Λίγο μετά το 1860, την εποχή που ο Παπαδιαμάντης τοποθετεί τη «Σταχομαζώχτρα» του στην Εύβοια, η περίφημη Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία, ένας οργανισμός ιδρυθείς από επιφανείς προσωπικότητες του νεοσύστατου ελληνικού κράτους, αποφασίζει να δημιουργήσει ένα δημοτικό σχολείο σε ένα μικρό χωριό του νησιού: στα Στύρα. Το σχολείο συστήνεται, σύμφωνα με την επίσημη απόφαση, για την ενίσχυση της ελληνικής γλώσσας.

Ξεκινά τη λειτουργία του το 1885 – όταν πρόεδρος της Φιλεκπαιδευτικής είναι ο Νικόλαος Μαυροκορδάτος – στα πρότυπα των Αρσακείων που έχουν ήδη ιδρυθεί από το 1837 στην Αθήνα και με άξονα τους σκοπούς του οργανισμού: «την πρόοδο των δημοτικών σχολείων και τη στοιχειώδη εκπαίδευσι του λαού». Στην περιοχή, όπως και σε ολόκληρη τη Νότια Εύβοια, είχαν εγκατασταθεί αιώνες πριν από την Τουρκοκρατία αλβανόφωνοι πληθυσμοί που αφομοιώθηκαν από το ελληνικό στοιχείο, είχαν όμως αφήσει το στίγμα τους στο γλωσσικό ιδίωμα του τόπου που είχε ως βάση τα αρβανίτικα. Ο βίος του σχολείου θα είναι βραχύς. Το 1892, το Αρσάκειο των Στύρων θα διακόψει αναγκαστικά τη λειτουργία του. Είναι μια περίοδος κατά την οποία ο λαός προσπαθεί να ξεφύγει από τη φτώχεια, τα κορίτσια θεωρείται σχεδόν αδιανόητο να φοιτούν στο σχολείο και η γνώση αντιμετωπίζεται με καχυποψία. Ως εκ τούτου, οι δασκάλες που έχουν μεταβεί στην περιοχή αντιμετωπίζουν αντιδράσεις.

ΕΓΚΑΤΑΛΕΙΨΗ. Μετά την απομάκρυνση της Φιλεκπαιδευτικής, το σχολείο θα λειτουργήσει ως Δημοτικό Σχολείο Στύρων, θα ζήσει βήμα βήμα την εξέλιξη του τόπου, θα μετακομίσει από το παραδοσιακό κτίσμα του σε άλλο και θα συνεχίσει να δέχεται στα θρανία του μαθητές για σχεδόν ενάμιση αιώνα. Μέχρι τον περασμένο Ιούνιο, οπότε το κουδούνι του χτύπησε για τελευταία φορά. Το ιστορικό σχολείο δεν άνοιξε φέτος λόγω έλλειψης μαθητών. Ηταν διθέσιο και τα κοντινά δωδεκαθέσια αποτελούσαν μάλλον ελκυστικότερη επιλογή για τους γονείς. Αξίζει να σημειωθεί ότι πριν από το κλείσιμό του είχε ανακοινωθεί – τον περασμένο Μάιο – υποβιβασμός του σχολείου από διθέσιο σε μονοθέσιο, με απόφαση του υπουργείου Παιδείας, γεγονός που κάνει πολλούς να μιλούν για εγκατάλειψη του σχολείου που τελικά οδήγησε στην παύση της λειτουργίας του.

Το Δημοτικό Σχολείο Στύρων Ευβοίας είναι ένα παράδειγμα του πόσο εύκολα ξεχνιέται η Ιστορία αν κάποιοι άνθρωποι δεν επενδύσουν σε αυτήν.

«Το χωριό των Στύρων, το οποίο ήταν η κοιτίδα της γνώσης σε όλο τον δήμο, με δράσεις πνευματικές, ιστορικές, κοινωνικές, αλλά και με καταγραφές από την αρχαιότητα έως και σήμερα, έμεινε “ορφανό” από αυτό που οι παλαιότεροι πάσχισαν και κατάφεραν να δώσουν με αγώνες και ευεργεσίες, το πολυτιμότερο αγαθό που είναι η γνώση» σχολιάζει ο Αγγελος Τόλιας, ο οποίος ασχολείται με λαογραφικά θέματα της περιοχής. «Το 1867 αποφασίστηκε από τη Φιλεκπαιδευτική η σύσταση σχολείων σε απομακρυσμένους δήμους της Αττικής ή σε περιοχές της Ελλάδας όπου υπήρχε μεγαλύτερη ανάγκη ενίσχυσης της ελληνικής γλώσσας – στο Μενίδι, στην Κηφισιά, στα Κιούρκα, στην Ανδρο, στα Πατήσια, στην Ελευσίνα, στη Χασιά, στην Αβία Μάνης και στα Στύρα Ευβοίας. Μιλάμε για έναν οργανισμό που ιδρυτές του ήταν σημαντικές ιστορικές και πνευματικές προσωπικότητες, όπως ο Ιωάννης Κοκκώνης, ο Γεώργιος Γεννάδιος, ο Γεώργιος Κουντουριώτης και άλλοι» εξηγεί. «Το σχολείο αυτό θα λειτουργούσε με τη χρηματοδότηση, επίβλεψη και επιμέλεια στα πρότυπα του Αρσακείου, όπερ και εγένετο» προσθέτει.

Σύμφωνα με την Αναστασία Μηλίτση – Νίκα, διευθύντρια των Γενικών Αρχείων της Καλαμάτας, η οποία έχει συγγράψει βιβλίο για το Αρσάκειο της πόλης, «τα περιφερειακά σχολεία της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας ιδρύονταν κατά κανόνα εκεί όπου οι ενδιαφερόμενοι δήμοι παρείχαν κατάλληλο οίκημα και κατέβαλλαν τα έξοδα για τη συντήρησή τους. Η εποπτεία τους ανετίθετο κατά κανόνα σε τοπικές επιτροπές που αποτελούνταν από πέντε ή επτά μέλη, συνήθως υπό την εποπτεία του δημάρχου, του επισκόπου ή ενός ευυπόληπτου πολίτη. Οπου εισπράττονταν δίδακτρα, αυτά ήταν ανάλογα προς τις δυνατότητες των κατοίκων της περιοχής».

ΓΙΑΤΙ ΣΤΑ ΣΤΥΡΑ. Πώς όμως επελέγησαν τα Στύρα; Την εποχή εκείνη η περιοχή προσπαθεί να εκσυγχρονιστεί έχοντας αποτινάξει τον τουρκικό ζυγό. Ενδεικτικά, το 1866 ιδρύεται στα Στύρα ειρηνοδικείο καθώς οι κάτοικοι ήταν αναγκασμένοι να ακολουθούν μια διαδρομή διάρκειας οκτώ ωρών, με αρκετούς κινδύνους, χωρίς συγκοινωνία, που τον χειμώνα περιελάμβανε τη διάσχιση πλημμυρισμένων λιμνών ή χιονισμένων βουνών.

«Στην πολυετή λειτουργία του σχολείου αρκετοί μαθητές που αποφοίτησαν από αυτό διακρίθηκαν σε περίοπτες θέσεις των γραμμάτων, των τεχνών και της κοινωνίας πέρα από τα στενά όρια του δήμου μας και προσέφεραν στην πατρίδα έργο. Η απόφαση να παύσει η λειτουργία πλέον του σχολείου με θλίβει ως γεγονός, διότι βέβαια οι εποχές αλλάζουν και πρέπει να επαναπροσδιορίσουμε τις θέσεις μας, δεν έχουμε όμως το δικαίωμα να εκμηδενίζουμε αβασάνιστα την Ιστορία και να αλλοιώνουμε την κουλτούρα του τόπου μας. Ελπίζω η έλλειψη μαθητών να μην είναι το πρόσχημα…» σχολιάζει ο Τόλιας.

Το 1874, σύμφωνα με τα απομνημονεύματα του τότε δημάρχου Στυρέων Ιωάννη Κεντιστού, στην περιοχή γινόταν αγώνας για να συσταθούν σχολεία σε κάθε χωριό του δήμου. Σήμερα ελάχιστοι δείχνουν να ενδιαφέρονται για το κλείσιμο του ιστορικού σχολείου…