώων, στην Αμερική της δεκαετίας του 1970. Σπεύδω βέβαια να πω πως είμαι φανατικός αναγνώστης των βιβλίων του Νέσμπο, γιατί κατά τη γνώμη μου συνδυάζει σε πολύ υψηλό επίπεδο τη γραφή αστυνομικών μυθιστορημάτων με την κλασική λογοτεχνία. Ο «Μάκβεθ», λοιπόν, του Νέσμπο βασίζεται στα ίδια πρόσωπα, στην ίδια λογική της πλοκής, με κάποιες όμως αποκλίσεις που είναι απαραίτητες για γεγονότα που διαδραματίζονται στις μεταπολεμικές Ηνωμένες Πολιτείες και μάλιστα σε μια αποβιομηχανοποιημένη πόλη, όπου κυριαρχούν η ανεργία, το έγκλημα και τα ναρκωτικά.
Η ανάγνωση του κατά Νέσμπο «Μάκβεθ» (2018) με οδήγησε στη σαιξπηρική μήτρα. Ξαναδιάβασα τον πρωτότυπο «Μάκμπεθ» σε μετάφραση Βασίλη Ρώτα. Και είδα τρεις σχετικές ταινίες. Την «Lady Macbeth» (2016) του Γουίλιαμ Ολντρόιντ με τη Φλόρενς Που, τον «Μacbeth» του Ορσον Γουέλς (1948) όπου πρωταγωνιστεί ο ίδιος ως παντοκράτωρ, αλλά και τον εκπληκτικό «Μάκμπεθ» (2015) του αυστραλού σκηνοθέτη Τζάστον Κάρτζελ, με τον Μίκαελ Φασμπέντερ και τη μοναδική Μαριόν Κοτιγιάρ. Από τις ταινίες αυτές διαχωρίζω τη «Lady Macbeth» διότι ο σκηνοθέτης δανείζεται τη φονική σκληρότητα της σαιξπηρικής τραγικής ηρωίδας, για να διαχειριστεί όμως ένα τελείως διαφορετικό θέμα, αφού οι αυτοκτονικές τύψεις για τα εγκλήματα δεν τον αφορούν.
Τύψεις και αίμα που ρέει
Το πάθος και ο πόθος για την εξουσία. Ιδού το σαιξπηρικό θέμα και οι κινηματογραφικές ή συγγραφικές αποδόσεις και διασκευές του. Οπως και στον «Βασιλιά Ληρ», η εξουσία και ο αγώνας για την κατάκτηση, τη διατήρηση ή την ανάκτησή της («Ληρ») δεσπόζουν ως θέματα. Δεν έχω, ωστόσο, κατορθώσει να αντιληφθώ γιατί από ορισμένους θεωρούνται ως περί εξουσίας τριλογία του Σαίξπηρ τα δύο ανωτέρω έργα μαζί με το «Τίμων ο Αθηναίος», όπου ο συγγραφέας πραγματεύεται τα θέματα «χρήμα και ανθρώπινη κακία, υποκρισία, αχαριστία και αναξιοπρέπεια». Μάκβεθ, λοιπόν, και πάθος για την εξουσία ως πρόβλημα των προβλημάτων (όπως το χαρακτηρίζει ο Βασίλης Ρώτας) είναι το θέμα του εκπληκτικού, του ανεπανάληπτου κειμένου του Ουίλιαμ Σαίξπηρ, που στα πρώτα δύο τρίτα των σελίδων του σε καθηλώνει με τις σκέψεις και τον λόγο των ανθρώπων που συγκρούονται για αυτή.
Αντροσύνη, δεξιότητα στα όπλα, απαράμιλλη σκληρότητα, ραδιουργία, ερωτικό πάθος, υποταγή στη μοίρα, αχαριστία, ανθρώπινα όρια στο κακό και ανυπαρξία ορίων, τύψεις, έγκλημα και αυτοκτονία και πάνω από όλα λατρεία για την εξουσία είναι οι ικανότητες, οι ιδιότητες, οι καταστάσεις, τα πάθη και οι πράξεις που οδηγούν στο στέμμα και στα αξιώματα και κυρίως στη διατήρησή τους. Ο απόλυτος παροξυσμός του Μάκβεθ εκδηλώνεται στην προσπάθειά του να διατηρήσει την εξουσία και συνυπάρχει με τις τύψεις του που, ενώ του καταστρέφουν τη ζωή, δεν κυριαρχούν απάνω του ώστε να σταματήσει να εγκληματεί. Εξουσία, οδυνηρές τύψεις, ανασφάλεια, αίμα που ρέει, δυστυχία, ιδού η ζωή του Μάκβεθ και κατά Γιο Νέσμπο. Με μια καλλονή Lady ως σύζυγο, ιδιοκτήτρια καζίνο, πιο σκληρή από τη σαιξπηρική Lady Macbeth, με μακβεθικό οδηγό τον πιο κυνικό παραμερισμό του φιλότιμου και την εκδήλωση της εγκληματικής αχαριστίας και με μια τερατώδη πλοκή, που αποτελεί χαρακτηριστικό γνώρισμα των μυθιστορημάτων του Νέσμπο, τα οποία σημειωτέον δύσκολα μεταφέρονται στον κινηματογράφο, όπως δύο φορές μου δόθηκε η ευκαιρία να διαπιστώσω («Χιονάνθρωπος» και «Κυνηγός κεφαλών»). Οποιος βιάζεται για το τέλος της πλοκής δεν συμπαθεί τη γραφή του Νέσμπο και τη θεωρεί φλύαρη. Οποιος, όμως, έχει υπομονή, όποιος αγαπά την κλασική λογοτεχνική γραφή των πλούσιων περιγραφών, όποιος αρέσκεται στις εκπλήξεις της γραφής και όποιος λατρεύει να δίνει ο ίδιος πρόσωπο στους ήρωες των σελίδων, ας διαβάσει τον «Μάκβεθ» του Γιο Νέσμπο. Επειδή πάντως εμένα μου άρεσε υπερβολικά και έδωσα λίγο χρόνο στο σχετικό θέμα, συνιστώ το συγκεκριμένο βιβλίο, τολμώ να πω, ανεπιφύλακτα.