Ποιος είναι ο προοδευτικός, ή η προοδευτική δύναμη σήμερα, ιδιαίτερα στο ευρωπαϊκό πολιτικό περιβάλλον; Εθεσα πρόσφατα το ερώτημα στον επικεφαλής της Ομάδας Σοσιαλιστών και Δημοκρατών (S&D) στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (ΕΚ) Ούντο Μπούλμαν σε μια συζήτηση στην Αθήνα. Ο Μπούλμαν επιμόνως ζητά τον σχηματισμό μιας προοδευτικής συμμαχίας ευρωπαϊκών δυνάμεων ενόψει των ευρωεκλογών του Μαΐου 2019 που θα περιλαμβάνει τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα αλλά και τον ΣΥΡΙΖΑ, κ.ά. Στο ερώτημά μου απάντησε με γενικότητες, με κύρια αναφορά στην υποστήριξη των αξιών της δίκαιης κοινωνίας, ισότητας, κ.λπ. Οσο δύσκολο κι αν είναι να ορίσει κάποιος τόσο ευρείς όρους όπως «προοδευτικός», κ.λπ. (οι πάντες σχεδόν διεκδικούν την προοδευτικότητα) ωστόσο τρία κύρια χαρακτηριστικά/ κριτήρια μπορούν – νομίζω – να ορίσουν τον προοδευτικό, την προοδευτική δύναμη στο ευρωπαϊκό πλαίσιο και στη λογική της σοσιαλδημοκρατίας.

Πρώτον, η αταλάντευτη προσήλωση στις δημοκρατικές αξίες, στον πλήρη σεβασμό του κράτους δικαίου, τη διάκριση των εξουσιών, την πλήρη ελευθερία του λόγου και του Τύπου, τον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων συμπεριλαμβανομένων και των δικαιωμάτων των προσώπων που ανήκουν σε μειονότητες, τον σεβασμό της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, την ανοχή και βεβαίως την ανοιχτότητα και διαφάνεια. Πρόκειται λίγο – πολύ για τις αξίες πάνω στις οποίες στηρίζεται η Ευρωπαϊκή Ενωση (και που περιλαμβάνονται στο άρθρο 3 της Συνθήκης – ΣΕΕ).

Δεύτερον, η υποστήριξη της δίκαιης κοινωνίας, κοινωνικής δικαιοσύνης, ισότητας (ευκαιριών, κ.λπ.) που επιτυγχάνεται μέσα από την αναδιανομή (εισοδήματος, πλούτου, κ.λπ.), τη στήριξη της νέας ατζέντας θεμάτων όπως για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής, την ανθρωπιστική διαχείριση των μεταναστευτικών – προσφυγικών ροών, την αειφορία (sustainability), τη δημοκρατική εμπλαισίωση της παγκοσμιοποίησης , την υποστήριξη του πολυμερούς διεθνούς συστήματος και πάνω απ’ όλα την εμβάθυνση της ευρωπαϊκής ενοποίησης.

Τρίτον, την υιοθέτηση μιας αισθητικής/ κουλτούρας αμοιβαίου σεβασμού, ευγένειας, αμοιβαίας εμπιστοσύνης και ευθύνης στη διεξαγωγή της (δημοκρατικής) πολιτικής σύγκρουσης, χωρίς να αναδεικνύεται ο πολιτικός αντίπαλος σε «εχθρό για εξόντωση» (στη λογική «ή τους τελειώνουμε ή μας τελειώνουν») ή να καταγγέλλεται όποιος διαφωνεί ως περίπου προδότης (με δημοσιοποίηση, μεταξύ άλλων, της διεύθυνσης κατοικίας του «για τα περαιτέρω»).

Τα τρία αυτά στοιχεία, ως ενιαίο τρίπτυχο, θα πρέπει να συνυπάρχουν για τον προσδιορισμό του προοδευτικού στη σοσιαλδημοκρατική λογική. Η συνολική αποδοχή του πακέτου των φιλελεύθερων δημοκρατικών αξιών είναι απολύτως αναγκαία, προϋπόθεση sine qua non μαζί με την υποστήριξη της δίκαιης κοινωνίας, ισότητας, αναδιανομής. Εάν υπάρχει το ένα εκ των τριών, τότε τοποθετείσαι είτε στο φιλελεύθερο, συντηρητικό μέρος του πολιτικού φάσματος ή στο στρατόπεδο του λαϊκισμού. Δεν μπορεί να διαφεύγει ότι οι λαϊκιστές ακόμη και της πλέον ακροδεξιάς απόχρωσης υιοθετούν ρητορικά τουλάχιστον την ατζέντα της δίκαιης κοινωνίας και της αναδιανομής. Αυτό όμως δεν τους καθιστά προοδευτικούς με την πλήρη περιφρόνηση που επιδεικνύουν στο σεβασμό του κράτους δικαίου, ατομικών ή μειονοτικών δικαιωμάτων, κ.λπ.

Με βάση τα τρία αυτά κριτήρια, ο ΣΥΡΙΖΑ κάθε άλλο παρά μπορεί να θεωρηθεί ως προοδευτική δύναμη σοσιαλδημοκρατικής λογικής. Παραβιάζει ευδιάκριτα το πρώτο κριτήριο (σεβασμός κράτους δικαίου, διάκρισης εξουσιών, κ.ά.) και βάναυσα το τρίτο (την αισθητική της αμοιβαίας αξιοπρέπειας, ευγένειας και ευθύνης).

Ο Π.Κ. Ιωακειμίδης είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών και μέλος του Επιστημονικού Συμβουλίου του FEPS