Πριν από έναν χρόνο το μικρό δεξαμενόπλοιο «Αγία Ζώνη ΙΙ» βυθίστηκε στον Σαρωνικό ρυπαίνοντας θάλασσα και ακτές με πετρέλαιο. Η ανησυχία αφύπνισε το λησμονημένο ενδιαφέρον για το περιβάλλον, τα μέσα ενημέρωσης κινητοποιήθηκαν και ειδικοί επιστήμονες ερωτήθηκαν επίμονα για τις συνέπειες. Πολλοί εκτιμήσαμε ότι η φύση θα χρειασθεί τουλάχιστον 5 χρόνια για την πλήρη αποκατάσταση του περιβάλλοντος. Ωστόσο, φέτος οι λουόμενοι έκαναν άνετα τα μπάνια τους, ψάρια από τον Σαρωνικό τρώγονται χωρίς πρόβλημα και οι μετρήσεις στο νερό και στους θαλάσσιους οργανισμούς δεν δείχνουν κάτι ανησυχητικό. Ηταν οι εκτιμήσεις υπερβολικές;

Το μικρής έκτασης ατύχημα που συνέβη με καλό καιρό και δίπλα σε εξοπλισμένες βιομηχανικές εγκαταστάσεις είχε δυσανάλογες άμεσες επιπτώσεις. Ο κρατικός μηχανισμός εμφάνισε σύγχυση και αδράνεια τις πρώτες κρίσιμες ώρες. Ωστόσο, μετά την αρχική ολιγωρία, η κινητοποίηση δήμων, οργανώσεων και εθελοντών, σε συνδυασμό με ισχυρή κοινωνική πίεση, βοήθησε στην ανάσχεση της πετρελαιοκηλίδας και στον σταδιακό καθαρισμό των ρυπασμένων ακτών. Εμπειρη εταιρεία πραγματοποίησε αποτελεσματική αλλά πανάκριβη επιχείρηση απορρύπανσης. Ετσι, οι μετρήσεις που έγιναν στη συνέχεια από έγκυρους επιστημονικούς οργανισμούς σε πυθμένα, νερό και θαλάσσιους οργανισμούς δείχνουν ικανοποιητική ποιότητα περιβάλλοντος. Αποφασιστικοί παράγοντες για τη θετική εξέλιξη ήταν η πολύ μικρή ποσότητα της διαρροής και η αποδοτικότητα της απορρύπανσης. Βέβαια, για αρκετά χρόνια θα παραμένει κάποια κρυμμένη πίσσα σε χαλίκια, βράχους και άμμο που δεν μπόρεσαν να καθαρισθούν. Ομοίως, θα υπάρχουν κάποια ίχνη από τοξικά προϊόντα αποδόμησης του πετρελαίου στον βυθό και σε θαλάσσιους οργανισμούς.

Από το ναυάγιο δεν διέρρευσαν περισσότεροι από λίγες εκατοντάδες τόνοι πετρελαίου, ελάχιστοι σε σχέση με τους 2.500 τόνους που φαίνεται ότι είχαν φορτωθεί από τα διυλιστήρια. Πόσο όμως πετρέλαιο περιείχε το πλοίο όταν, λίγο αργότερα, βυθίστηκε; Το πλήρωμα είχε φύγει μετά τον απόπλου, μόνο δύο άτομα είχαν μείνει και διασώθηκαν, ενώ, σύμφωνα με πρόσφατη εκτίμηση, η βύθιση ενδεχομένως δεν οφείλεται σε βλάβη αλλά σε εκρηκτικό μηχανισμό. Μυστήρια και αβεβαιότητες που είναι αμφίβολο αν ποτέ διαλευκανθούν. Το πλήρωμα άφαντο, η πετρελαϊκή ρύπανση εξαφανίστηκε, οι ευθύνες για την πρόκληση του περιστατικού και την ολιγωρία στην αντιμετώπισή του ξεθωριάζουν. Η ικανοποίηση των επιστημόνων για την αποφυγή οικολογικής καταστροφής λειαίνει τις αιχμές και αφήνει τη λανθασμένη εντύπωση ότι «δεν έγινε και τίποτα».

Ωστόσο, σοβαρά ερωτήματα παραμένουν. Εξακολουθούν σήμερα μικρά σαράβαλα πετρελαιοφόρα να πηγαινοέρχονται στον Σαρωνικό; Το λαθρεμπόριο και η κλοπή καυσίμων κατά τη μεταφορά είναι ανεξέλεγκτα; Εχει βελτιωθεί η ταχύτητα ανταπόκρισης του κράτους, σε περίπτωση νέου περιστατικού, ανάλογου ή και πολύ σοβαρότερου; Γενικότερα, η πρόδηλη ανικανότητα ελέγχων, πρόληψης και αντιμετώπισης δεν προαναγγέλλει μελλοντικές τραγωδίες; Δυστυχώς, μοιάζει να επιβεβαιώνονται φόβοι ότι η όλο και μεγαλύτερη περιφρόνηση της αξιοκρατίας και η επιλογή στελεχών με βασικό κριτήριο το ιδεολογικό φρόνημα αποτελούν τη βαθύτερη αιτία επανειλημμένων κακών χειρισμών, όπως συνέβη στον Σαρωνικό, στη Μάνδρα και στο Μάτι.

Ο Κίμων Χατζημπίρος είναι καθηγητής ΕΜΠ.