Ο γερμανικός εθνικισμός γεννήθηκε με τους απελευθερωτικούς αγώνες κατά της γαλλικής κατοχής του Ναπολέοντα και είχε πρώτους προάγγελους τους μορφωμένους αστούς (όπως όλα τα σύγχρονα κινήματα άλλωστε). Ο φιλόσοφος Friedrich Schlegel ήταν ένας από αυτούς. Μεγάλο ρόλο στη διαμόρφωση του εθνικισμού έπαιξε ο προτεσταντικός ευσεβισμός (pietism) και αργότερα ο ρομαντισμός.
Θεωρητικός του γερμανικού εθνικισμού ήταν ο Jahann Gottfried Hender, ο οποίος θεωρούσε τη δημιουργία κάθε έθνους ένα φυσικό φαινόμενο προσδιορισμένο από το περιβάλλον. Αν οι διαφωτιστές αποδέχονταν μια κοινότητα ατόμων που τα συνδέει ο ορθός λόγος, ο Hender πίστευε κυρίως στη γλωσσική και πολιτισμική ιδιαιτερότητα κάθε έθνους.
Η πίκρα του κατακερματισμένου έθνους που γίνεται θύμα των ισχυρών (τριακονταετής πόλεμος) υπήρξε το μόνιμο στίγμα που παρακολουθούσε την πορεία του γερμανικού εθνικισμού. Τα οράματα του ρομαντισμού στο «Δαχτυλίδι του Ρήνου» του Wagner απηχούν τον φόβο της καταστροφής και την προσμονή του σωτήρα Ζίγκφριντ. Κάποτε ο παράκλητος ήταν ο Μπίζμαρκ και άλλοτε γινόταν ο Χίτλερ.
Υπάρχει ωστόσο και η παράδοση των προοδευτικών και φιλελεύθερων γερμανών εθνικιστών όπως ο Stein, ο Handenberg και ο Humboldt, που φιλοδοξούσαν να δουν τη χώρα τους μια δημοκρατία με κράτος δικαίου. Στην ηττημένη και ταπεινωμένη Γερμανία του μεσοπολέμου η δημοκρατία της Βαϊμάρης δεν κατάφερε να κατισχύσει.
Ο Θάνος Βερέμης είναι ομότιμος καθηγητής ΕΚΠΑ