«Αν έπρεπε να δείξουμε το σύνολο του έργου του Γιάννη Μόραλη θα χρειαζόμασταν τρία κτίρια σαν το Μουσείο Μπενάκη της Πειραιώς από πάνω ώς κάτω, καθώς μόνο τα πορτρέτα του ξεπερνούν τα 500. Εμείς μέσα από 200 έργα του και περίπου 200 κοστούμια, σκηνικά – τα οποία εκτίθενται για πρώτη φορά – ταπισερί, αρχιτεκτονικές συνθέσεις μαζί με αρχειακό υλικό επιχειρούμε μέσα από αυτή την αναδρομική έκθεση να επιβεβαιώσουμε τη θέση του Μόραλη ανάμεσα στους μεγάλους ζωγράφους», λέει στα «Πρόσωπα» ο Νίκος Παΐσιος, ο οποίος έχει αναλάβει την επιμέλειά της, τρεις δεκαετίες μετά την ανάλογη παρουσίαση που είχε γίνει στην Εθνική Πινακοθήκη. Για ποιον λόγο ταιριάζει στον Γιάννη Μόραλη ο χαρακτηρισμός «μεγάλος της ελληνικής ζωγραφικής»; «Για δύο λόγους. Πρώτον, διότι κατάφερε μέσα στο έργο του να ενσωματώσει τον μοντερνισμό με την αρχαία ελληνική γλυπτική και την αναγεννησιακή ζωγραφική του 15ου αι. Και δεύτερον, επειδή άφησε μια σπουδαία κληρονομιά τόσο διδάσκοντας πολλούς σημαντικούς σύγχρονους ζωγράφους όσο και αφήνοντας το παράδειγμα ενός ανθρώπου εργατικού και παραγωγικού. Είναι ο ζωγράφος του μέτρου», λέει ο Νίκος Παΐσιος. Και λάθη; Δεν είχε κακές στιγμές σε μια καριέρα που διήρκεσε σχεδόν επτά δεκαετίες; «Ηταν ψυχαναγκαστικός, εμμονικός και ήλεγχε τα πάντα. Τίποτα δεν ήταν αυθόρμητο στη δουλειά του. Ο Γκίκας είχε το όνομα, αλλά ο Μόραλης τη χάρη. Στα πορτρέτα που έκανε κατόπιν παραγγελίας μπορούμε να διακρίνουμε μια ανισότητα καθώς είναι διεκπεραιωτικά και χωρίς φόντο για να κερδίσει χρόνο. Είναι ίσως τα μοναδικά ελάσσονα έργα του».

Πώς εξηγείται ότι ένας καλλιτέχνης αυτού του βεληνεκούς δεν κατάφερε να κατακτήσει το διεθνές εικαστικό στερέωμα; «Σίγουρα πάντως όχι επειδή είναι επαρχιακή ή πολύ ελληνική η τέχνη του. Είναι εξοργιστικό ότι δεν υπάρχει ούτε ένα χαρακτικό του σε μουσείο του εξωτερικού. Μια τέτοια έκθεση θα μπορούσε άνετα να σταθεί στο Παρίσι, το Βερολίνο ή τη Νέα Υόρκη», απαντά ο δρ Γιώργης Μαγγίνης, μέλος της τριμελούς εκτελεστικής επιτροπής του Μουσείου Μπενάκη. «Πιστεύω ότι οφείλεται στο γεγονός ότι δεν θέλησε να ζήσει εκτός συνόρων. Αν δεν μείνεις στο εξωτερικό, να είσαι κοντά στο σύστημα των γκαλερί δεν μπορείς να τα καταφέρεις», προσθέτει ο Νίκος Παΐσιος.

Ακύρωση λόγω θανάτου

Αν και η χορεύτρια Γιάννα Βασσάλου ήταν σύντροφος του Γιάννη Μόραλη πολλά χρόνια, αποφασίζει να την παντρευτεί το 1996 σκεπτόμενος πως είναι ήδη 80 ετών και επιθυμεί να την εξασφαλίσει με τη σύνταξή του σε περίπτωση θανάτου του. Η Γιάννα όμως πεθαίνει το 2002 κι εκείνος φιλοτεχνεί το «Ερωτικό», στο οποίο απεικονίζεται νεκρή η σύντροφός του και δεξιά ο άγγελος του θανάτου ως μαύρη φιγούρα. Το έργο (που ανήκει στη Συλλογή Φέλιου) αγοράζεται από εύπορη κυρία, η οποία όταν πληροφορείται τι απεικονίζει από τον ίδιο τον ζωγράφο, ακυρώνει τη συμφωνία.

Γαμήλιο δώρο με καθυστέρηση

Ηταν εκείνος που αποφάσισε να γνωρίσει την κόρη του δικηγόρου του, Γιάννη Μαΐλη, Ελένη, στον αρχιτέκτονα και γιο του διευθυντή της Εθνικής Πινακοθήκης, Μαρίνου Καλλιγά, Παύλο. Και καλύτερο γαμήλιο δώρο από το πορτρέτο τους δεν μπορούσε να σκεφτεί. Τους έστειλε μάλιστα εκείνη την εποχή – 1969 – σε μια κάρτα ένα τριπλό προσχέδιο για να διαλέξουν πόζα και ένδυμα. Ωστόσο αναβολή στην αναβολή το πορτρέτο ζωγραφίστηκε το 1980 και σε μια εντελώς διαφορετική πόζα από εκείνες που είχε αρχικά προτείνει.

Η Δήλος και η Επιτύμβια Σύνθεση Γ

Ως πηγή έμπνευσης για την Επιτύμβια Σύνθεση Γ (1958-63), μία από τις πιο γνωστές σειρές έργων του Γιάννη Μόραλη, πολλοί ιστορικοί τέχνης βλέπουν τη Δανάη του Τιτσιάνο. Το θραύσμα μιας τοιχογραφίας που απεικονίζει την κοιμώμενη Αριάδνη από οικία της Συνοικίας του Θεάτρου στη Δήλο (για την έκθεση έχει κάνει ακριβές αντίγραφο ο Αλέκος Λεβίδης) έρχεται να προσθέσει μια ακόμη εκδοχή. Την τοιχογραφία του 1ου αι. π.Χ. είχε δει ο ζωγράφος σε ηλικία μόλις 19 ετών – 23 χρόνια πριν φιλοτεχνήσει την Επιτύμβια Σύνθεση Γ – όταν επισκέφθηκε τη Μύκονο και τη Δήλο στο πλαίσιο θερινής υποτροφίας που κέρδισε ως νικητής του διαγωνισμού γυμνού της ΑΣΚΤ.

Το μπάλωμα του βασιλιά

Ούτε για μια στιγμή δεν πόζαρε στον Γιάννη Μόραλη ο τότε βασιλιάς Παύλος. Οταν δέχεται την παραγγελία το 1956 καλείται στο παλάτι για να παραλάβει την επίσημη στρατιωτική στολή εξόδου και μια φωτογραφία του βασιλιά. Οταν όμως ο ζωγράφος έφτασε  στο σπίτι του στην οδό Καρνεάδου τον περίμεναν δύο εκπλήξεις: πρώτον, το σακάκι ήταν μπαλωμένο εσωτερικά (!) και δεύτερον, έλειπε ο σταυρός. Κάθιδρος ο Μόραλης πήρε τον δρόμο της επιστροφής πιστεύοντας ότι τον έχασε καθ’ οδόν. Οταν έφτασε στα ανάκτορα για να απολογηθεί και να αναζητήσει λύση, πληροφορήθηκε ότι απλώς είχαν λησμονήσει να του τον δώσουν.

Το βιβλίο του ανεκπλήρωτου έρωτα

Αφιερωμένο στον πρώτο του έρωτα, τη Λίντα Αντωνιάδη, είναι το βιβλιαράκι με ξυλογραφίες που φιλοτέχνησε σε ηλικία 16 ετών ο Γιάννης Μόραλης. Σε μόλις δύο αντίτυπα – ένα για την αγαπημένη του κι ένα για τον ίδιο (εδώ εκτίθεται το δικό του μαζί με τη μήτρα) – είναι εμπλουτισμένο με φωτογραφίες της και στο εξώφυλλο φέρει τα αρχικά τους. Αν και ο δάσκαλός του Γιάννης Κεφαλληνός τού προσέφερε 5.000 δρχ. για να τον διευκολύνει να την κλέψει, τελικώς επικράτησε η λογική και ο Μόραλης την αποχαιρέτησε, όπως φαίνεται στο τελευταίο χαρακτικό, κι έφυγε για το εξωτερικό.

info

Η έκθεση «Γιάννης Μόραλης» πραγματοποιείται με τη συνεργασία του Μουσείου Μπενάκη, του Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης, την Εθνική Πινακοθήκη και την γκαλερί Ζουμπουλάκη. Πειραιώς 138 και Ανδρονίκου. Εως 5 Ιανουαρίου.