Στις 28 Οκτωβρίου του 1941, κάτω από τα έκπληκτα βλέμματα των Ιταλών, περίπου 2.000 ανάπηροι του αλβανικού μετώπου, άνθρωποι χωρίς χέρια, χωρίς πόδια, τυφλοί, κάποιοι με πατερίτσες και άλλοι σε αναπηρικά καροτσάκια, κατεβαίνουν με πορεία στο κέντρο της Αθήνας. Κάνουν μαζικά την εμφάνισή τους στο Σύνταγμα – κάτι που συμβαίνει για πρώτη φορά στην κατεχόμενη Αθήνα – και προσπαθούν να καταθέσουν στεφάνι στο Μνημείο του Αγνωστου Στρατιώτη. Θα χτυπηθούν λυσσαλέα από τους ιταλούς καραμπινιέρους. Θα έχουν όμως γράψει στην Ιστορία την πρώτη οργανωμένη αντιστασιακή εκδήλωση στην πόλη.
ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ. Οι ανάπηροι του ελληνοϊταλικού πολέμου θα αποτελέσουν έκτοτε ένα από τα πιο δυναμικά κομμάτια της Αντίστασης. Θα βρεθούν στην πρώτη γραμμή κάθε αγώνα, εκδίδοντας την παράνομη εφημερίδα «Φωνή των Αναπήρων», κρύβοντας όπλα στα νοσοκομεία για να τα παραδώσουν στον ΕΛΑΣ, συμμετέχοντας σε δίκτυα πληροφοριών, λαμβάνοντας μέρος με τα καροτσάκια τους στις διαδηλώσεις της Αθήνας, με τέτοιο δυναμισμό που ο ελληνικός λαός θα τους δώσει το όνομα Μηχανοκίνητες Φάλαγγες. Η ιστορία τους, ηρωική αλλά σχεδόν άγνωστη στους περισσότερους, επελέγη να παρουσιαστεί ως μία από τις δεκατέσσερις ιστορίες Αντίστασης σε μια μεγάλη έκθεση που θα ξεκινήσει στις 5 Οκτωβρίου στο Πάρκο Ελευθερίας.
Μετά την κατάρρευση του μετώπου, χιλιάδες τραυματίες του ελληνοϊταλικού πολέμου καταλήγουν σε νοσοκομεία της Αθήνας. Ανάμεσά τους πολλοί στρατιώτες από τα νησιά – κυρίως την Κρήτη -, οι οποίοι δεν μπορούν να επιστρέψουν στα σπίτια τους, καθώς τα λιμάνια ελέγχονται από τους Γερμανούς και τους Ιταλούς. Οι συνθήκες διαβίωσής τους είναι άθλιες. Τον Δεκέμβριο του ’41 πραγματοποιούν απεργία πείνας ζητώντας φαγητό, φάρμακα και περίθαλψη. Το 1942 πραγματοποιούν δυναμικές κινητοποιήσεις που ανοίγουν τον δρόμο για μεγάλες λαϊκές διαδηλώσεις. Εντάσσονται στη μεγάλη τους πλειονότητα στο ΕΑΜ και συγκροτούν νοσοκομειακές επιτροπές. Οπως αναμενόταν, αντιμετωπίζουν την εχθρότητα των διορισμένων κατοχικών κυβερνήσεων: επιθέσεις από τον δωσιλογικό Τύπο, εισβολές στα νοσοκομεία, προσπάθεια διάλυσης των οργανώσεών τους, δολοφονίες. Ομως συνεχίζουν την Αντίσταση.
«Οι ανάπηροι ήταν ένα ιδιαίτερα πρωτοπόρο κομμάτι της Αντίστασης που συνέδεε τον αγώνα στα βουνά της Αλβανίας με την Αντίσταση στους δρόμους της Αθήνας» λέει στα «ΝΕΑ» ο Γιάννης Γκλαβίνας, αρχειονόμος στα Γενικά Αρχεία του Κράτους, ο οποίος επιμελήθηκε την έκθεση μαζί με τον Μενέλαο Χαραλαμπίδη, δρα Ιστορίας του Πανεπιστήμιου Αθηνών. «Ηταν παρόντες σε όλες τις αντιστασιακές εκδηλώσεις. Τα χαρακτικά του Τάσσου δείχνουν ανάπηρους αγωνιστές της εποχής. Συμμετείχαν στις διαδηλώσεις στο υπουργείο Εργασίας κατά της επιστράτευσης και στη διαδήλωση του Ιουλίου του ’43 για τη βουλγαρική επέκταση στη Μακεδονία. Μετά τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας έκρυβαν όπλα και τα διοχέτευαν στο ΕΑΜ, ενώ επίσης είχαν έναν συμβολικό ρόλο στην Αντίσταση».
Ως εκ τούτου, «δεν ήταν τυχαίο ότι η ελληνική κυβέρνηση δωσιλόγων του Ιωάννη Ράλλη στράφηκε ενάντια στους ήρωες του αλβανικού μετώπου» εξηγούν οι διοργανωτές της έκθεσης. Στις 30 Νοεμβρίου 1943 τα Τάγματα Ασφαλείας με αρχηγό τον διαβόητο Πλυτζανόπουλο πραγματοποιούν το μπλόκο των νοσοκομείων. Με την εντολή «Εμπρός, λεβέντες μου» ξεκινά ένα όργιο βίας και θανάτου σε 19 ιδρύματα. Οι περιγραφές και οι μαρτυρίες είναι ανατριχιαστικές.
ΔΙΕΘΝΗΣ ΕΚΚΛΗΣΗ. Περίπου 1.300 ανάπηροι αιχμαλωτίζονται και οδηγούνται στο Ορφανοτροφείο Χατζηκώνστα στην οδό Πειραιώς, το οποίο έχει μετατραπεί σε φυλακές υπό τη διοίκηση της Ελληνικής Βασιλικής Χωροφυλακής. Αρκετοί φυλακίζονται στο Χαϊδάρι. Οι διαμαρτυρίες του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού για τις συνθήκες κράτησής τους δεν έχουν κανένα αποτέλεσμα. «Από αυτή τη “μεγάλη δεξαμενή” οι έλληνες χωροφύλακες αντλούν κρατουμένους και τους παραδίδουν στους ναζί προς εκτέλεση. Υπολογίζεται ότι περισσότεροι από 280 ανάπηροι πολέμου οδηγήθηκαν στο εκτελεστικό απόσπασμα» λέει στα «ΝΕΑ» ο ιστορικός Μενέλαος Χαραλαμπίδης. «Η ιστορία των αναπήρων έχει μια σημαντική ιδιαιτερότητα» συνεχίζει. «Από ήρωες του αλβανικού μετώπου γίνονται για το ελληνικό κατοχικό κράτος εχθροί επειδή εντάχθηκαν στο ΕΑΜ. Αυτοί οι άνθρωποι πολέμησαν, διεκδίκησαν καλύτερες συνθήκες ζωής, αντιστάθηκαν και τελικά παραδόθηκαν από την Ελληνική Χωροφυλακή στους ναζί και εκείνοι τους εκτέλεσαν. Μιλάμε συχνά για τους ήρωες του αλβανικού μετώπου, αλλά δεν έχουμε κατά νου ότι κάποιοι από αυτούς είχαν αυτή την κατάληξη επειδή εντάχθηκαν στην Αντίσταση. Αυτή την πτυχή θέλουμε να αναδείξουμε».
INFO: Η έκθεση θα εγκαινιαστεί στις 5 Οκτωβρίου στο Πάρκο Ελευθερίας, στο πλαίσιο των εκδηλώσεων «12 Οκτωβρίου 1944: Η Αθήνα ελεύθερη» για τα 74 χρόνια από την απελευθέρωση της πόλης